Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Јаҥыртылган спортзал ачылды

29.11.2017

Алтай Республиканыҥ Башчызы, Башкарузыныҥ Председатели Александр Бердников Кан-Оозы аймакла ишмекчи јол-јорык ӧйинде тергеебистиҥ укту мал ӧскӱрген эҥ јаан ээлемдериниҥ бирӱзинде—«Меркит» деген ООО-до тӧзӧлгӧн мал сойор цехтиҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазында турушкан.

Мындагы малдыҥ текши тын тоозы 28 муҥнаҥ ажыра, ол тоодо уй ла јылкы мал, койлор, аҥдар. Предприятиеде 90-ноҥ ажыра улус иштейт. Мал сойор цех бир сменада 20 уйды, 10 атты, 50 койды сойор аргалу. Эт соодор јазал 20 тонна эт чеберлеерине јазалган. Предприятие малды семирте азыраар јерди ле мал сойор цехти тударга 13,5 млн салковой государстволык јӧмӧлтӧ акча алган.
«Бу тудумга чыгарылган јӧмӧлтӧ акча турулталу тузаланылган. Иште эҥ јаҥы технологияларды тузаланган эмдиги ӧйдиҥ производствозы тӧзӧлгӧн»—деп, республиканыҥ башкараачызы ачылта тушта айткан.
Сары-Кобы деген ӧзӧктӧ малды семирте азырайтан јердиҥ текши кеми 29 муҥ квадратный метр. Ол бир уунда 1200 уй малды азырап тудар ла эт иштеп аларын промышленный тӧзӧлгӧгӧ тургузар арга берип јат.
Республиканыҥ Башчызыныҥ айтканыла, предприятие эт алар ишти бажынаҥ ала учына јетире бӱдӱрер аргалу болор. Анайда ок Горно-Алтайск калада, азыйда Западный рынок иштеген јерде, цех јаҥырта јазалар. Сооткон ло ыштаган этти, колбасаларды ла эттиҥ ӧскӧ дӧ продукциязын ондо улус садып алар аргалу болор.
«Мал ӧскӱрер ууламјы бистиҥ тергееде ӧзӱм алынып јат. Тургуза ӧйдӧ јуртээлемдик тындулардыҥ тоозы 450 муҥ кире ле бу тоо јылдаҥ јылга кӧптӧйт. Статистиканыҥ јетирӱлериле, иштеп алган эттиҥ бир кижиге келишкен кӧргӱзӱзиле бис Сибирь талазында 1-кы јерде ле сӱт аайынча экинчи јерде турадыс. Бӱгӱнги кӱнде бойыска тургузып турган амадубыс бюджеттеҥ јеткилделген учреждениелерди—балдардыҥ садтарын, школдорды, эмчиликтерди, јонјӱрӱмдик ӧскӧ дӧ јерлерди бӱткӱлинче бойыстыҥ эдисле, сӱдисле јеткилдеери болуп јат. Бу ишти мынаҥ, Кан-Оозы аймактаҥ баштаарыс ла оноҥ ары ӧскӧ аймактарга таркадарыс»—деп, Александр Бердников айткан.
Jонјӱрӱмдик учреждениелерин бойыныҥ эт ле сӱт продукциязыла бӱткӱлинче јеткилдеерин республиканыҥ ончо муниципал тӧзӧлмӧлӧринеҥ эҥ озо Кан-Оозы аймак баштап јат. Аймактыҥ јааны Григорий Пильтинниҥ айтканыла, олор бу ишти 2018 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнине јетире бӱдӱрип салар. Ол анайда ок Александр Бердниковко бастыра иш-керектерде јӧмӧлтӧзи учун быйан айткан.
2010-2011 јылдарда республиканыҥ бюджет бӧлӱгиниҥ учреждениелеринде јербойында эдилген аш-курсактыҥ ӱлӱӱзи 30% болгон болзо, эмдиги ӧйдӧ бу кӧргӱзӱ 70% јууктажа берген.
Цехти ачкан кӧдӱриҥиде јурт ээлем бӧлӱкти ӧскӱрерине эткен јӧмӧлтӧзи ле јурт ээлемде кӧп јылдарга ак-чек ижи учун «Меркит» ООО-ныҥ директорыныҥ ордынчызы Егор Такашев Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла кайралдаткан.
Jурт ээлем ишти ӧскӱрерине таҥынаҥ јӧмӧлтӧзи ле ак-чек ижи учун Алтай Республиканыҥ Башчызыныҥ, АР-дыҥ Башкарузыныҥ Председателиниҥ Быйанду самаралары «Меркит» ООО-ныҥ малчызы Шуну Мантышевке ле тракторизи Арсан Самачинге табыштырылган.

Шиҥжӱде—школдогы јазал иштер
Александр Бердников јол-јорыкта анайда ок Jабаган јуртта баштамы ӱредӱлӱ школды чыныктап јазаар иштер канайда ӧдӱп турганын шиҥжӱлеп кӧргӧн. Jазал иштерге республикан ла муниципал бюджеттердеҥ 10,7 млн салковой акча чыгарары темдектелген.
Jабаганныҥ баштамы ӱредӱлӱ школы 140 бала ӱренерине тудулган. Бу кеми эки муҥ квадратный метр эки кат агаш тура, тудулган ӧйи 1964 јыл. Школдыҥ туразын јазаар иштер 2017 јылдыҥ кичӱ изӱ айында башталган. Баштамы класстыҥ ӱренчиктери удурумга орто ӱредӱлӱ школдо ӱренип јат.
«Кан-Оозы аймакла ишмекчи јол-јорык ӧйинде Jабаган јуртта баштамы ӱредӱлӱ школдыҥ туразын чыныктап јазаары јанынаҥ мениҥ јакылтам канайда бӱдӱп турганын шиҥдеп кӧргӧм. Тураныҥ ичинде јазал иштер ончозы эдилген. Кӧзнӧктӧр, эжиктер, пол јаҥызына солынган, јаҥы мебель алынган. Jуук 10-15 кӱнниҥ туркунына тураны јылулап, сайдингле јабар иштер бӱдер»—деп, тергеениҥ Башчызы айткан.
Школдыҥ туразыныҥ јабынтызы јаҥырта салынган, јылу туалеттер эдилген, јылула јеткилдештиҥ, электројарыдыштыҥ, ӧрт болбозын јеткилдеериниҥ јазалдары ла кӧп ӧскӧ дӧ иштер эдилген.
«Спортзал азыйдагы ла бойынча арткан, оныҥ учун 2,5-3 млн салковой чыгарып, эмдиги ӧйдиҥ некелтелерине келишкен спортивный зал јазаар јакылта бергем»—деп, Александр Бердников темдектеген.
Jурт јерлердиҥ школдорында физкультура ла спортко тазыктырынар айалгалар тӧзӧӧрине Рессияныҥ Президенти Владимир Путин аҥылу ајару эткенин ол ајарган. Ороонныҥ Башчызыныҥ јакарганыла, кажы ла јурт спортивный залду болор учурлу. Jабагандагы спортзал керегинде айдар болзо, ол бойы аҥылу учурлу ла тӱӱкилӱ болгонын республиканыҥ башкараачызы темдектеген. Шак бу јерде бойыныҥ ӧйинде атту-чуулу самбисттер, спорттыҥ мастерлери, самбо аайынча телекейдиҥ чемпионы Виталий Уин ле самбо аайынча Россияныҥ чемпионы Валерий Сороноков тазыктырынгандар.
АР-дыҥ Башчызы анайда ок балдардыҥ садыныҥ совет ӧйдӧ тудулган туразын барып кӧргӧн. Ол эмди чачылып-оодылып калган.
«Турада технологический шиҥжӱ ӧткӱрип, оны јаҥырта јазагадый болзо, проектно-сметный документацияны белетеп, 2018 јылда бу турадаҥ 120 бала јӱргедий эмдиги ӧйдиҥ садигин эдерин јакыгам»—деп, Александр Бердников айткан. Jабаган јурттыҥ орто ӱредӱлӱ школын чыныктап јазаар иштер бир канча јыл мынаҥ кайра ӧткӧн.
Республиканыҥ Башчызыныҥ темдектегениле, ыраак јаткан јурттарда, уур-кӱч айалгаларда јаткан эл-јонныҥ јадын-јӱрӱмин јарандырары аайынча чокым иштер темдектелет ле олорды бӱдӱрери акча-манатла јеткилделет.

Экинурда спортзал јазалган
2003 јылдагы јерсилкиниш ӧйинде ӱрелген спортивный зал Кан-Оозы аймактыҥ Экинур јуртында бӱткӱлинче чыныктап јазалган. Бу ишке республиканыҥ бюджединеҥ 3 млн салковой акча чыгарылган. Спортзалдыҥ ачылтазында тергеениҥ башкараачызы Александр Бердников турушкан.
Балдардыҥ су-кадыгына, олорды спортты сӱӱген улус эдип таскадарына Алтай Республикада јаан ајару эдилип јат деп, АР-дыҥ Башчызы темдектеген. Спортзалдарды тудар ла јаҥырта јазаар иштер республикада экинчи јыл эрчимдӱ ӧдӧт. Jӱк ле 2017 јылда «Ӱредӱликтиҥ ӧзӱми» деген федерал программа аайынча бистиҥ тергее бу иштерге 18 млн салковойдоҥ ажыра акча алган, коштой 1,7 млн салковой республиканыҥ бюджединеҥ чыгарылган. Быјыл Оҥдой аймактыҥ Боочы јуртында јаҥы спортзал ачылган, јаҥар айдыҥ ортозында Шашыкманныҥ спортзалы иштеп баштаар.
«Былтыр бис 18 спортивный залды јаҥырта јазаганыс, быјылга темдектелгени 13 ле эзенде база 20 спортзалды јазаарга темдектейдис. Экинур јурттагы спортзал јерсилкиништиҥ кийнинде 14 јылга ташталып калган турган. Бис бу тудумды јазаарга бюджеттеҥ 3 млн салковой чыгарганыс»—деп, Александр Бердников айткан.
Спортзалдыҥ таскадынар јери јазалып калган, је эм тургуза керектӱ јазалдарла јепселбеген. Республиканыҥ башкараачызы бу сурактыҥ аайы-бажына кыска ӧйдиҥ туркунына чыгарын јакыган. Спортјазалдардыҥ бӱткӱл комплектин—баскетбол ойноор јазалдарды, волейбол ойноорго керектӱ сеткаларды, теннистиҥ столын, кӱрежетен эмдиги ӧйдиҥ «кебистерин» ле о. ӧ. алары темдектелет. Бу спортзалда јаҥыс та балдар эмес, је кӱӱнзеген јаан да улус таскадынар аргалу болзын деген кӱӱнземелин АР-дыҥ Башчызы угускан.
Экинурдагы школдыҥ директоры Алексей Некоровтыҥ айтканыла, спортзалды јаҥырта јазаар иштер быјыл јаан изӱ айда башталган. Тудумныҥ ич ле тыш јаны јаҥырта јазалган, јабынтызын, кӧзнӧктӧрин солыган, полын јаҥырта салган, электроот ло јылу берер јазалдар јаҥыдаҥ эдилген.
«Бис республиканыҥ Башчызы Александр Васильевич Бердниковко јетирген болужы учун јаан быйанысты айдадыс—деп, ол кӧдӱриҥиде айткан.—Бастыра иштер оныҥ шиҥжӱзинде ӧткӧн».
Педагогикалык иште једимдери, јиит ӱйени ӱредер ле таскадар ишти јайалталу бӱдӱргени ле ак-чек ижи учун бу кӱн Алтай Республиканыҥ Башчызыныҥ, Башкарузыныҥ Председателиниҥ Быйанду самаразыла Кан-Оозыныҥ ДЮСШ-зыныҥ волейбол аайынча тазыктыраачызы Аткыр Карманов ло Экинурдагы орто ӱредӱлӱ школдо технологияныҥ ӱредӱчизи Андрей Яшев кайралдаткан.
Экинурдыҥ орто ӱредӱлӱ школыныҥ 10-чы «А» клазыныҥ ӱренчиги Асель Аларушкина ла 5-чи «А» клазыныҥ ӱренчиги Расул Банкунов спортто бийик једимдери ле школдыҥ јӱрӱминде эрчимдӱ турушканы учун планшеттерле кайралдаткан. Анайда ок спортзалга мечиктер сыйлагандар.

Кадеттер ӱренген јерде
Кан-Оозы јуртта Александр Бердников ¯ренчиктерди јуучыл-тӧрӧлчи кӱӱнге ле спортко тазыктырган тӧс јеринде болуп, кадеттердиҥ ӱренген айалгаларыла танышкан.
Эки јыл мынаҥ кайра республиканыҥ Башчызы Кан-Оозы аймакка иш јол-јорыкла келерде, муниципал тӧзӧлмӧниҥ јааны Григорий Пильтин кадеттердиҥ корпузын тӧзӧӧр суракла ого баштанган болгон.
«Jуртта јетире тутпай таштап ийген тура болгон. Jуучыл-тӧрӧлчи таскадуныҥ тӧс јерин ле кадеттердиҥ корпузын тӧзӧӧр шӱӱлте эдилген. Бис республиканыҥ бюджединеҥ 10 млн салковой акча чыгарганыс, ӱредӱге ле таскадуга керектӱ ончо не-немеле јеткилдегенис. Бӱгӱн мында Кан-Оозы аймактыҥ кадеттериниҥ корпузы иштеп јат, кӧп балдар мында ӱренерге јӱткийт»—деп, АР-дыҥ Башчызы айдат.
Кадеттердиҥ корпузында 50 бала ӱренип јат. ¯ренер классла коштой спортзал јазалган, школдыҥ музейи бар. Кадеттер республиканыҥ Башчызына экскурсия ӧткӱрип, Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкан, Советский Союзтыҥ геройлоры болгон јерлештери, чечен јууда турушкан герой-јерлештери керегинде куучындаган ла тӧрӧлчи кӱӱндӱ кожоҥдор до кожоҥдогон. Мында ӱренген балдар орооныстыҥ ӧткӧн ӧйин тоогонын, Тӧрӧлиле оморкогонын ла ороонына керектӱ улус болгонын оҥдоп-билип турганын Александр Бердников темдектеген. Ол эмдиги ӧйдиҥ тренажерлорыныҥ тӧс јерине керектӱ јазалдар, спорттыҥ кийимин, кӱрешчилерди јеткилдеерине керектӱ не-немени аларга акча чыгарар јакылта берген.
«Бистиҥ государствоныҥ Башчызы Владимир Путин бойыныҥ кӱнӱҥги ижинде эл-јонныҥ, анчада ла јашӧскӱримниҥ тӧрӧлчи таскадузына сӱрекей јаан ајару эдип јат, не дезе, јиит ӱйе—ол Россияныҥ келер ӧйи—деп, республиканыҥ Башчызы айткан.—Кадеттердиҥ бу корпузына мен ӧзӱм кӱӱнзейдим, мындагы кызычактардаҥ ла уулчактардаҥ бистиҥ келер ӧйис камаанду. Олор бистиҥ орооныстыҥ чындык граждандары, бистиҥ оморкогон јерлештерис болор деп, мен алаҥзыбай јадым».

Балдардыҥ садтарын кӧптӧдип
Александр Бердников анайда ок Кан-Оозы аймактыҥ тӧс јуртында балдардыҥ садын кӧрӱп јӱрген. Оныҥ туразы быјыл јайгыда јаҥырта јазалган.
«Президенттиҥ 3 јаштаҥ ала 7 јашка јетире балдарды детсадтарла јеткилдеери аайынча Jарлыгын бис былтыр бӱдӱрип чыкканыс. Jе ак- јарыкка јаҥы балдар туулып јат, олор чыдап ӧзӧт. Оныҥ учун балдардыҥ ӱзеери садтарын эткедий кайда кандый туралар барын шиҥдеп кӧрӧр јакылта берилген болгон. Бу јакылтаны Кан-Оозы аймак бӱдӱрген»—деп, Александр Бердников куучындаган.
Кан-Оозы јуртта 65 бала јӱрер садик азыйда ГАИ-ниҥ туразы болгон турада јазалган. Ремонт иштер 2017 јылдыҥ кичӱ изӱ айынаҥ ала сыгын айга јетире ӧткӧн. Тураныҥ тышты јылулган, ичинде кӧп ремонт иштер ӧткӧн: эжиктер, пол, јылу туалеттер, электројарыдыштыҥ ла јылула јеткилдештиҥ јазалдары јаҥыртылган ла о. ӧ. Балдардыҥ садыныҥ јери чеденделип, ойноор јерлер эдилген. Бу иштердиҥ текши баазы 3,29 млн салковой болгон.
«Бӱгӱн бу ончо керектӱ јазалдарла, јаҥы мебельле јеткилделген, эмдиги ӧйдиҥ некелтелерине келиштире јазалган тудум. Ол улуска чыннаҥ керектӱ болгоны балдардыҥ сӱӱнчилӱ чырайларынаҥ, таскадаачылардыҥ ла эне-адалардыҥ эрмек-куучынынаҥ иле кӧрӱнет. Мында балдар школдоҥ озо кыйалтазы јок ӧдӧтӧн ӱредӱни ӧдӱп јат, бијелеерине, кожоҥдоорына ӱренет»—деп, республиканыҥ Башчызы куучындаган.

(АР-дыҥ окылу интернет-порталыныҥ јетиргениле)

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина