Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Владимир Мандаев—Госдуманыҥ кычырыштарында

15.12.2017

Оҥдой аймакта Кӱпчегендеги јурт јеезениҥ јааны Владимир МАНДАЕВ Москвада Государственный Думаныҥ аграрный комитединиҥ јаҥар айдыҥ 7-чи кӱнинде ӧткӧн кычырыштарында туружып, сӧс айткан. Кычырыштарга Россияныҥ тергеелеринеҥ келген 700 кире туружаачылардыҥ тал-ортозы аграрийлер болгонын темдектеер керек. Олордыҥ ортозында губернаторлор, политикалык фракциялардыҥ јаандары, депутаттар, билимчилер кӧп болгон.

Госдуманыҥ аграрный комитеди «Правовые и социальные аспекты устойчивого развития сельских территорий» деп федерал программаныҥ сурактары аайынча ӧткӱрген кычырыштарга ороонныҥ ээлемчилерин јууганы тегиндӱ эмес. Государственный Думаныҥ председатели Вячеслав Володин јуунныҥ ижин ачып тура, јурт јерде јадып-иштеп турган улусты ачык-јарык куучынга кычырган ла курч сурактарын чыгара айтсын деп сураган. Анайда ок ол «јурт ээлемниҥ сурактары ороондо курч туруп јат, јурт јерде јаткан кижи ороонды азырайт, је ол ок ӧйдӧ оныҥ јӱрӱми эҥ артык айалгада болотонын бис јеткилдеер учурлу» деп темдектеген. Госдуманыҥ аграрный сурактар аайынча комитединиҥ јааны Владимир Кашин (КПРФ фракциянаҥ) бойыныҥ куучынында мынайда айткан: «Jурт јеезелердиҥ јӱрӱм-ӧзӱмин ороонныҥ государстволык политиказына тӱҥдештирип, јурттарда јаткан улустыҥ јӱрӱмин, ижин оҥдолторго, 2015 јылда «Jурт јерлердиҥ турумкай ӧзӱми» деп федерал программа јӧптӧлгӧн. Бу программа аайынча ороонныҥ бастыра тергеелериниҥ јурттарында ФАП-тар (эмчиликтер), школдор, балдардыҥ садтары, спорттыҥ залдары ла социальный ууламјылу оноҥ до ӧскӧ кӧп тоолу объекттер тудулган ла тудулып јат. Программа келер де јылда чыҥдый иштезин деп, иш-керектердиҥ ӱлекерлерине кӧп тӱзедӱлер эдер керек». Россияныҥ јурт ээлем аайынча министри Александр Ткачев бойыныҥ куучынында ороонныҥ АПК-зыныҥ кӧргӱзӱлери ӧткӧн јылда 3,5 процентке ӧзӱм алынган, бу тоолор мынайда ок ичкери барза, бир 5-6 јылдаҥ ороондо сӱт, эт, маала-ажы, аламалар јанынаҥ сурак турбас деп бӱдӱмјилеген.
Госдуманыҥ мындый јаан јуунында Кӱпчегендеги јурт јеезениҥ јааны Владимир Мандаев туружып келгени јаан учурлу керек деп, канайда айтпас. Нениҥ учун дезе тергеебистиҥ јурттарыныҥ айалгазы, курч сурактары керегинде федерал трибунадаҥ айткан учуралдар тӱӱкиде ундылып та калган болор. Владимир Павловичке бу јол-јорыгына Госдуманыҥ депутады Родион Борисович Букачаков, Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председателиниҥ ордынчызы, јурт ээлем аайынча министр Александр Поликарпович Манзыров јаан јӧмӧлтӧ эткилген. Олордыҥ шылтузында алтай јурттыҥ јааны Госдуманыҥ трибуназынаҥ куучын-эрмек айдып, јуртыныҥ бар сурактарын кӧдӱрген.
В. П. Мандаев Кӱпчегендеги јурт јеезени алтынчы јыл башкарып келди. Бу ла јуртта чыккан-ӧскӧн, иштеген. Тӧрӧл јуртыныҥ курч сурактары Владимир Павловичке недеҥ де јуук. Кӱпчегенде бӱгӱн 1059 кижи јуртайт. Школ, балдардыҥ сады, интернат, спортзал, ФАП једимдӱ иштейт. Jурттыҥ албатызы уй-малын азырап, иштеп, ӧлӧҥ-чӧбин белетеп, ичкери јӱткимел кӱӱн-тапту јадын-јӱрӱмин улалтат. Алтай Республиканыҥ јурт ээлем аайынча министерствозыныҥ ууламјызыла, 2016 јылда Кӱпчегендеги јурт јеезеде «Jурт јерлердиҥ турумкай ӧзӱми» деп федерал программа аайынча суупровод ӧткӱрилип баштаган ла бӱгӱнги кӱнде јетире эдилип јат. Берилген 15 589,7 муҥ салковой акчала иштер ӧткӱрилген, сууӧткӱшти јетире ӧткӱрерине эмди де 27 640,5 муҥ салковой акча керек.
Алтай Республиканыҥ албаты-јоныныҥ 70 проценти јурт јерлерде јадып турган болордо, «Jурт јерлердиҥ турумкай ӧзӱми» деп адалган федерал программа олорго јаан учурлу болуп јат. Программа једимдӱ иштегенин тоолор керелейт. Темдектезе, республикада улус јадар кеми 72 824 квадратный метр јерлер тузаланарына табыштырылган. Ол тоодо јиит билелерге, јиит специалисттерге берилген туралар. Анайда ок узуны 138 километр сууӧткӱш, 208 километр газӧткӱш, 66 километр электролиниялар ӧткӱрилген. ФАП-тар, ӱч јурт клуб, бир школ, балдардыҥ бир сады тудулып табыштырылган. Келер де јылда јетире эдилетен ӱлекерлер кӧп. Темдектезе, Сейкада, Кара-Кујурда, Jаҥы-Белтирде культураныҥ тураларын јетире тударына акча-манат керек.
Владимир Павловичтиҥ темдектегениле, программага кирген объекттерге чыгарылган акча бӧлӱктеп эмес, бӱткӱлинче берилзе, бу иштер канча јылдарга чӧйилбей, тӱрген бӱдер эди. Jурт јеезениҥ јааны анайда ок «Эски тура» деген программа аайынча база тӱзедӱлер эдери керегинде сурак кӧдӱрген. Jурт јерлердиҥ кӧп улузы јадын-јӱрӱминиҥ айалгазын бу программа аайынча оҥдолтып алар эди. Jе бу программага кӧп квартираларлу туралар кирип јат, бистиҥ јурттарда ондый туралар јок. Госдуманыҥ депутаттары программага тӱзедӱ эдип койзо, јурттардыҥ кӧп улузына јаан јӧмӧлтӧ болор эди.
Владимир Павлович бу программа јурттыҥ улузына, јурт јеезелерге сӱреен керектӱ болгонын, јурттыҥ кижизи бастыра јанынаҥ јеткилделген айалгаларда јадып, иштеер учурлузын, јашӧскӱрим тӧрӧл јурттарында артары керегинде база катап айткан. Jуртта јаткан кижиниҥ јадар айалгазы јакшы болзо, эткен ижи оноҥ турулталу болор. Ол тужында мал-аш та ӧҥжип ӧзӧр, аш-курсагыс та арбынду болор. Россияныҥ экономиказыныҥ ӧзӱминиҥ тӧзӧлгӧзи—јурт ээлемде…

Айгуль МАЙМАНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина