Алтайдын Чолмоны

Баштапкы јерде—эл-јонныҥ су-кадыгы

19.12.2017

Алтай Республиканыҥ эмчилериниҥ 4-чи съезди Горно-Алтайскта медициналык колледжтиҥ конференц-залында јаҥар айдыҥ 14-15 кӱндеринде ӧтти.

Съездтиҥ туружаачыларын форумныҥ пленарный јуунында Алтай Республиканыҥ Башчызы, Башкарузыныҥ Председатели Александр Бердников, Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ депутады Наталья Никитенко, су-кадыкты корыыры аайынча министр Владимир Пелеганчук, су-кадыкты корыыры аайынча министерствоныҥ јондык совединиҥ председатели РФ-тыҥ нерелӱ эмчизи Раиса Берегошева уткыдылар.
Александр Бердников кижиниҥ јӱрӱми, су-кадыгы учун ак-чек, нерелӱ иштеп јаткан эмчилерге олордыҥ агару ижин баалап, быйанду сӧзин айтты. Оныҥ темдектегениле, јаҥжыкканы аайынча тӧрт јылдыҥ бажында ӧткӱрилип турган съезд сӱреен керектӱ. Нениҥ учун дезе мындый форумдарга су-кадыкты корыырындагы јӱрӱмдик учурлу сурактарды чыгарып, оныҥ аайына ӧмӧ-јӧмӧ чыгарын ӧй некеп јат. Калганчы он јылдыҥ туркунына су-кадыкты корыыр ууламјыда иш эрчимдӱ ӧдӧт. Таланыҥ эл-јоныныҥ су-кадыгын тыҥыдып, јӱрӱминиҥ чыҥдыйын кӧдӱрери тӧс учурлу иш. Шак ла бу ишти тӧзӧмӧлдӱ улалтарга, эмчиликтерди, амбулаторияларды, ФАП-тарды јаҥыдаҥ тудуп, ишке табыштырары, онойдо ок кезиктерин јаҥыртып јазаары, материально-технически тӧзӧгӧзин тыҥыдары јанынаҥ иш талада тӧзӧмӧлдӱ ӧдӱп јатканын ол аҥылап темдектеди.
Анчада ла јаан ајару јурт јерлердеги эл-јонныҥ су-кадыгына эдилет. Темдектезе, аймактарда бӱгӱнги кӱнниҥ бийик медициналык јепселле јепселген эмчиликтери тудулган ла иштеп јат. Ол тоодо Чамалдагы эмчилик, республикан эмчиликтиҥ балдардыҥ бӧлӱгиниҥ хирургиялык корпусы, Кан-Оозындагы, Турачактагы эмчиликтердиҥ поликлиникалары, Майманыҥ эмчилигинде терапияныҥ јаҥы бӧлӱги ле ӧскӧ дӧ кӧп тоолу эмчиликтерди темдектеерге јараар деп, А. Бердников чокымдады.
Ол онойдо ок Балыкчыда участковый эмчилик тудулганын, Jазатырда, Барагашта, Ийинде участковый эмчиликтер јазалып чыныкталып табыштырылганын база темдектеди. ФАП-тарды аҥылу ээжи-некелтелерге келиштирери аайынча ӧткӱрилип јаткан иш јанынаҥ база айтты. Келер 2018 јылда Маймада аймактыҥ тӧс эмчилигин тудары јанынаҥ иш улалар. Бу ла Майма аймактыҥ Подгорный, Карасук, Муны-Оозы јурттарында ФАП-тар тудулат. 2018 јылда Кызыл-²зӧктӧ јурт эмчиликтиҥ амбулаториязы тудулар. Ыраак та, јуук та јурттарда эл-јонныҥ су-кадыгы ајаруда болгонын шак ла бу ӧткӱрилип јаткан иш јарт керелеп јат.
Алтай Республиканыҥ Башчызыныҥ темдектегениле, Горно-Алтайскта Перинатальный тӧс јердиҥ јаҥы туразы тудулар. Тургуза ӧйдӧ оныҥ проектно-сметный документациязы аайынча иш ӧдӧт. Шак бу ӱлекер республикага јаан учурлу болуп јат. Талада кӧп балдарлу билелер де арбынду, ак-јарыкка келип турган болчомдор аайынча кӧргӱзӱлер де бисте јакшы. Бу ла тоолу кӱндердеҥ Алгаирде эмчилердиҥ офиси ачылары темдектелет. Микрорайондо ӱч муҥнаҥ ажыра улус јадат.
Ол онойдо ок јурт јерлерде, аймактарда эмчилер једишпей турганы јанынаҥ суракка база токтоды. Эмчилерди јадар јерле јеткилдеери јанынаҥ сурак ајаруда болгонын чокымдады. Санитарный авиация ӧзӱм алынып јатканын темдектеген. Бистиҥ талага федерал тӧс јердеҥ јаантайын јӧмӧлтӧ-болуш эдилет. Онызы јаҥыс та су-кадыкты корыыр бӧлӱкте эмес. Ороонныҥ экономиказы кӱч те ӧйдӧ Президент Владимир Путин бисле кожо болгон. Бис оныҥ ајарузында, онызы дезе ӧдӱп јаткан чокым иштерде кӧрӱлет.
Александр Бердников республикада ачылатан медицинский институт јанынаҥ айтты. Институт медицинский колледжте ачылар. Институт эмчилердиҥ ле орто эмчилик ишчилердиҥ дипломыныҥ кийниндеги ӱредӱзин, билгирин бийиктедер. Jасактыҥ ээжилери аайынча эмчилер аккредитация ӧдӧр учурлу. Айдарда, медициналык ӱредӱ бистиҥ бойыста ла ӧдӧр.
Тергеениҥ Башчызы форумныҥ туружаачыларына таланыҥ јаҥыс та су-кадыкты корыыр бӧлӱгиндеги једимдери, амадулары, турулталары керегинде эмес, је онойдо ок башка-башка ууламјылар аайынча база толо јетирӱ этти.
Оныҥ кйининде ол Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла, сый-акчала иштеги јеткен једимдери учун эмчилер Владимир Ионинди, Нина Убайчинаны кайралдады.
Алтай Республиканыҥ парламентиниҥ јонјӱрӱмдик корулаш ла эл-јонныҥ су-кадыгын корыыры аайынча комитединиҥ председатели Наталья Никитенко форумныҥ туружаачыларына уткуулду куучынын ороонныҥ Президенти Владимир Путинниҥ сӧстӧринеҥ баштады. Президенттиҥ айтканыла, бистиҥ ороондо кижиниҥ су-кадыгы, јонјӱрӱмдик кӱӱн-табы сӧс јогынаҥ тӧс јерде турат.
Наталья Никитенконыҥ айтканыла, Алтай Республиканыҥ парламентинде су-кадыкты корыырыныҥ айалгазы јанынаҥ сурактар јаантайын ајаруда. Эл Курултайдыҥ калганчы сессиязында Алтай Республиканыҥ медицинада кыйалтазы јогынаҥ страховать эдер тергеелик фондтыҥ 2018 јылга, 2019-2020 јылдарыныҥ бюджеди керегинде јасак јарадылган. Шак бу документ таланыҥ эл-јонына олордыҥ јонјӱрӱмдик молјуларын ончозын бӱдӱрип јеткилдеерине келиштире тургузылган.
Су-кадыкты корыыр бӧлӱкти алар болзо, акча-манатла јеткилдештиҥ кеми бийиктеп јат. Jе бу јарамыкту айалгада баштапкы јерде эҥ ле озо медициналык-санитарный болушты јеткилдеери турат. Онойдо ок аҥылу ајару су-кадыкты орныктырарын ичкери ӧскӱрерине эдилер, бийик технологиялык болушты керектӱ акча-манатла јеткилдеери улалар. Ол ОМС-тыҥ базовый программазына кийдирилген ле оныҥ тооломы база элбедилер деп, депутат чокымдады.
Наталья Никитенко Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазын узак јылдарга ак-чек ле једимдӱ ижи учун Кӧксуу-Оозы аймактыҥ Амурдагы участковый эмчилигиниҥ эмчизи Тамара Волковага табыштырды.
Форумныҥ туружаачыларына Раиса Берегошева турулталу иш кӱӱнзеп, эмчиниҥ учуры, тоомјызы јанынаҥ айтты. Оныҥ айтканыла, азый эмчилерди јолду тоогон ло баалаган болзо, бӱгӱн ол керектиҥ кеми эмеш јабызаган. Су-кадыкты корыыр иштиҥ ветераны эмчилердиҥ ижиниҥ кеми јаанаганына ајару этти. Олордо оору улусты угарга ӧй ас, нениҥ учун дезе јӱзӱн-башка отчетторго, чаазынла, бичинишле колбулу ишке сӱреен кӧп ӧй барып јат. Бичидишти астадып, компьютердиҥ аргаларын элбеде тузаланары јанынаҥ ол айтты. Эмчилердиҥ ишјалы јанынаҥ сурак база кӱнниҥ сурагы болуп артат. Эл-јонныҥ су-кадыгын корып јаткан эмчилерге билгирин бийиктедери, јаҥыртуларды ижинде тузаланары керектӱзин Р. Берегошева темдектеди.
Ол эл-тергеелик медициналык палатаныҥ ижи јанынаҥ база айтты. Бу јуукта Москвада текшироссиялык палатаныҥ конгрези ӧткӧн лӧ оныҥ ижинде ороонныҥ ончо талалардагы Эмчилердиҥ биригӱлериниҥ чыгартулу улузы турушканын айтты. Олордыҥ тоозында республиканыҥ эмчилериниҥ ассоциациязыныҥ турчылары эрчимдӱ турушкан.
Министр Владимир Пелеганчук таланыҥ су-кадыкты корыыр бӧлӱги баштапкы јерде турганын ла оныҥ ичкери ӧзӱми аайынча ӧткӱрилип јаткан јаҥыртулу ишти бойыныҥ докладында элбеде, тӧзӧмӧлдӱ ле чокым тоолор, кӧргӱзӱлер ажыра кӧргӱсти. Эмчилердиҥ ӱчинчи съезди ӱч јыл мынаҥ кайра ӧткӧн лӧ ондо 2014-2017 јылдарга Алтай Республиканыҥ су-кадыкты ӧзӱмдӱ јолло апарары аайынча Концепциязы јарадылган. Бӱгӱн ӧдӱп јаткан 4-чи съездте ол Концепция аайынча бӱткен, эдилген ишле министр форумныҥ туружаачыларын таныштырды.
Оныҥ кийнинде съездтиҥ туружаачылары башка-башка секцияларда иштеди. Тӧс јерде республикада аҥылу медициналык болушты чыҥдый, билгир, ӧйдиҥ некелтелерине келиштире јетирери, онойдо ок јаҥы технологиялык эп-аргаларды элбеде тузаланып јаҥыртарыныҥ сурактары болды. Адакыда форумныҥ туружаачы эмчилери таланыҥ су-кадыкты корыырыныҥ бӧлӱгинде тӧс ууламјылардагы ижин чокымдап, су-кадыктыҥ ӧзӱминиҥ 2018-2021 јылдарга Концепциязын јаратты.

К. ПИЯНТИНОВА