Алтайдын Чолмоны

Коррупцияны улус јеҥет

01.12.2017

Текшироссиялык албаты фронттыҥ Алтай Республика аайынча бӧлӱгиниҥ активисттери ле эксперттери ОНФ-ныҥ «За честные закупки» деп ӱлекер-проегиниҥ эрчимдӱ туружаачылары болуп јат. Оныҥ да учун тергеебистиҥ делегациязы ОНФ-ныҥ коррупцияла тартыжарына учурлай кӱчӱрген айдыҥ 28-чи кӱнинде Новосибирск калада ӧткӧн форум-јуунында турушкан. Мынаҥ озо мындый ок јуундар Ростов-на-Дону ла Челябинск калаларда ӧткӧн эди. Новосибирскте ӧткӧн јуунда Сибирьдеги федерал округтаҥ бир муҥнаҥ ажыра кижи турушкан. Алтай Республикадаҥ барган делегацияга јирме кижи киргенин темдектеер керек.

Jуунныҥ ижинде јаҥныҥ органдарыныҥ, јондыктыҥ, элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ чыгартулу улузы турушкан. ОНФ-ныҥ «За честные закупки» деп ӱлекериниҥ координаторы, Госдуманыҥ депутады Антон Гетта бу јуунда база турушкан.
Шӱӱжилген тӧс сурактар—школдорго, балдардыҥ садиктерине, эмчиликтерге ле ӧскӧ дӧ социальный учреждениелерге аш-курсак садып аларыныҥ (закупкалардыҥ) курч сурактары болгон.
Jуунныҥ туружаачылары башка-башка дискуссионный секциялардыҥ ижинде эрчимдӱ турушканын темдектебес арга јок. Социальный учреждениелерге аш-курсак садып алар бӧлӱкте айалганы оҥдолтор чокым алтамдарды табарга ченешкен секцияга школдордыҥ, садиктердиҥ башкараачылары, ада-энелердиҥ комитеттериниҥ, јондыктыҥ чыгартулу улузы келген. ОНФ-ныҥ эксперттериниҥ темдектегениле, ол ло школдордо, садиктерде менюлар эмдигизинеҥ де артык болор аргалу. Бу учреждениелерге садып алып турган аш-курсактардыҥ кезигиниҥ чыҥдыйы сӱрекей јабыс кеминде болот. Мынаҥ улам олор балдардыҥ су-кадыгына каршузын да јетирер аргалу. «За честные закупки» ӱлекер иштеп баштаганынаҥ ала оныҥ активисттери ле эксперттери баазы 100 миллиард салковойго турар серемјилӱ закупкаларды илезине чыгарганы мыны јакшы керелейт. Темдектезе, бу ӱлекер-проект иштеп баштаганынаҥ ала 130,5 муҥ контракт-јӧптӧжӱлер шиҥделген ле социальный учреждениелерди аш-курсакла јеткилдееринде картельдер тӧзӧлип турганы јарталган. Jартап айткажын, бир канча фирмалар бой-бойлоры ортодо картельный јӧптӧжӱге келип, социальный учреждениелерди аш-курсакла јеткилдеерине ӧткӱрилип турган аукциондордо бааларды јабызадат ла адакыда байа соцучреждениелерди чыҥдыйы коомой аш-курсакла јеткилдейт. Бу айалганы оҥдолтор амадула ӧрӧ адалган ӱлекердиҥ активисттери ле эксперттери керектӱ јетирӱлерди јууп, јаҥ корыыр органдарга, Федерал антимонопольный службага јетирет. Госдумада бу јанынаҥ иш база ӧдӧт. Анда тӧзӧлгӧн ишмекчи группада «Госзакупкалар керегинде» 44-чи таҥмалу федерал јасакка кубулталар кийдирери аайынча шӱӱлтелер шӱӱжилет. Новосибирскте ӧткӧн јуунныҥ тӧс амадузы—закупочный иш-керектер јанынаҥ јасакберимге кубулталар кийдирери, тергеелерде соцучреждениелерге аш-курсак садып алар ишти јарандырары аайынча јетирӱлерди ле тӱп-шӱӱлтелерди јууп алары, бу сурактыҥ курч толыктарын шӱӱжери болгон дезем, байла, јастыра болбос.
Ол ло школдорды, садиктерди, эмчиликтерди туку канча беристе ыраакта, јарт эмес производительдердиҥ эмес, јербойыныҥ фермерлериниҥ чыҥдыйы бийик продукциязыла јеткилдеер керек деген шӱӱлтелер јуунда база кӧп катап айдылган. Калганчы ӧйдӧ ады-јолы јарлу боло берген российский фермер Джастас Уолкер социальный учреждениелерди бюджетке јаан јӱк јогынаҥ канайда чыҥдый аш-курсакла јеткилдеер, оны эдерге государство кандый иштерди тӧзӧӧр, фермерлерге мынаҥ кандый туза болор деген шӱӱлтелериле ӱлешкен.
Закупкалар ӧйинде кичӱ бизнестиҥ учурыла колбулу сурактар база кӧдӱрилген. Эксперттердиҥ темдектегениле, аргачыларды јӧмӧӧр, олорды аукциондордо туруштырар айалгалар тӧзӧлгӧн дӧ болзо, «откаттар» берип турган ла ӧскӧ дӧ коррупционный ууламјылу учуралдар табыла берет. Коррупционерлер јасакберимдеги једикпестерди тузаланат. Оныҥ да учун «Госзакупкалар керегинде» 44-чи таҥмалу федерал јасакка кубулталар кийдирери керегинде шӱӱлтелер јуунныҥ кажы ла дискуссионный секциязында айдылган.
ЖКХ-ныҥ бӧлӱги јуунда база ајару јок артпады. Тергеелерде управляющий компаниялар тарифтерди бийиктедет, кезикте јетирбеген јеткилдештери учун эл-јонноҥ акча јуурга амадайт. Андый учуралдар кӧп тергеелерде темдектелип турган эмтир. ОНФ-ныҥ активисттери мындый учуралдарды болдыртпаска болуп, јаан иштер ӧткӱрет.
Новосибирскте ӧткӧн јуун куучындажар, ченемелле ӱлежер јакшынак площадка болгонын темдектеер керек. ОНФ-ныҥ коррупцияла тартыжарына учурлалган форум-јууны ол ло аукциондордо туружып турган улусты, јондыкты ла элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ чыгартулу улузын бириктирген.
СМИ-лерге учурлай ӧткӧн лӧ коррупцияла колбулу керектерди шиҥдеери деп адалган дискуссионный секцияныҥ ижинде андый шиҥжӱ иштерде ченемели бар журналисттер бойлорыныҥ једимдериле, ченемелдериле ӱлешкен. Олордыҥ кезиги бийик јамыда отурган јамылулардыҥ коррупционный схемаларын илезине канайда чыгарганы керегинде айткан. Бу учуралдардыҥ кезигинде байагы јамылулар ижинеҥ јайымдалат ла олорго уголовный керектер ачылат. Jе кезикте журналисттерге истежӱлер болот.
«За честные закупки» ӱлекердиҥ активисттери закупкалар бӧлӱгинде бузуштарды илезине чыгарарга тӧс беш ууламјы аайынча иштейт: соцучреждениелерди аш-курсакла јеткилдеери, ЖКХ-ныҥ бӧлӱгинде управляющий компаниялардыҥ ижи, чочыдулу айалгалардыҥ салтарына алдырткандарга компенсация-акча тӧлӧӧри, строительный «полуфабрикаттар» (јетире тудулбаган соцобъекттер) ла госслужащийлердиҥ этиказы. Бу ууламјылардыҥ кажызында ла јасакты бускан учуралдар темдектелет. Олордыҥ тоозын астадары, јоголторы ОНФ-ныҥ активисттериниҥ тӧс амадуларыныҥ бирӱзи. Бу ишти олор эрчимдӱ ле турулталу бӱдӱрип турган деп темдектеер керек.
ОНФ-ныҥ бу ӱлекер-проеги иштеп баштаганынаҥ ала тӧрт јыл ӧткӧн. Бу ӧйдиҥ туркунына баазы 263 миллиард салковой акчага турар серемјилӱ тендерлер токтодылган. Мындый иш ӧткӱрилбеген болзо, бу кире акча бюджеттеҥ уурдалар эди. Бу Албаты фронттыҥ 9 муҥнаҥ кӧп активисттериниҥ ижиниҥ турултазы. Олордыҥ тоозы мынаҥ да ары кӧптӧӧр. Jасак бузулып јатканын билип ийген кажы ла кижи ол керегинде јетирӱни јаҥ корыыр органдарга, Албаты фронттыҥ окылу сайтына аткарар аргалу. Мынайып, орооныста коррупцияны јеҥерине керектӱ ишке бойыныҥ ӱлӱзин јетирген болор. Коррупцияны улус јеҥет деп, тегиндӱ айдылбаган ине. РФ-тыҥ Президенти В. В. Путин де коррупцияла тартыжарын эрчимдӱ јӧмӧйт.
Jуунныҥ учкары Албаты фронттыҥ тергеелик бӧлӱктериниҥ эрчимдӱ туружаачылары ОНФ-ныҥ Быйанду самаразыла, билгирлерин бийиктедерге керектӱ ӱредӱ ӧдӧрине сертификаттарла кайралдаткан. Андый активисттердиҥ тоозында Албаты фронттыҥ Алтай Республикада бӧлӱгиниҥ эксперти Евгений Танзыков болды. Оныҥ айтканыла болзо, Албаты фронттыҥ бӱдӱрип турган ижиниҥ турулталары иле кӧрӱнет.
—Берилген Быйанду самараны мен аванс деп чоттойдым. ¯ренерине берилген сертификатты тузаланып, керектӱ билгирлерди алып, ижимде тузаланарым—деп, Евгений Танзыков адакыда айткан.
Анайып, бир кӱнниҥ туркунына ӧткӧн форум-јуунныҥ ижи тӱгенген. Кӱчӱрген айдыҥ 29-чы кӱнинеҥ ала јаҥар айдыҥ 1-кы кӱнине јетире јашӧскӱримниҥ «Эдетен ӱйе» деп адалган площадказы иштеген. Бу јуундарда айдылган эҥ учурлу тӱп-шӱӱлтелер ОНФ-ныҥ турулталар аайынча јаҥар айда ӧдӧтӧн форумына чыгарылар.

К. ЯШЕВ