Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Таштанчыларга кӧмӱле бастыртпаска

22.12.2017

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ аграрный политика, экология, ар-бӱткенди тузаланары аайынча комитединиҥ баштаҥкайыла «Алтай Республикада таштанчылардыҥ ӧдӱштирӱзин тӧзӧӧри» деген тема јанынаҥ тегерик стол јаҥар айдыҥ 19-чы кӱнинде ӧткӧн. Оныҥ ижинде АР-дыҥ депутаттары, бир канча аймактардыҥ башкараачы ишчилери, федерал службалардыҥ тергеелик бӧлӱктериниҥ чыгартулу улузы ла ӧскӧ дӧ улус турушкан.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ Председателиниҥ ордынчызы Михаил Терехов јуунныҥ туружаачыларына уткуулду сӧзин айдып тура, бӱгӱнги јуунда бистиҥ тергееге јаан учурлу сурактардыҥ бирӱзи—таштанчылардыҥ ӧдӱштирӱзин тӧзӧӧриле колбулу сурак шӱӱжилип кӧрӱлер деген. «Экологияныҥ јылы республикага керек-јарактарыла ныкта болды, оныҥ уч-турулталары кӧрӱлип калды. Парламент экологияла, Кызыл бичикле колбулу јасактарды кӧргӧн лӧ јӧптӧгӧн, айландыра ар-бӱткенди корыыры аайынча јасактарга кубулталар кийдирген. Экологияла колбулу курч сурактар шиҥделип кӧрӱлген, оныҥ шылтузында текши айалганы оҥдолторы јанынаҥ нени эдери чокымдалган. Бу јылла колбой ӱредӱликтиҥ учреждениелеринде, ӧскӧ дӧ јерлерде ӧткӱрилген кӧп тоолу керек-јарактар элбек јетирӱлер эдер эп-аргалар ажыра толо кеминде кӧргӱзилген. Бӱгӱнги јуунда таштанчылардыҥ ӧдӱштирӱзиле колбулу федерал ла республикан јасакберимди бӱдӱрери канайда ӧдӱп турганыныҥ сурагы шӱӱжилер»—деп, ол айткан.
«Таштанчылардыҥ ӧдӱштирӱзин тӧзӧӧри—государствоныҥ экологияла колбулу политиказыныҥ эҥ јаан учурлу ижи» деген темала докладты парламенттиҥ аграрный политика, экология, ар-бӱткенди тузаланары аайынча комитединиҥ председатели Василий Манышев эткен. Ол бойыныҥ докладында производствоныҥ ла тузаланыштыҥ таштанчылары айландыра ар-бӱткенди киртидип, ӱреп турганы бӱгӱнги кӱнниҥ эҥ ле курч сурактарыныҥ бирӱзи болуп калганын аҥылап темдектеген. Оныҥ айтканыла, Россия Федерацияныҥ экологиялык јеткер болбозыныҥ 2020 јылга јетире стратегиязында темдектелгениле, Россияда јылдыҥ ла текши кеми 4 млрд тонна кире таштанчылар болот. Не-немелер белетеерине экинчи катап тузаланылбай турган таштанчылардыҥ тоозы там ла кӧптӧйт. Полигондордо ло сӱрее-чӧп тӧгӧтӧн јерлерде јаткан ол таштанчылар јуртээлемдик учурлу јерлерди ӱрейт, олорды тузаланар арга бербейт.
Бистиҥ республика керегинде айдар болзо, јылдыҥ ла текши кеми 400 муҥ тоннадаҥ кӧп таштанчылар чогулат. Таштанчыларды тӧгӱп турган јерлер санитарный нормаларга ла кату бытовой таштанчылардыҥ полигондорыныҥ ээжилерине келишпейт. Бистиҥ тергееде производствоныҥ ла тузаланыштыҥ таштанчыларын тӧгӧтӧн, чоготон полигондордыҥ тоозы јӱк ле 6. Олор таштанчылардыҥ объекттериниҥ госреестрине кийдирилген. Василий Карманчиновичтиҥ айтканыла, таштанчыларла колбулу суракты аайлаштырары тергеелик јаҥдарга берилген, олор айыл-јурттардыҥ таштанчыларын полигондордӧӧн тартары јанынаҥ иштеер тергеелик операторлорды бойлоры талдап алат. Анайда ок улус сӱрее-чӧпти ылгаштыра салары, тӧгӧри јанынаҥ јартамалду ишти СМИ, јонјӱрӱмдик реклама ла ӱредӱлик акциялар ажыра ӧткӱрерине ол аҥылу ајару этти.
АР-дыҥ ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла ар-јӧӧжӧлик колбулар аайынча министриниҥ баштапкы ордынчызы Евгений Мунатов олордыҥ министерствозыныҥ таштанчылардыҥ ӧдӱштирӱзин тӧзӧӧриле колбулу ижи керегинде јетирӱ эткен. Оныҥ айтканыла, 2017 јылда республиканыҥ агаш фондыныҥ јеринде кату бытовой таштанчыларды тӧгӱп салган 8 јер бар болгоны илезине чыгарылган ла ол таштанчылар сӱрее-чӧп тӧгӧтӧн аҥылу јерлердӧӧн тартылган. Евгений Александрович Горно-Алтайскта ла Майма аймакта суйук бытовой таштанчылар тартып апарарыныҥ јеткилдештерине јараду бергени јасактыҥ ээжилерине келишпей турганы керегинде айткан. Бу суйук таштанчыларды агаш фондтыҥ јерине ле јуртээлемдик учурлу јерлердӧӧн тӧгӱп јат деген.
Республиканыҥ тергеелик ӧзӱм аайынча министриниҥ ордынчызы Виктор Емельянов олордыҥ министерствозы тергеениҥ јеринде кату коммунальный таштанчылар јанынаҥ кандый иш ӧткӱрип турганы керегинде јетирӱ этти. «2016 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 29-чы кӱнинде јарадылган «Россия Федерацияныҥ бир канча јасакчы акттарына кубулталар кийдирери керегинде» федерал јасакла болзо, кату коммунальный таштанчыларла иштеерин аайлаштырар јаҥы система 2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнине јетпей јадып иштеп баштаар. Региональный оператордыҥ статузы юрлицого конкурстыҥ талдаштары ажыра 10 јылдаҥ ас эмес ӧйгӧ берилер»—деп, Виктор Германович јартады.
Виктор Емельяновтыҥ јетирӱзиниҥ кийнинеҥ јуунныҥ туружаачыларынаҥ ого бир канча сурактар болгон. Темдектезе, ол ло региональный оператордыҥ ижи јурт јерлерге келижери-келишпези јанынаҥ сурак болгон. Jартап айтса, ыраак ла оогош јурттарда таштанчыларла канай иштеери чокым айдылбаган. 60-80 километр ыраакта турган јурттарла ол оператор канайда иштеер? Андый јурттарга једетени, олорло колбулу јеткилдеш иш ӧткӱретени чыгымду болзо, ол јурттар тууразында артып калбас па деген сурак тура берет. Jасакта айдылган ээжилер бир, је јербойындагы айалгалар бой-бойынаҥ аҥыланып јат. Керектиҥ аайы кандый болорын, байла, ӧй кӧргӱзер.
Росприродшиҥжӱниҥ Алтай край ла Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ башкараачызыныҥ ордынчызы—экологиялык шиҥжӱ јанынаҥ Алтай Республикадагы тергеелик бӧлӱгиниҥ јааны Марина Мизонова олордыҥ ведомствозыныҥ јуунда кӧрӱлип јаткан сурак аайынча ижи керегинде јетирӱ эдип тура, таштанчыларды госреестрге кийдирилбеген арткан объекттерге апарып тӧгӧри ээжилерге келишпей турганын аҥылаган. Марина Львовна таштанчылардыҥ полигондорыныҥ айалгалары коомой болгонын айдып, бу јанынаҥ Чамал аймактагы ла Кызыл-²зӧктӧги полигондорды темдектеген. «Ол ок ӧйдӧ таштанчыларла иштеери јанынаҥ јакшынак ченемел база бар, темдектезе, Манјӱректеги јурт јеезе бу ишти аайлу-башту тӧзӧп алган: улус сӱрее-чӧпти сумалга эмезе бек јаан пакетке салып, озолондыра темдектеп салган кӱнде олорды тургузатан јерге тургузып, апаратан јерге апарып салат. Оноҥ ол сумалдарды, пакеттерди аҥылу транспортло апарар јерге апарып јадылар»—деп, ол куучындады.
Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ санитарный шиҥжӱ јанынаҥ бӧлӱгиниҥ јааныныҥ молјуларын бӱдӱреечи Галина Логинова бӱгӱн курч туруп турган сурактардыҥ бирӱзине ајару эткен: јурт јеезелерде сӱрее-чӧпти јууры ла тартары, контейнерлерле, аҥылу транспортло колбулу сурактар, алдындагы ла ӧйлӧрдӧ чылап, учына јетире аайлаштырылбаган. Тегерик столдыҥ туружаачылары да бу сурак јурт јеезелерде сӱрекей когыс болгонын темдектеген.
—Чой ло Турачак аймактарда свалкалардыҥ 75 проценти агаштыҥ таштанчылары. Тергеениҥ Башчызы бир канча јылдар кайра јербойында андый агаш таштанчыларды котельныйлар одыруга тузаланары керегинде јакаан чыгарган, је ол јӱрӱмде бӱтпей калды. Пилорамаларда, деляналарда агаштыҥ ал-камык таштанчылары артып калат, оны јонјӱрӱмдик учурлу объекттерди јылула јеткилдееринде тузаланар керек. Таш кӧмӱр садып алганча, ол таштанчыларды одыруга тузаланар керек—деп, Михаил Терехов айткан. Jе оныҥ шӱӱлтези текши јӧмӧлтӧ алылбады деп айдарга јараар. «Бойысты бойыс не мекелеп отурганыс мында. Одырган таш кӧмӱр берип турган јылуныҥ кеми, агаш таштанчылардыйына кӧрӧ, чик јок јаан. Ол јарча-такпайла, будактарла пилораманыҥ эмезе делянаныҥ јанында турган турачактыҥ печкезин, чын, одырарга јараар. Jе јаҥыс ла котельныйды эмес, оноҥ јылу-туза ас»—деп, ого удура шӱӱлте айдылды.
Депутат Михаил Федькин садуныҥ объекттерине, ол тоодо «Мария-РА» саду организацияга кату бытовой таштанчыларды јоголторына калан салар керек, нениҥ учун дезе товардыҥ баазына таштанчыларды јоголторыныҥ баазы кийдирилип калган деп шӱӱлте эткен.
Горно-Алтайск каланыҥ јааныныҥ баштапкы ордынчызы Ольга Сафронова калада јадып турган 63 муҥ улустыҥ јӱк ле 18 муҥында сӱрее-чӧпти тартары јанынаҥ јӧптӧжӱлер бар, арткан улус бу суракка каруулу болорын некеер керек деген. Оныҥ айтканынаҥ кӧрзӧ, арткан 45 муҥ кижи сӱрее-чӧптиҥ контейнерлерин тузаланып та турза, је ол јеткилдеш учун акча тӧлӧбӧйт. Ольга Александровнаныҥ шӱӱлтезиле, акча тӧлӧбӧй тургандарга штрафтар салганы јолду болор эди.
Депутат Вячеслав Уханов муниципал тӧзӧмӧлдӧргӧ штрафтарды олордыҥ аргаларына келиштирте салар керек, таштанчылардыҥ кемин астадарга, садуныҥ јаан сетьтери био ло чаазын пакеттерди одыруга не тузаланбас деген шӱӱлте айткан.
Тегерик столдыҥ уч-турултазыла јӧп јарадылган.

А. СУЛУКОВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина