Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Jилбӱлерди федерал кеминде корыыр

22.08.2017

Jашӧскӱримниҥ сурактары, јилбӱлери кайда да болзо, аҥылу ајаруда болуп јат. Олордыҥ келер ӧйи, ижи-тожы, једимдери керегинде элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларда јеткилинче айдылат.

Государствоныҥ кеминде иш база эрчимдӱ барып јат деп айдар керек. Темдектезе, јииттердиҥ бойын башкарынар биригӱлери, кыймыгулары бӱгӱнги кӱнде ороон ичинде база элбейт. Бистиҥ Алтай Республиканы алза, јашӧскӱримниҥ парламенти 10 јылдаҥ ажыра ижин улалтат ла јииттердиҥ бу кыймыгузы федерал кеминде эрчимдӱ иштейт. Бӱгӱн «АЧ-ныҥ» айылчызы, Россия Федерацияныҥ јашӧскӱриминиҥ парламентиниҥ турчызы Айару Кантырова. Jашӧскӱримниҥ ижин, јилбӱлерин, баштаҥкайларын јасактарла бектеери, олорды јӱрӱмде чын јолго ууландырары–Айаруныҥ тӧс ижи.
—Айару, сеге бу ла јуукта јашӧскӱримниҥ јилбӱлерин федерал кеминде корыыр арга берилди. Эмди сен Россия Федерацияныҥ јашӧскӱриминиҥ парламентиниҥ окылу турчызы. Бу ишке канайда келгениҥ, амадуларыҥ керегинде тоолу сӧс…
—Тергеебистиҥ јашӧскӱриминин јилбӱлерин федерал кеминде корыыр арга бу ла јуукта берилди. Алтай Республиканыҥ јашӧскӱриминиҥ парламентиниҥ 5-чи тудуумы мени бир ӱнле ого кӧстӧп, бу каруулу ишти меге бӱдӱмјилеп салды. Мен ӱредӱм аайынча юрист, айдарда, бойыма бу иш сӱреен јилбилӱ деп айдар эдим. Jииттердиҥ баштаҥкайлары–јаантайын ајаруда, је јасактарла тӧзӧлгӧлӧнип бектелбеген учуралдар сӱреен кӧп. Айдарда, иш кӧп деп айдар эдим.
—Окылу бу ижиҥ аайынча јол-јорыкка барарга келишти бе?
—Эйе, ӧткӧн айда Иркутск калада јашӧскӱримниҥ федерал парламентиниҥ ишмекчи јуунында туруштым. Тӧс сурак ар-бӱткенниҥ айалгазына, оны корыырына учурлалган. Jаан ајару Байкал кӧлди ару тударына, оны јаантайын корыырына дилип, ол аайынча кӧп кычырыштар ӧтти. Эҥ ле јилбилӱзи–бу иште ижемјини јииттерге салып турганы. Кӧдӱрилген сурактардыҥ тоозында–јаҥы јасактардыҥ ӱлекерлериле иштеери. Бӱгӱнги кӱнде ар-бӱткенди корыыры аайынча јасактарда сӱреен кӧп једикпестер бары керегинде јашӧскӱримниҥ парламентинде ачыгынча айдылат. Оныҥ учун, туштажуныҥ турултазында ол јанынаҥ ишти эрчимделтер деген шӱӱлтеге келгенис.
—Айару, бис билерис, ар-бӱткенди корыыры јанынаҥ јарталбаган сурактар бистиҥ де тергееде бар. Ол јанынаҥ нени айдарыҥ?
—Иркутскта ӧткӧн јуунда мен јебрен корымдарды, байлу јерлерди корыыры јанынаҥ суракты кӧдӱргем. Нениҥ учун дезе, калганчы ӧйдӧ тергеебистиҥ экономиказыныҥ ӧзӱми ичкери барат. Мынаҥ улам, јаҥы объект-тудумдар, јаҥы јолдор там ла кӧптӧйт. Jе ӧҥзӱредип турган сурак—ол тудум иштер ӧйинде, ол эмезе јолдор тудар тушта кӧп јебрен байлыктарыс бузулып, казылып, ајару јок артып калат. Бу суракты јербойыныҥ, јартап айтса, аймактардыҥ јашӧскӱриминиҥ јондык биригӱлери јаантайын кӧдӱрет. Шак бу јанынаҥ јуук ӧйлӧрдӧ Алтай Республиканыҥ Эл Курултайына ӧрӧги айдылган сурак аайынча баштаҥкайла чыгар деген шӱӱлте бар.
—Jебрен корымдар деп айдараарда, ол јанынаҥ чокымдап ийзегер. Слер, јиит улус, бу суракты канайда кӧрӱп јадыгар?
—Бӱгӱнги кӱнде бистиҥ тергееде федерал тооломдо турган корымдардыҥ текши тоозы јӱске јуук. Анчада ла Кош-Агаш, Улаган, Оҥдой аймактарда мындый јебрен кереестердиҥ тоозы сӱреен кӧп. Онызы јакшы, је јылдаҥ јылга келип турган туристтердиҥ тоозы база сӱреен кӧптӧйт. Мынаҥ улам, айылдап келген улус бу агару јерлерди тыҥ быртыдып, киртидип салар чочыду бар. Келген «кийик» туристтерле јартамал иш арай ла ас ӧткӱрилет. Ол јанынаҥ кажы ла муниципалитет иштеп турганы мени бир јанынаҥ тыҥ сӱӱндирет. Jе јербойында башкарынары аайынча 131-чи федерал јасактыҥ мындагы чыдулары арай ла ас, оныҥ учун биске бу ишти эрчимделтип, јӧмӧӧр керек. Jиит улусты бу ишке база ууламјылаар керек. Jашӧскӱримниҥ камааны мында анчада ла јаан болор учурлу, олор мында кӧп иштеер учурлу. Нениҥ учун дезе, бистиҥ алтай јерис–бистиҥ тӧрӧлис, келер ӧйис.
—Бистиҥ кычыраачыларды иштиҥ сурактарынаҥ башка ӧскӧлӧри де јилбиркедип турганы јарт. Чӧлӧӧ ӧйиҥди кандый керектерге учурлайдыҥ?..
—Бош ӧйимди бойымныҥ ткши ӧзӱмиме, су-кадыгыма тузалу ӧткӱрерге кичеенедим. Темдектезе, спортло тазыктырынадым, кычыраарын сӱӱйдим.
—Кажы ла кижи јӧмӧлтӧ јогынаҥ јӱрбейтен. Сениҥ јӱрӱмиҥде јаан камаанын кем јетирди?
—Кыйалтазы јогынаҥ ада-энем. Олор меге, алтай кеп сӧсти эмеш ӧскӧртӧ айтсабыс, балтырыма эт кошкон, бажыма сагыш кошкон. Кижи эдип, ӱредип, ӧрӧ кӧдӱрип јӱргени учун ада-энеме јаантайын карузыйдым, санайдым, олорло оморкойдым. Анайда ок эје-сыйындарым, ага-карындаштарым. Олор мениҥ эҥ јуук улузым.
—Нӧкӧрлӧр керегинде нени айдарыҥ? Кижиниҥ јӱрӱминде нӧкӧр деген оҥдомол аҥылу јерде турат. Кемде де антыгарлу, кемде де таныш улузы бар эмей.
—Нӧкӧр кижиде болор учурлу. Менде нӧкӧрлӧр кӧп, је кажызын ла анылап айдар аргам јок. Олордыҥ ортозында јакшызы да бар, једикпестӱзи де кезиктей туштайт. Мениҥ санаамла болзо, озо ло баштап сен кижиге кандый кӱӱндӱ болорыҥда. Ак санаалу, ачык-јарык, куучынчы кижиде нӧкӧрлӧр дӧ кӧп болбой. Кижиге канча ла кире јакшыны кӱӱнзезеҥ, улус сеге ончо ло кире ару кӱӱндӱ болорында алаҥзыбайдым.
—Адакыда сураарга турганым: эмди јашӧскӱримниҥ парламентинде ижиҥдеги мынаҥ ары амадуларыҥ кандый?
—Билереер бе, јашӧскӱримниҥ 4-чи тудуумдагы федерал парламентинде јашӧскӱримниҥ јилбӱлерин Артур Сабин једимдӱ корыган. Иш турулталу болгон деп айдар эдим. Нениҥ учун дезе, федерал кеминде јасакчы органдарга јасакберим баштаҥкайла чыгары сӱреен кӱч иш. Оныҥ учун мен ле мениҥ командамда олордыҥ баштап салган ижин улалтып, оноҥ эрчимдӱ, турулталу ла јозокту иштеер деген амаду сӱреен тыҥ. Айдарда, тергеебистиҥ јашӧскӱриминиҥ јилбӱлерин, курч сурактарын ороон кемине чыгарып, јасакберим баштаҥкайларына чыду алындырган болзом—ол јаан ырыс ла једим болор.
—Калганчы сурагым мындый: јашӧскӱримге баштанып, кандый кӱӱнземел айдар эдиҥ?
—Буудактар јӱрӱмде јеткилинче болор, качан да сыныкпас, турумкай болор керек. Jакшы улус кӧп, быйанду улус колын да сунар. Jастыралар јок кижи бу јӱрӱмде јӱрбей јат, айдарда, олорды тӱзедип, ичкреи алтаар, баштаган иш бар болзо, учына јетире апарар керек. Бой-бойысты јӧмӧжип јӱрери–база бир јаан арга деп бодойдым. ²мӧ иш мӧрлӱ деп тегиндӱ айдылбаган эмей. Оныҥ учун бирлик јӱрели, ичкери кӧрӧли.
—Куучын-эрмек учун јаан быйан. Амадуларыҥ ӱзези ле бӱтсин!

Н. Садан

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина