Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Ӧткӧн јол чын ла турулталу болгон

14.11.2017

Кӱчӱрген айдыҥ 9-чы кӱнинде Горно-Алтайскта П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл драма театрдыҥ јаан залында Туулу Алтайдыҥ экономический службазыныҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 95 јылдыгына учурлай кӧдӱриҥилӱ керек-јарак ӧткӧн.

Залга јык толо јуулган бу службаныҥ специалисттерин Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председателиниҥ баштапкы ордынчызы Роберт Пальталлер уткыган.
«Республиканыҥ экономиказын бӱгӱнги бӱдӱмине јетирерге бир канча ӱйе улус иштеген. Алтай Республиканыҥ Башчызы болуп Александр Бердников иштеп баштаарда, тергеениҥ экономиказыныҥ ӧзӱминиҥ тӧс ууламјызы деп туризмди талдаганы учун сӱӱнедим. Мынызы чын шӱӱлте болгон. Оныҥ шылтузында эмди бис ӧзӱмниҥ кезик кӧргӱзӱлери аайынча баштапкы јерлерде турадыс»—деп, Роберт Пальталлер темдектеген.
Ол экономика бӧлӱкте иштеген ветерандарга, бӱгӱнги специалисттерге ижи учун быйанын айдып, тергее экономиказын пландаар тушта бийик кӧргӱзӱлерге једингенин темдектеген. Ол ло валовый региональный продукт 4,9 катапка, промышленный производствоныҥ индекси 4,3 катапка бийиктегенин ле бӱгӱн бу кӧргӱзӱ аайынча республика Россияда баштапкы болгонын аҥылап темдектеген.
«Jурт ээлемниҥ производствозыныҥ кеми 3,2 катапка, тӧс капиталга јилбиркедилип турган акча-манаттыҥ кеми 4,2 катапка бийиктеген. Оноҥ башка јадар јерлер табыштырары аайынча Алтай Республика Сибирьде баштапкы јерде турат. 2006 јылдаҥ бери тергеебиске келип турган туристтердиҥ тоозы ӱч катапка кӧптӧгӧн лӧ кайда да эки миллионго јеткен. Мында экономисттердиҥ туристтердиҥ тоозы ӱч катапка кӧптӧӧр деп озолондыра чоттогоны чын болуп калды»—деп, тергеениҥ Башкарузыныҥ баштапкы вице-премьери темдектеген.
Кӧдӱриҥилӱ айалгада профессионал ижиндеги једимдери ле узак јылдарга ак-чек ижи учун Россия Федерациязыныҥ экономикалык ӧзӱм аайынча министерствозыныҥ, анайда ок РФ-тыҥ промышленность ло саду аайынча министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла, Быйанду самаразыла Эмма Арбанакова, Людмила Карышева ла Светлана Пшено кайралдаткан. Алтай Республиканыҥ Башчызы Александр Бердниковтыҥ јарлыгыла Василий Сарайкинге «Алтай Республиканыҥ нерелӱ экономизи» деп кӱндӱлӱ ат-нере табыштырылган.
Алтай Республиканыҥ Государственный Jууны—Эл Курултайдыҥ адынаҥ уткуулду сӧзин парламенттиҥ Председателиниҥ ордынчызы Михаил Терехов айткан. Оныҥ темдектегениле, экономический служба тергеебистиҥ тӱӱкизинде јаантайын учурлу јерде турган.
«Экономисттердиҥ билгир чоттомолыныҥ шылтузында јаҥныҥ органдары бойыныҥ ӧйинде Алтай Республиканыҥ суверенитеди керегинде суракты кӧдӱрген ле тергеебистиҥ таҥынаҥ иштеерине јединген. Мыныҥ шылтузында Федерал тӧс јерде Туулу Алтайдыҥ јилбӱлери чикезинче коруланып баштаган. Тергеебистиҥ ӧзӱмине керектӱ айалгалар тӧзӧлгӧн»—деп, парламентарий темдектеген.
Михаил Терехов Алтай Республиканыҥ Государственный Jууны—Эл Курултайдыҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла АР-дыҥ экономикалык ӧзӱм ле туризм аайынча министерствозыныҥ пландаары ла јерлердиҥ ӧзӱми аайынча бӧлӱгиниҥ јааны Марина Филиппованы кайралдаган.
Областьтыҥ пландаар камызы Ойротский областьтыҥ 1922 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 5-чи кӱнинде ӧткӧн јуунында тӧзӧлгӧн. Ол ло ӧйдӧҥ ала Туулу Алтайдыҥ экономический службазы иштеп баштаган деп чотолот. Анаҥ бери тӱӱкиде не болбогон деер: Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу, бешјылдыктар, уур-кӱч 90-чы јылдар. Бу ӧйдӧ «Туулу Алтай» деп эколого-экономический зона тӧзӧлгӧни республикабысты корып аларына, тергеебисте политический ле јонјӱрӱмдик турумкай айалганы јеткилдеерине јаан камаанын јетирген эди.
Тургуза ӧйдӧ республиканыҥ экономический службазы бӱдӱреечи јаҥныҥ тӧс бӧлӱктериниҥ бирӱзи болуп јат. Ол государственный программаларды белетеерин, јӱрӱмде бӱдерин јеткилдейт ле тергеениҥ экономиказыныҥ ӧзӱминиҥ ууламјыларын чокымдайт.
Экономисттер керегинде айдар болзо, олор, анчада ла бӱгӱн, јӱрӱмниҥ башка-башка бӧлӱктеринде суруда болуп јат. Оныҥ да учун тоомјыда болгонын темдектеер керек. Экономисттер предприятиелерде, јӱзӱн-башка организацияларда, государственный јаҥныҥ ла јербойында башкарынарыныҥ органдарында, билимде ле бизнесте керектӱ. Олор организацияларыныҥ, предприятиелериниҥ ӧзӱминиҥ стратегиязын темдектейт. Экономисттердиҥ ижиниҥ чыҥдыйынаҥ предприятиелердиҥ ле организациялардыҥ турумкай айалгазы, ишчилериниҥ јадын-јӱрӱминиҥ кеми камаанду эмей.
П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл драма театрда ӧткӧн кӧдӱриҥилӱ керек-јаракта тӧс сценага канча јылдардыҥ туркунына башка-башка бӧлӱктерде экономист болуп иштеп, иштеген ӧмӧликтерин ӧзӱмниҥ јолына экелген ветерандар чыккан. Олор тергеебисте ады-јолдоры јарлу улус: Елена Ундыбасовна Шабыкова, Лидия Майнысовна Шодоева, Татьяна Анатольевна Гигель, Людмила Александровна Стародубцева ла Нуржол Донбаевна Абитова.
Сценада тургузылган экранда бу улустыҥ кажызы ла керегинде видеосюжеттер кӧргӱзилген, олорго быйанду сӧстӧр айдылып, сыйлар табыштырылган. Jаштары јаандап та калган болзо, бу улус эмдиге јетире иштейт, јиит ӱйеле ченемелдериле ӱлежет.
РФ-тыҥ Федерация Совединде Алтай Республикадаҥ сенатор Татьяна Гигель бу юбилейлик кӱндерде кайра бурылып, ӧткӧн јол кандый чын ла турулталу болгонын кӧрӧргӧ јараар деген. Экономический службаныҥ ишчилерине ороондо болгон кубулталардыҥ ӧйин јылыйтулар јогынаҥ ӧдӱп ийерге келишкен. Кӧп неме бу бӧлӱктиҥ ишчилериниҥ ижин јакшы билеринеҥ, оны тыҥ сӱӱгенинеҥ ле ого каруулу болгонынаҥ камаанду болгон эмей.
Туулу Алтайдыҥ экономический службазыныҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 95 јылдыгына учурлай ӧткӧн кӧдӱриҥилӱ керек-јаракта «Jылдыҥ экономизи» деп конкурстыҥ јеҥӱчили база кайралдаткан. Быјыл бу кайралды Горно-Алтайск каланыҥ администрациязыныҥ экономика ла ишмекчи колбулар аайынча бӧлӱгиниҥ јааныныҥ ордынчызы Алексей Мискин алган.
Анайда ок сочинениелердиҥ ле јуруктардыҥ «Экономика балдардыҥ кӧзиле» деп адалган конкурсыныҥ јеҥӱчилдери база кайралдаткан. Оны Алтай Республиканыҥ экономикалык ӧзӱм ле туризм аайынча министерствозы јайгыда ӧткӱрген. Бу учуралда јаҥыс ла јеҥӱ алган балдар эмес, је анайда ок олордыҥ ӱредӱчилери база кайралдатканын темдектеер керек. Jеҥӱчилдерге смартфондор, планшеттер, сертификаттар табыштырылган.

К. Яшев

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина