Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Алтын колдорлу, ак санаалу таай эјебис

24.11.2017

Бистиҥ таай эјебистиҥ ады-јолы Чербыкова (Санашева) Валентина Табуевна. Эјебис эмди Кӧксуу-Оозы аймагыныҥ (алдында јылдарда Кан-Оозы аймагы болгон) агаш-ташка курчаткан, агын-суузы јайылган, кузук-јиилеги ээлген Сугаш јуртында чыккан. Ол ӧйдӧ эјелери ле акалары Айылчы, Акчабай, Федор, Сергей, Аня сыйынду болдыс деп сӱӱнгилеген ле болор.

Адазы Санашев Табу Чымыловичти, энези Ӱркене Ороевнаны, олордыҥ билезин Сугаш јурттыҥ јаан јаштулары эмди де сӱрекей нак ла иштеҥкей, јалакай болгон деп эске алынгылайт. Табу Чымылович, бистиҥ таайыс, ол ӧйдӧ «Сары Алтай» колхозтыҥ председатели болгон. Jаанабыс Ӱркене Ороевна колхозтыҥ бозуларын азыраган. Айылда—ол эпши кижи, казанчы, кӱндӱзек, амырын билбес кӧкчи болгон.
1948 јылда аймактыҥ јаандары таайысты Экинур јурттыҥ Соведине кӧстӧӧрдӧ, билези кожо кӧчкӧн. Мында таайыс јурт Советтиҥ председатели болуп ӧткӧн чактыҥ 50-чи јылдарыныҥ талортозына јетире иштеген. Кийнинде кой-малдыҥ фермазыныҥ заведующийи болуп, оноҥ узак јылдарга алдынаҥ бойы койчы болуп иштеп, амыралтага чыккан.
Бу ла элкем-телкем јалаҥдарлу, кобы-јиги јайылган Экинур јуртта олордыҥ билезине Зоя, Володя, Боря кожулган. Таайыстыҥ ла јаанагыстыҥ балдары ончозы иштеҥкей, шыраҥкай, албаты ортодо тоомјылу улус. Jаандарыс астап та турза, јӱрӱм-салым андый да, канайдар. Бала-баркабыс корболоп ӧзӱп ле јат.
Бистиҥ Валя эјебистиҥ јаш тужы бу ла Экинурда эне-адазыныҥ јанында ӧткӧн. Ол јаштаҥ ала јакшы ӱренип, ада-энезиниҥ јакарузынаҥ чыкпай, олорго болужып, ийнилерин, сыйнызын алып јӱрген. Ол ӧйдӧ јаанабыс тере уужаар, бис, балдар, терени тырмап, сарсула јунужып туратаныс. Jаананыҥ уужаган терелери торт торкодый болгон. Бу ла ӧйдӧ Валя јилбиркеп, бойы кезип, энезине де айтпай, дубленка тон кӧктӧгӧм деп куучындаган эди. Кӧктӧгӧн тоны сӱрекей јараш, эптӱ болгон, торт ло фабрикадаҥ чыккандый. Jе, байла, ары јанынаҥ јайалталу, ус колдорлу болуп бӱткен. Эјебис школын божодып, Быстрый Истоктыҥ ветеринарный школында ӱренген. Кийнинде Кӧзӱл, Карасуу јурттарда ветеринар болуп иштеген. Кожо иштеген ӱӱре-јелелери Валентина Табуевна иштеҥкей, ару-чек, мал-аштыҥ су-кадыгына каруулу, кажы ла ишти бойыныҥ ӧйинде эдерин, билерин кайкажатан.
Эјебис Чербыков Акойт Jырпановичле айыл-јурт тӧзӧгӧн. Акойт Jырпанович Экинурдыҥ школында математиканыҥ ла физиканыҥ ӱредӱчизи болгон. Jестебис база јалакай, иштеҥкей, бала-барказына, тӧрӧгӧн-туугандарына кару, кӱндӱзек кижи болгон. Олор экӱ тӧрт бала азырап чыдаткан: Виктор, Валерий, Чечек ле Лариса. Олор балдарын колго-бутка тургузып салган. Балдары ончозы ӱредӱлӱ, ӧйдиҥ некелтезине келиштире иштӱ-тошту, бойлоры алдынаҥ јакшы јаткылайт.
Эјебис балдарына, баркаларына алтай кеп-кийимдерди эмди де кӧктӧп берет. Келиндери торт ло балдарындый, олорды да кичееп, кажы ла ижи-тожын кожо бӱдӱрӱжет. Келди Ырыс Чербыевна Москвага ӱредӱчилердиҥ конкурсына барарда, кандый јараш кеп-кийим кӧктӧгӧн, кӧргӧн болзоор. Jиит ӧйинде ажурный шарфтар, платтар, кофталар да тӱӱйтен. Jаҥыс ла бойыныҥ балдарына эмес, јеендерине, тӧрӧгӧндӧрине, туш та улустыҥ јакылталарын бӱдӱретен. Ончо немени эптӱ эдип, айлы-јурты ару, јылу, балдары тойу-ток отурар. Качан ончозын эдетен болбогой? Эмди ле кӧктӧгӧн тондоры, чегедек, бӧрӱктери сӱрекей јараш, эптӱ. Алтай ичинде јарлу кӧкчи, тоомјылу эпши, эне. Кӧктӧгӧн тонын Эл Ойын тушта Япониянаҥ келген айылчылар садып алган эди.
Эјебис алтай чӱм-јаҥдарды јакшы билер, бала-барказына айдып, карындаштарына, јеендерине јаантайын болужып, той-јыргалдарын башкарыжып, јаман-јакшызын кӧдӱрижип јӱрет.
Валентина Табуевна узак јылдарга Экинурдыҥ школында казанчы болуп иштеген. Кайда ла иштегенде јаҥыс јакшы ады угулатан. Ӱренчиктер, ӱредӱчилер аскан курсагы амтамду ла ток-тойу дежетен. Мында ла иштеп тура, амыралтага чыккан. Эјебис тӧртӧн јыл стажту, Алтай Республиканыҥ иштиҥ ветераны.
Эјебисти бала-баркалары «Айа-мама» деп байлап јӱргилейт. Мен бодозом, ол јараш эне, јакшы эне, эҥ артык эне дегени. Онойдо баштап ла Зоя сыйныныҥ кызычагы Эркелей айткан эмтир. Эмди јурттыҥ ончо улузы эјебисти Айа-мама дежет.
Быјыл эјебис балдарыла Быргастыныҥ ортодо кобызына једип, јаш тужында ада-энезиниҥ јаткан, иштеген јерине, бойыныҥ ӧскӧн-ойногон јерине једип, кыйра буулап, алтайын алкап, амырап јӱрген эмтир. Эјебистиҥ јӱрген јӱрӱми биске ончобыска јозок болот.

Кайа-таштый бек су-кадык јӱрзин,
Алтай-кудайыстаҥ курчу келзин,
Албатыныҥ алкыжы јетсин,
Айыл-јурты амыр турзын,
От-очогы изӱ јатсын,
Бала-барказына, алкы-бойына
Ырыс токтозын деп кӱӱнзеп турубыс.

Jеендериниҥ адынаҥ З.Б. Кудачина

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина