Су-кадыгыныҥ аргалары ас улуска ајару

05.12.2017

Jаҥжыкканыла, јаҥар айдыҥ башталганында Су-кадыгыныҥ аргалары ас ла кенек-бычыкту улустыҥ калыктар ортодогы кӱнине учурлалган онкӱндӱк јарлалып, башка-башка керектер ӧдӱп туру. Онкӱндӱкти ӧткӱрип турганыныҥ амадузы—ол кенек-бычыкту улусты јондыкка јууктадып, эл-јонго олорло коштой су-кадыгыныҥ аргалары ас болгонынаҥ улам, текши јондык јӱрӱмде туружып болбой турган улус бары керегинде јетирери.

Алтай Республикада эл-јонныҥ текши тоозы 217 007 кижи, ол тоодо 66 436 бала. Су-кадыгыныҥ аргалары ас (кенек-бычыкту) ла 18 јаштаҥ ашкан 24 939 кижи јуртап јат, ол текши јонныҥ 11%. Баштапкы группалу улустыҥ тоозы—4 585, экинчи группада—11 898 ле ӱчинчи группада 7 390 кижи. 1 066 бала су-кадыгыныҥ аргалары ас балдар. Коляскалу улустыҥ тоозы 618 кижи, ол тоодо 35 бала. Кӧстӧҥ болгонбос улустыҥ тоозы—406 кижи, ол тоодо 68 бала. Кулагы укпастардыҥ тоозы 430 кижи ле балдардыҥ тоозы 48. Бу тоолорды адап, ортобыста ондый улус барын ундыбай, келишкенде, арга болгондо, олорго ајару эдип, болужып-јӧмӧжип, санаа-кӱӱндерин кӧдӱрип јӱрели деп, база катап эске алындырып турубыс.
Онкӱндӱк Алтай Республиканыҥ бастыра муниципал тӧзӧлмӧлӧринде ле калазында ӧткӱрилип, эл-јонныҥ ајарузын олордыҥ курч сурактарына ууламјылайт, онойдо ок јонјӱрӱмдик јанынаҥ каруулу улусты кенектерге бар аргазыла болуш јетирер керектерге тартып јат. Иштиҥ, јонјӱрӱмдик ӧзӱмниҥ ле эл-јонды ишле јеткилдеериниҥ министерствозы мындый амадула башкарынып, јонјӱрӱмдикте ӧмӧ-јӧмӧликтиҥ системазын тӧзӧӧри ле ӧскӱрери аайынча ишти эрчимделткен. Су-кадыгыныҥ аргалары ас улустыҥ «Канаттарысты јайадыс!» деген парафестивали быјыл тӧртинчи катап ӧткӧн. Республикада «Jонјӱрӱмдик поезд» деген ӱлекер јакшы иштеп туру. Бу ӱлекерле башка-башка специалисттерле консультациялар, јайалталу улустыҥ, албаты устардыҥ иштериниҥ кӧрӱлери, ойын-концерттери ӧткӱрилет.
Республиканыҥ реабилитационный тӧс јеринде су-кадыгыныҥ аргалары ас балдарга ла олордыҥ энелерине јӱзӱн-башка јеткилдештер, аҥылу болуш эдилет. Су-кадыгыныҥ аргалары ас јаан улуска болушту, орныктырулу иштер эл-јонныҥ јонјӱрӱмдик јеткилдештериниҥ республикан комплексный тӧс јеринде ӧткӱрилет.
Онкӱндӱктиҥ ӧйинде тергеебистиҥ эҥ ыраак аймактарында да јуртап јаткан кенек-бычык улуска јӱзӱн-јӱӱр керектер ӧткӱрилер: кӱрее-куучындар, текши культуралык керектер, туштажулар, амыраарыныҥ эҥирлери, кееркедим-прикладной кеендиктиҥ кӧрӱлери, спорттыҥ маргаандары. Айылынаҥ чыгып болбос улус база ајару јок артпайт. Онкӱндӱкте М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотекада кулагы коомой угуп турган улуска аҥылу кабинеттиҥ ачылтазы ӧдӧр.
Су-кадыгыныҥ аргалары ас ла кенек балдарды келер профессияларга белетеер амадула «Устар» деген республикан конкурс эки бӧлӱктей ӧткӱрилет. Баштапкы бӧлӱк муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ ӧдӧт, экинчи бӧлӱк дезе онкӱндӱктиҥ ӧйинде ӧткӱрилет.
Онойдо ок «Алтай Республиканыҥ јеринде балдарга эрте болуш јетирериниҥ системазын тӧзӧӧри» деген тергеелер ортодогы конференция јаҥар айдыҥ 14-чи кӱнинде ӧдӧри темдектелет. «Балдарга кӱлӱмји сыйла», «Сый—јалакайдыҥ кӱничеги», «Су-кадык болугар», «Jакшы керек» деген кычырулу керектер муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ ӧдӧт. Онойдо ок спектакльдар, кинофильмдер, кӧрӱлер, экскурсиялар, ишле јеткилдеер ле јонјӱрӱмдик јӧмӧлтӧ эдер амадула мини-ярмаркалар, онлайн-консультациялар ӧткӱрилет. Муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ айылынаҥ чыгып болбос улуска јонјӱрӱмдик јӧмӧлтӧ эдер амадула олордыҥ айалгазын шиҥдеери тӧзӧлӧт. Су-кадыкты корыыры аайынча министерство јанынаҥ ыраак јурттарга бригадалар барып, кенек-бычыкту улуска медико-санитарный баштапкы болуш јетирери тӧзӧлгӧн. ²скӧ дӧ министерстволор, ведомстволор јанынаҥ башка-башка иштер, керектер ӧткӱрилет.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА белетеген

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина