Jаан јолдыҥ ченелтези јаан

06.10.2017

Россия Федерацияныҥ су-кадыгыныҥ отличниги Вера Ивановна Самыкова областной эмчиликтиҥ кӧс эмдеер бӧлӱгиниҥ эмчи-офтальмологы, оныҥ кийнинде областной (республикан) эмчиликтиҥ офтальмология бӧлӱгиниҥ јааны болуп иштеген. Депуттардыҥ Горно-Алтайск каладагы Совединиҥ депутады, Алтай Республикада эпшилердиҥ федерациязын тӧзӧгӧн лӧ оныҥ баштапкы председатели, «Возрождение кумандинского народа» деген јондык организацияныҥ Совединиҥ турчызы. В. И. Самыкова тургуза ӧйдӧ су-кадыктыҥ республикан тӧс јеринде эмчи-офтальмолог болуп иштейт.

Кӱн јылузын сыйлаачы эпши

«Укаа-кӧрӱми тереҥ кижиле најылажып та јӱрерге јакшы»—деп, Вера Ивановна Самыкова керегинде оныҥ јуук ӱӱре-јелези айткан эди. Чындап та бу акту кӱӱн-санаала айдылган сӧстӧр. Jолыккан ла улус бу јалакай, эрӱ, јымжак эпши керегинде јаҥыс ла быйанду сӧстӧр айдат. Бӱгӱн Вера Ивановнага 70 јаш. Кеберкек, омок-седеҥ эпши. Баштапкызында—кеберкек, экинчизинде—керсӱ, санаалу, ӱчинчизинде—килеҥкей, ачык ла јаан кӱӱндӱ…
Вера Ивановна Самыкова (Тюмерекова) Приморский крайдыҥ Кавалеровский районында Зеркольное деп јараш јуртта чыккан-ӧскӧн. Ыраак Кӱнчыгышта школын једимдӱ тӱгезип, Горно-Алтайсктагы медучилищеге ӱренерге кирген. Адазы Иван Тюмерековто ло энези Елена Сатлаевада Туулу Алтай јаар кӧчӧр деген амаду болгон. Jе ол амаду јӱрӱмде бӱтпей калды.
«Вера, балам, сеге јурт јерде јӱрерге кӱчке келижер, арга-чыдалыҥ арай ла ас, сеге ӱренер керек»—деп, энези кызы школды божодып јадарда айткан. Онойып, јиит кыс Горно-Алтайскка келип, тӧрӧӧндӧринде јадып ӱренген.
Училищени тӱгезип, Шабалин аймактыҥ Каспа деген су-алтай ла јараш јуртына фельдшер болуп барган. Мында Вера баштапкы катап эне кижиге балазын табарга болушкан. Эмчи кыс ӧкпӧӧрип, акушерствоныҥ бичигин колынаҥ салбаган. Верага јӱк ле 17 јаш болгон.
Ол ӧйдӧ Каспада электроот јок, јол сӱреен коомой болгон. Шабалин јаар эмчи кыс таҥ атту эм-туска барганын бӱгӱнги кӱнге јетире ундыбаган. Аймактыҥ тӧс јери кайкал кептӱ деп билдирген—эпши улус эптӱ эдип кийинип алган, тураларда дезе электроот.
Кайра Вера бир сумал эм-тусту јанган. Сумал јерге тӱжер, кыс адынаҥ тӱжӱп, сумалды сӱӱртер, ойто адын сӱрӱжерге келишкен. Каспада кергил сӧӧктӱ Василий Тордоевич Самыковло танышкан. Jаан удабай олордыҥ той-јыргалы болгон. Айыл-јуртту болуп, оноҥ јаан удабай ла Барнаулда медицинский институтка ӱренерге кирген. Шак онойып ол медучилищеде ӱренген ӱӱре-јелелериле кожо база бир јаан јолго чыккан. Кыстар ӱч јылдыҥ туркунына башка-башка аймактарда иштеп, амадузына једер деп бек шӱӱген. Олор бой-бойлорын тыҥ јӧмӧгӧн. Вера Самыкова институтта дипломын олордыҥ кийнинеҥ алган. Нениҥ учун дезе экинчи курста уулчагы Эркин чыккан. Айдарда, јиит эне академ амыралта алган. Оогош балазын Ыраак Кӱнчыгышта ада-энезине апарарга келишкен. Арга ла келишсе, болчомын кӧрӧргӧ, ыраак јолго атанатан. Вера институтты божодып турарда, уулчагы баштапкы класска барган…
Вера Ивановнаныҥ јолында ла ижинде сӱреен байлык ченемелдӱ ӱредӱчилер туштаган, олор ичкери ӧзӧргӧ јаан камаанын јетирген. Темдектезе, РФ-тыҥ нерелӱ врачы Т. А. Каташ оору улусла иштеерине ӱреткен. Бу кижиниҥ ады-јолын В. И. Самыкова ӧзӧгинде јылу сананып, кереестеп јӱрет.
База бир кайкамчылу кижи Ю. В. Косарев, ченемелдӱ офтальмолог, база кӧпкӧ ӱреткен, болушкан. Кайда да јӱрзе, иштезе Вера Ивановнаныҥ јанында јакшы улус јӱрет. Ол, байла, бу эпшиниҥ јайаан јайалтазы, ырызы. Самыковтордыҥ нак билезинде јап-јакшынак эки бала, Эркин ле Элона, чыдаган. Бӱгӱнги кӱнде олор бийик ӱредӱлӱ, иштӱ-тошту, кажызы ла билелӱ, балдарлу. Вера Ивановна ла Василий Тордоевич тӧрт барказыныҥ сӱӱген јааназы ла таадазы.

Керсӱ де, кеберкек те јеҥебис

Он јети јашту фельдшер Вера Тюмерекова бистиҥ Каспа јуртта санитарказы Мария Николаевна Чендековала кожо ӧмӧ-јӧмӧ тӱни-тӱжи оору улустыҥ кычыртузыла јӱретен. Иш ортозынаҥ јиит кыс јурттыҥ јашӧскӱриминиҥ тургускан ойын-концерттеринде эрчимдӱ туружатан.
Бу ла ӧйдӧ јиит кыс акабыс Василий Самыковло айыл-јурт тӧзӧгӧн. Акабыс ада-энебистиҥ, Тордой Самыкович ле Торкочы Табачиновна Самыковтордыҥ, беш балазыныҥ јааны. Вера јеҥебис бистиҥ билеге келген ле кӱннеҥ ала кайындарын тооп, байлап јӱрген. Ол бойыныҥ тӧп, керсӱ, чыйрак кылык-јаҥыла бистиҥ билеге сӱреен тыҥ јараган. Кайындарыныҥ сӧзин ајарулу угатаныла аҥыланатан.
Jииттердиҥ той-јыргалыныҥ кийнинеҥ энебис келдиниҥ бажын тараган кӧжӧӧзин Вера јеҥебистиҥ бойына табыштырып, чеберлеп јӱрзин деп јакыган. Кийнинде акабыстыҥ ла јеҥебистиҥ уулы кижи аларда, јеҥебис тойдыҥ алдында кӧжӧӧзин ол ло јаҥы бойын кайын энезине кӧргӱзип, бу кӧжӧӧлӧ келдиниҥ чачын тараарга јараар ба деп сураган. Кайын энези јараар деген.
Вера јеҥебис бистиҥ билениҥ от-очокты, ак сӱтти байлайтан чӱм-јаҥды кайын энезиниҥ јартаганыла ончозын јаҥдаган. Кандый ла ишти башкарардаҥ озо «Что мать скажет» ле деп айдатан. Jеҥебис кӧп эрмек айтпас, амыры јогынаҥ иштенип ле јӱрер, адама эмеш тӱҥей кӧрӧтӧнис.
Кайын энези Торкочы Табачиновна Приморьеге кудазына айылдап та јӱрген ӧй болгон. Энеме хакас кудазы Хакасияда Тюмерековтор бӱткӱл аймак деп куучындаган. Кудазы дезе јети карындаштыҥ эҥ кичинеги болгон.
Ада-энезинде олор тӧрт бала. Вера јеҥебис билезинде экинчизи. Ада-энези балдарын ишке оогоштоҥ ала таскадып салган. Нениҥ учун дезе бистиҥ јеҥебистиҥ этпези-тутпазы јок. Огород-садта иштеер, ижинеҥ бош ӧй лӧ келишсе, сады јаар меҥдеер.
Самыковтордыҥ јаан билезинде Вера Ивановна јаан тоомјыда. Тереҥ кӧгӱс-кӧрӱми, укаазы кайкадат. Алтай улуста, алтай билелерде келиндер, јеҥелер деген байлу, учурлу улус бар. Шак ондый јеҥебисле бистиҥ оду јолду оморкойт. Jеҥебис Борисле, Валяла, Айдарла, Кучыйак эјемле, Валера акамла коркышту токыналу, табылу куучындажар. Ончозын сурулап-сурап отурар. Эмди сотовый телефонныҥ ӧйинде иш-тоштыҥ ортозынаҥ чӱрче ле телефон согуп, барды-јокты угар, сураар. Карындажыс Айдарга сӱреен кару болгон. Айдар иш-тошло кала барза, аказыныҥ айылына кыйалтазы јогынаҥ киретен. Jеҥезиле ончо сурактар аайынча куучындажар, јӧптӧжӧр. Эмди карындажыс Айдардыҥ уулы Эзен ол ло јакшынак јаҥжыгу аайынча олорго барат.
Билезин, от-очогын тудуп, бала-барказын азырап, эш-нӧкӧрин кичееп, карындаш-сыйындарын кӧрӱжип јӱретени, барган-отурган јуртын тооп, јуртты оноҥ ары апаратаны келиндердиҥ, јеҥелердиҥ агару кереги деп айдар керек. Шак ла ондый агару керегин бу јӱрӱмде Вера Ивановна јеҥебис чек ле чебер апарат. Jеҥебис алтай билеге келген, билезиниҥ јаҥжыгуларын улалтып, бала-барказын ол ло аайынча таскадат. Jеҥелердиҥ учуры јанынаҥ айтса, Василий Тордоевичтиҥ бойыныҥ кару јеҥези бар. Ол бистиҥ энебистиҥ карындажы таайыбыс Токшын Табачиновичтиҥ эш-нӧкӧри Байрычы Jӧргӧмӧшевна.
Бойыныҥ ӧйинде Торкочы Табачиновна бастыра Самыковтордыҥ јеҥези болуп, 18-19 јаштуда келген. Антонина, Базымчы Иртамаевналар јеҥе ле деп једип келер. Туура салбай, аайына чыгатан сурактарды шӱӱжер. Эмезе куда-кумый јетиретени, белкенчек апаратаны кайда.
Вера Ивановна јеҥебис билезине сӱреен кару, баштапкы јерде баркалары, балдары, эш-нӧкӧри Василий Тордоевич. Озо баштап олордыҥ керектери, оноҥ бойымдыйы деп айдар јеҥебис.
Бис кару јеҥебис Вера Ивановна Самыкованы чыккан кӱниле, учурлу јажыла акту кӱӱнистеҥ уткыйдыс. Алкы бойына бек су-кадык, билезине амыр-энчӱ, бала-барказына ырыс-кежик кӱӱнзейдис.
Ӱстисте турган Jайааныс
Ӱстинеҥ тӧмӧн корызын.
Айланып чыккан Ай-Ада
Алдарда јолорды јарытсын,
Кӱрееленип чыккан Кӱн-Эне
Кӱн чогыла јылытсын.
Эбире курчаган тууларыс
Ыжыктап Слерди кичеезин.

Василий Тордоевичтиҥ карындаштарыныҥ, сыйындарыныҥ адынаҥ Фаина САМЫКОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина