Алтайдын Чолмоны

«Ӱнбереечилерди кычырадыс…»

15.08.2017

Горно-Алтайсктыҥ депутаттар Соведине ӧдӧтӧн талдаштарда туружып јаткан кандидаттар каланыҥ депутаттарыныҥ 21 мандады учун тартыжар.

 Сыгын айдыҥ 10-чы кӱнинде республикабыста талдаштар ӧдӧр. Кайда, кандый талдаштар ӧдӧрин јартап берзин деп, Алтай Республиканыҥ талдаштар ӧткӱрер камызыныҥ председатели Дмитрий Степановко баштандыс.

Д. Ю. Степанов: «Алтай Республиканыҥ јеринде 2017 јылдыҥ сыгын айыныҥ 10-чы кӱнинде ӧдӧтӧн талдаштарга регистрация эдер иш куран айдыҥ 4-чи кӱнинде тӱгенген. Бу талдаштарда туружарга 454 кандидат регистрация ӧткӧн. Олордоҥ 436 кандидат 119 депутаттыҥ мандаттары, 18 кандидат алты јурт јеезениҥ (Ийинниҥ, Оҥдойдыҥ, Манјӱректиҥ, Муны-Оозыныҥ, Курмач-Байголдыҥ ла Чопоштыҥ)  башчыларыныҥ јамызы учун тартыжар. Эҥ ле кӧп кандидаттар Горно-Алтайск каланыҥ депутаттар Соведине ӧдӧтӧн талдаштарда туружар. Республикада талдаштардыҥ бастыра 18 кампаниязы ӧдӧр. ¯нбереечилер талдаштар ӧдӧр 78 участокко келип, јараган кандидаттары учун ӱндерин берер. Бу талдаштар ӧдӧтӧн јерлерде јадып турган ӱнбереечилердиҥ тоозы — 72 227. Jе олордыҥ канча кирези талдаштарга келери кийнинеҥ јарталатан туру.

Горно-Алтайсктыҥ депутаттар Соведине ӧдӧтӧн талдаштарда туружып јаткан кандидаттар каланыҥ депутаттарыныҥ 21 мандады учун тартыжар. Олордоҥ 10 мандат бир мандатту округтардыҥ јеҥӱчилдерине берилер. 11 мандат талдаштарда јеҥӱ алган политический партияларга берилер. Горно-Алтайсктыҥ јербойыныҥ талдаштар ӧткӱрер камызында бу талдаштарда туружар деп «Единая Россия», «КПРФ», «ЛДПР», «Справедливая Россия» ла «Родина» деп политический партиялар регистрация ӧткӧн болуп јат. «Партия дела», «Парнас» ла «Российская партия пенсионеров за социальную справедливость» деп адалган ӱч партия талдаштарга регистрацияны ӧдӱп болбогон. Jе олордыҥ чыгартулу улузы, кандидаттары, бир мандатту округтар аайынча талдаштарда туружар.

— Ӧрӧ адалган ӱч партия регистрацияны нениҥ учун ӧдӱп болбогон?

— Регистрацияны ӧдӧргӧ партияга оны јӧмӧп турган ас ла дезе 214, кӧп лӧ дезе 235 кижиниҥ подписьтерин јуур керек. Бу улус Горно-Алтайскта јадып турган болор учурлу. Бу ӱч партияныҥ кажызы ла 235 кижи кол салган чаазындарды табыштырган. Jасак аайынча олор шиҥделер учурлу. Андый иштер ӧткӱрилген ле некелтелерге келишпей турган кӧп тоолу јастыралар табылган. Олордыҥ тоозында подписьтер јууган кижи паспортыныҥ кӧргӱзӱлерин јастыра бичигени, улустыҥ јадып турган јерлери, улустыҥ ады-јолдоры јастыра бичилгени ле оноҥ до ӧскӧзи. Jасак аайынча Талдаштар ӧткӱрер камыс миграционный службага партияны јӧмӧӧргӧ кол салган улус аайынча суру эдет — ады-јолы, качан, кайда чыккан, јадып турган јери, паспортын качан алган деп. Анайда ок Талдаштар ӧткӱрер камыста эксперт-криминалисттердеҥ ле камыстыҥ турчыларынаҥ ишмекчи группа тӧзӧлип јат. Бу эксперт-криминалисттер улустыҥ подписьтерин шиҥдейт. Анайып, ӧткӱрген шиҥжӱ иштердиҥ кийнинде ӧрӧ тоололгон јастыралар чыккан. Эксперт-криминалисттер подписьтер јууган улустыҥ кезиги ӧскӧ улус учун бойлоры ла кол салган деп илезине чыгаргандар.

— Jарт. Горно-Алтайсктагы талдаштарда бастыра канча кандидат болор?

— Горно-Алтайскта бир мандатту округтар аайынча талдаштарда туружарга 77 кандидат регистрация ӧткӧн. Олордоҥ 8 кижи кандый да партиядаҥ эмес, таҥынаҥ туружып јат. «Единая Россия», «КПРФ», «ЛДПР», «Партия дела» ла «Родина» политический партиялардаҥ 10 кандидаттаҥ, «Справедливая Россия», «Российская партия пенсионеров за социальную справедливость» политический партиялардаҥ 7 кандидаттаҥ, «Парнас» партиядаҥ 3 кандидат ла «Яблоко» партиядаҥ 2 кандидат туружат.

Кӧксуу-Оозы аймактыҥ депутаттар Соведине ӧдӧтӧн талдаштарда туружарга регистрация ӧткӧн 74 кандидат 19 мандат учун тартыжар. Талдалган депутаттардыҥ тоозынаҥ аймактыҥ башчызы талдалар. Бу 74 кандидаттаҥ 42-зи кандый да партиядаҥ эмес, таҥынаҥ барып јат. «Единая Россия» 18, «КПРФ» 6, «ЛДПР» 3 ле «Родина» 5 кандидаттаҥ чыгарган.

Ийинниҥ ле Оҥдойдыҥ јурт јеезелериниҥ башчылары талдалар. Ийинде талдаштар беш участокто ӧдӧр: Ийин, Инеген, Кичӱ Jаламан, Jодро ло Кичӱ Ийин.

Артыбашта 11 депутатты Артыбаш, Иогач ла Jайлу јурттардыҥ ӱнбереечилери талдаар. Андагы ӱнбереечилердиҥ тоозы — 1857. Манјӱректе 1442 ӱнбереечи.

Курмач-Байголдо јурт јеезениҥ башчызы ла јети депутат талдалар. Анда эҥ ле ас ӱнбереечи јадат – 181 кижи.

Майманыҥ јурт јеезезинде 2-чи ле 9-чы округтар аайынча эки депутаттыҥ ӱзеери талдаштары ӧдӧр.

Горно-Алтайсктыҥ территориальный талдаштар ӧткӱрер камызыныҥ јӧбиле, «Партия дела» деп текшироссиялык политический партияныҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ депутаттарга чыгарган кандидаттарыныҥ муниципал тооломы регистрация эдилбеген. Бу партияныҥ тергеелик бӧлӱгин Алтай Республикада јарлу кижи В. И. Петров башкарат. Чын, «Партия деланыҥ» ла бир канча ӧскӧ партияныҥ кандидаттарыныҥ муниципал тооломыларыныҥ регистрациязы ӧткӱрилбегени, талдаштардыҥ байа бир конкурентноспособнозыныҥ кеми јабызар. Jе талдаштар ӧткӱреер камыста ого «јарап турган» эмезе «јарабай турган» партиялар јок ло болор учуры јок. Талдаштар ӧткӱрер камыстар, партиялар ла кандидаттар ла чылап, јасактыҥ некелтелерин кыйалтазы јоктоҥ бӱдӱрер учурлу.
Jебрен гректер «јасак кату, је ол јасак» деп тегиндӱ айтпаган ине. Jасактыҥ алдында бастыразы теҥ. Бис методический болуш јетиреринеҥ кемге де мойнбогоныс. Бистиҥ эжиктер јаантайын бастыразына ачык. Бис политический партиялардыҥ чыгартулу улузыла туштажулар ӧткӱргенис ле регистрацияга керектӱ документтерди канайда чын толтырарын, агитацияны канайда ӧткӱрерин јартаганыс. Куран айдыҥ 12-чи кӱнинеҥ ала элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларда талдаштар алдындагы агитацияны ӧткӱрерге јараар.

— Регистрацияны ӧдӱп болбогон партиялар методический јартамалдар ӧйинде бу јартамалдарды коомой уккан ба?

— Олор подписьтерди јуур ишти тӧзӧӧр тушта ајарыҥкай ла каруулу болбогон.

— Jарт.

Эмди Горно-Алтайсктыҥ депутаттар Соведине ӧдӧтӧн талдаштарда туружып јаткан партиялар ортодо жеребьевка ӧдӧр, кандый номерле барар деп.

Бир мандатту округтарда кандидаттар ортодо жеребьевка ӧткӱрилбей јат. Анда олор алфавитный ээжиле турар. Талдаштарда туружатан партиялардыҥ бастыразы теҥ айалгада. Не дезе, талдаштарда беш партия туружар ла олордыҥ аттары бюллетеньниҥ баштапкы ла бӱгине бадып калар. Кезик тергеелерде ӧдӱп турган талдаштарда кӧп партиялар туружат ла жеребьевка аайынча олордыҥ кажызы да бюллетеньниҥ баштапкы бӱгине, кажызы да экинчи бӱкте тургузылат.

Талдаштарда туружатан партиялар да, кандидаттар да, талдаачы јасакберимди буспазын деп ајаруда тударыс. Агитационный материалдар јасактыҥ некелтелерине келишсин деп.

Талдаштар ӧткӱрер тӧс камыс (ЦИК) талдаштар ӧткӱрер участковый камыстарда ӱнбериштиҥ турулталарын кӧрӧр тужында аҥылу технологиялар (технологии машиночитаемых кодов, QR-код) тузаланары керегинде јакаан јӧптӧгӧн. Талдаштар ӧткӱрер участковый камыстарда протоколдор бу технологияла белетелер. Мындый технологиялар баштапкы катап тузаланып јат.

Талдаштарда туружып јаткан партияларды ла кандидаттарды талдаачы кампаниязын јасакты буспай ӧткӱрзин деп кычыру эдедис.

Ӱнбереечилерди дезе сыгын айдыҥ 10-чы кӱнинде талдаштар ӧдӧр участокторго кычырадыс.

*   *   *

Дмитрий Юрьевич СТЕПАНОВ 1966 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 9-чы кӱнинде Горно-Алтайскта чыккан. 1-кы таҥмалу школды ӱренип божоткон. Ол ӧйдӧ бу школ Х. Чойбалсанныҥ адыла адалатан. 1983 јылда Барнаулда Алтайский государственный университеттиҥ юридический факультедине ӱредӱге кирген ле 1988 јылда оны једимдӱ божоткон. Ол тушта, СССР ӧйинде, ӱредӱ алган улусты иштеерге аткаратан, орустап айткажын, распределение болотон. Дмитрий Юрьевич јакшы ӱредӱзи учун кайдӧӧн иштеп баратанын бойы талдаган ла тӧрӧл Горно-Алтайскка келген. Ол Горно-Алтайский автономный областьтыҥ прокуратуразында стажер болуп иштеп баштаган. Кийнинеҥ Горно-Алтайск каланыҥ прокуратуразында старший шылучы, 1991 јылда Горно-Алтайский автономный областьтыҥ прокуратуразыныҥ старший шылучызы, Горно-Алтайский ССР-дыҥ прокуратуразыныҥ старший шылучызы, Алтай Республиканыҥ прокуратуразыныҥ старший шылучызы, аҥылу учурлу керектер аайынча шылучы, Алтай Республиканыҥ прокуратуразыныҥ шылу ӧткӱрер бӧлӱгиниҥ јааны, Майма аймактыҥ прокуроры, Горно-Алтайск каланыҥ прокуроры, 2012 јылдыҥ кочкор айынаҥ ала 2016 јылдыҥ јаҥар айына јетире РФ-тыҥ юстициязыныҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ јааны болуп иштеген. 2016 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 8-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ талдаштар ӧткӱрер камызыныҥ турчыларыла бу камыстыҥ председателине кӧстӧлгӧн.

К. Яшев