Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Манјӱректиҥ кӧли аруталар

29.09.2017

     Сыгын айдыҥ 27-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ Башчызы, Башкарузыныҥ Председатели А. В. Бердников Майма аймакта Манјӱректиҥ кӧлиниҥ јарадында бу кӧлди балардаҥ (ил) арутаары, мында улус амыраарына јарамыкту айалгалар тӧзӧӧри јанынаҥ иштерге учурлалган ишмекчи јуун-туштажуны ол иштерди ӧткӱрип тургандардыҥ чыгартулу улузыла ӧткӱрген.

     Ишмекчи туштажуда республиканыҥ ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла ар-јӧӧжӧлик колбулар аайынча министри А. А. Алисов, тергеениҥ ӧзӱми аайынча министри Н. П. Кондратьев, ӧскӧ дӧ улус турушкан.
—Бойыныҥ ӧйинде бу кӧл јараш ла ару болгон: мында лилиялар ӧскӧн, чилим-орех садылып туратан, балыктар да болгон. Jе оноҥ кӧлдиҥ айалгазы ӱрелип башталган, јартап айтса, кӧлдиҥ суузы баларга алдыртып, бойыныҥ јараш бӱдӱмин јылыйтып баштаган. Оныҥ да учун кӧлди аргадаары, оны албаты-јон тузаланарына келиштирте орныктырары ла јарандырары јанынаҥ сурак тура берген—деп, Александр Васильевич туштажуныҥ бажында айткан.
Оноҥ кӧлди орныктырары аайынча иштер керегинде јетирӱни министр А. А. Алисов этти: «Кӧлди аргадаар ла орныктырар деген амаду тургузылган. Оныла колбулу ӱлекерди 2015 јылда тургузып, сууныҥ байлыктары аайынча федерал агентстводо 2016 јылда корыганыс, оныҥ јанынаҥ јӧмӧлтӧ алганыс. Эки јылдыҥ туркунына бӱдӱретен ӱлекердиҥ контрактыныҥ текши баазы 73 миллион салковой акча, адакы ӧйи 2018 јыл. Акча федерал бюджеттеҥ чыгарылар. Ӱлекер аайынча болзо, кӧлдиҥ ортозында 14 гектар јердиҥ тӱбин 217 муҥ кубометр балардаҥ арутаар керек. Ол балар аруталза, кӧлдиҥ тӱби 1,5 метрге аруталып, тереҥжий берер. Кӧлдиҥ чилим ӧзӱп турган јакалай јерлеринде иш ӧткӱрилбес, ого кандый да каршу јетирилбес. Кӧллӧ колбулу шиҥжӱ иштер озолондыра ӧткӱрилген. Кӧлдиҥ тӱбиндеги јерди ле баларды аҥылу техника—драга карта аайынча казып, соордырып арчыыр. Оноҥ дезе кӧлдиҥ јарадында 120 метр јерге кумак урулар. Кӧлдиҥ јараттарын чыныктаарына ла јарандырарына ӱзеери акча база чыгарылар».
Министрдиҥ айтканыла, балардаҥ аруталган јерди јакалай јарат арчылар ла тӱзедилер. Пляж эдилип јазалган јерлерди албаты-јон соҥында акча тӧлӧбӧзинеҥ тузаланып, амыраар арга болор. Бу јерлерде душтар, туалеттер, кыскарта айтса, пляжта болотон не-немелер ӱзе ле болотон эмтир. Анайда ок мында ӱзеери јеткилдештер, јӱзӱн-башка программалар тӧзӧлӧр.
Кӧлдиҥ суузы кеминде ле ару болорын јеткилдеер водозабор ӱлекерде темдектелип калган. Кандый да болзо, кӧлдиҥ суузыныҥ кеми јылдыҥ кажы ла ӧйинде башка-башка кеминде болуп јат. Оныҥ кеми бир аай болорын шак ла ол водозабор јеткилдеер аргалу деп јетирӱ эдилди. Оны тудары аайынча белетеништӱ иштер ӧткӱретен проектный институт темдектелген. Кӧлдиҥ ӱсти јанында агып турган тоҥмок суу кӧл улайынча ару болорын јеткилдеер аргалу дешти. Тергеениҥ Башчызыныҥ айтканыла, јербойыныҥ аргаларын толо кеминде тузаланза, сӱрекей јарамыкту болор, озо ло баштап, экономика јанынаҥ. Водозабордыҥ дамбазы амырап јӱрген јойу улуска келиштирте јазалар.
Кӧлди балардаҥ арутаары аайынча иштер башталып калган, јуук ӧйдӧ ол иштер элбек кеминде ӧткӱрилер—кӧлдиҥ суузы ла балары тоҥгончо јетире. Кӧлдиҥ суузы тоҥорына јетире кӧп лӧ ӧй артпаган, ол кӱчӱрген айдыҥ ортозы кирезинде тоҥып калатан учун иштерди тӱрген-тӱкей ӧткӱрери јанынаҥ куучын болгон. Оноҥ ол иштер келер јаста кӧлдиҥ тожы кайылган ла балар ээриген кийнинде улалып барар. Текши иштер кӧлдиҥ јараттарын чыныктаар, рекреационный деген ууламјыла ӧдӧр. Анайда ок келер ӧйдӧ кӧлгӧ балык божодоры јанынаҥ база куучын болды, бу ишти бистиҥ тергеениҥ јурт ээлем аайынча министерствозы башкарып ӧткӱрерин јуун-туштажуныҥ протоколында бичип салзын деп, А. В. Бердников айтты.
Александр Васильевич кӧлдиҥ аруталган ла јазалган јерлерин келер јылда албаты-јон тузаланарына бӧлӱктей табыштырар арга бар ба деп сурак тургузарда, андый арга бар деп каруу болды. Jаҥыс оны пляж деп адабай, ӧскӧртӧ адаар керек дешти. Нениҥ учун дезе пляж болотон јерде бойыныҥ ээжи-некелтелери бар. Темдектезе, ол јерди улус амырайтан јер эмезе ӧскӧртӧ дӧ адаарга јараар деп јартамал эдилди. Соҥында, качан пляжла колбулу иштер толо кеминде бӱтсе, ол пляж деп адалар аргалу.
Кӧлдиҥ јараттарын арчыыр ла јарандырар ишке арбынду акча керек. Кезик иштерди «Манјӱрек» деген ГЛК ӧткӱретен эмтир. Мында бу комплекстиҥ јилбӱзи база бар: комплексте амырап келген улусты Синюха кырдыҥ бажына чыгаратан подъемниктер бар, јанында ла кӧлди јакалай пляж болзо—улус амыраарына јарамыкту айалга, экијандай туза болор. Кӧлгӧ амырап келген улус дезе подъемниктерле кырдыҥ бажына да чыгып барып келер. Кӧлгӧ канча ла кире кӧп улус келзе, ГЛК-га база јарамыкту болор. Манјӱректиҥ кӧлиниҥ суузы јылу болуп турганы турбизнеске јаан јӧмӧлтӧлӱ айалга деп айдарга јараар. Бистиҥ республиканыҥ јеринде суузы јылу база мындый кӧл јок.
Туштажу ӧйинде кӧлдӧ ӧткӱретен иштерле колбулу акчаныҥ кеми, соҥында ӱзеери јеткилдештерле колбулу иштерде јербойыныҥ аргачы улузы база туружып, акча иштеп алары јанынаҥ база куучын болды. Башчы бастыра иштердиҥ ле чыгымдардыҥ кемин база катап јазап туруп чоттоор, јӧптӧжӧр лӧ бӱдӱрер деп молјонгон иштерди быжулай ла ӧйинде бӱдӱрер керек деп јакыды. Кӧллӧ колбулу иштер бӱткен соҥында, онызы бистиҥ республиканыҥ јаҥыс ла имиджине јаан камаанын јетирер эмес, је анайда ок бастырајандай тузалу керек болор, јарамыкту айалгалар тӧзӧӧр деген.
Кӧлди балардаҥ арутап турган «Сибгидрострой» АО-до бу иш јанынаҥ байлык ченемел бар. Мынаҥ ла озо ол организация Барнаул каланыҥ јанында кӧлди база балардаҥ арутаган болуптыр. Организацияныҥ баш инженериниҥ айтканыла, кӧлди арутаары аҥылу эп-аргала ӧткӱрилет. Балар труба-снаряд ажыра соордырылар ла јаратка чыгарылар, мында ӱзеери кандый да јаан чыгымдар эдилбес, јаан техника керек јок. Jуун ӧйинде айдылганыла, бастыра иштер план-график аайынча ӧдӧт.
А. В. Бердников журналисттерге интервью берип турала, Манјӱрек јурт совет ӧйинде мында совет-монгол најылыктыҥ фестивали 1968 јылда ӧткӧн, јарлу кожоҥчы Эдита Пьеха «Манјӱрек» деген кожоҥ кожоҥдогон кийнинде јаҥыс ла ороон эмес, је анайда ок телекей ичинде јарлу боло берген деген. «Мындагы ар-бӱткен јараш ла аҥылу. Jе неме керектебестеҥ, улус оны кичееп тузаланбаганынаҥ улам ол ӱрелген, ар-бӱткенге каршу јетирилген. Эмди оны арутаары, орныктырары ӧдӧт. Ол орныктырылган кийнинде, мындагы јылу кӧлдӧ албаты-јон, озо ло баштап бистиҥ тергеениҥ улузы амыраарына ла эжинерине европей кеминде федерал учурлу объект ле айалгалар тӧзӧлӧр. Бу бастыразы келер јылдыҥ учында болор. «Манјӱрек» ГЛК керегинде айтса, бу ӱлекер јанынаҥ болушты федерал кеминде алганыс. Президенттиҥ јӧмӧлтӧзиле, бис туризмниҥ ӧзӱмин јӧмӧӧри аайынча федерал адылу программага киргенис. Оныла колбой Чуйдыҥ јолы јазалат ла јарандырылат—баштапкы бӧлӱги Манјӱректиҥ кӧлине ле ГЛК-га јетире. Федерал акча биске чыгарылат. Мында анайда ок Россияныҥ Сбербанкыла јуук колбуда иштейдис. Алдында ӧйлӧрдӧ мында кар ӱлӱрген айдыҥ ортозы кирезинеҥ ала кӱӱк айга јетире јадатан болзо, эмди кар кезикте јаҥар да айга јетире болбойт. Оныҥ да учун чанала улус узак ӧйдиҥ туркунына јыҥылаар айалга тӧзӧӧргӧ, чананыҥ трассаларын искусственный эп-аргала белетеери ӧдӧр. Мынаҥ Чуйдыҥ јолыла аэропортко јетире ыраак эмес. Jайгыда улус мындагы кӧлдӧ эжинер, кыш келзе, кырдаҥ јыҥылаар. Мында кирелтезиниҥ кеми кандый ла улуска јарамыкту айалгалар тӧзӧлӧр».
«АР-дыҥ тураныҥ ипотечный кредитованиези аайынча агентствозы» АО-ныҥ гендиректоры М. В. Карпенко чананыҥ трассаларын карла искусственный эп-аргала канайда јеткилдеери јанынаҥ јартамал эдип, бу иш 2018-2019 јылдардыҥ сезонында бӱдер деген.

А. СУЛУКОВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина