Алтайдын Чолмоны

Он јети миллионго јуук…

26.12.2017

Jаҥар айдыҥ 19-чы кӱнинде Алтай Республиканыҥ иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеер министерствозыныҥ актовый залында министр Адар Сумин коммерческий эмес организациялардыҥ (НКО) чыгартулу улузыла, журналисттерле тушташкан.

Ол јуулган улуска Россияныҥ Президенти Владимир Путинниҥ јакылтазы аайынча гражданский јондыктыҥ ӧзӱмине чыгарылып турган президентский гранттарла иштеер молју бирлик операторго берилгенин угускан. Куучын РФ-тыҥ Президентиниҥ Администрациязыныҥ башкараачызыныҥ баштапкы ордынчызы Сергей Кириенконыҥ башкарып турган Президенттиҥ гранттарыныҥ Координационный комитетке подотчетный Фонды керегинде ӧдӧт.
Президенттиҥ грантына конкурстыҥ баштапкы бӧлӱги 2017 јылдыҥ кандык айыныҥ 17-чи кӱнинеҥ ала кӱӱк айыныҥ 31-чи кӱнине јетире ӧткӧн. Анда турушкан 6623 ӱлекер-проекттеҥ конкурстыҥ јеҥӱчилдериниҥ тоозына 79 тергеедеҥ 970 коммерческий эмес организация кирген. Конкурстыҥ баштапкы бӧлӱгиниҥ турулталары аайынча чыгарылган гранттардыҥ текши кеми 2,25 миллиард салковой болгон.
Экинчи бӧлӱкте ороонныҥ бастыра тергеелеринеҥ 9543 ӱлекер-проект турушкан. Мынызы, баштапкы бӧлӱктиҥ кӧргӱзӱлерине кӧрӧ, 44 процентке кӧп болуп јат. Мында јеҥӱчилдердиҥ тоозына 2243 коммерческий эмес организация кирген.
Конкурстыҥ экинчи бӧлӱгинде Алтай Республикадаҥ 48 баштану болгон, јеҥӱчилдердиҥ тоозына тергеебистеҥ коммерческий эмес он бир организация кирген. Олордыҥ ойноп алган гранттарыныҥ текши кеми 16 923 704 салковой болуп јат.
Jӧмӧлтӧ-болушты кандый ууламјылар аайынча ӱлекер-проекттер алганын кӧрӧр болзо, олор мындый: «Айландыра турган ар-бӱткенди ле аҥ-кушты корыыры»; «Албатылар ортодогы ла јаҥдар ортодогы бирликти ле амыр-энчӱни тыҥыдары»; «Билени, энеликти, адалыкты ла бала тужын јӧмӧӧри»; «Тӱӱкилик кереестерди чеберлеери»; «Культураныҥ ла кеендиктиҥ бӧлӱгинде ӱлекер-проекттерди јӧмӧӧри»; «Граждандардыҥ су-кадыгын корыыры, су-кадык јӱрӱмниҥ пропагандазы».
Jеҥӱчилдер ортодо гранттар мынайда ӱлелген:
Алтай Республиканыҥ хоккей аайынча федерациязы «Хоккей кажы ла кижиге» деп ӱлекер-проеги учун 1,285 миллион салковой акча алар.
Алтай Республикада билени, энеликти ле бала тужын корыырыныҥ килемјиниҥ «Эне» деп тергеелик јондык фонды «Амыр-энчӱге јол» деп ӱлекери учун 2,124 миллион салковой алар.
Кош-Агаштаҥ «Аргут» деп экологиялык фонд «Тооргыны ӧскӱрери» деп адалган ӱлекери учун 5,381 миллион салковой алар.
Горно-Алтайсктаҥ АР-дыҥ «Алтай кийис» деп коммерческий эмес партнерствозы «Кӧчкӱндердиҥ энчизи» деген ӱлекери учун 765,366 муҥ салковой алар.
Культураныҥ ла тӱӱкиниҥ музей аайынча тӧс јери «Jебрен кӱӱни ле бистиҥ эрадаҥ озо V-IV чактарда «Скифтердиҥ арфазы» деп кӱӱлик ойноткыны орныктырары» деген ӱлекери учун 2,893 миллион салковой алар.
Турачактаҥ «Ак-чек јӱрер» деп адалган јондык кыймыгу «Темирле тазыктырын—ак-чек јӱр» деген ӱлекери учун 437,807 муҥ салковой алар.
Горно-Алтайсктаҥ АР-дыҥ су-кадыгы кирелӱ балдарды јӧмӧӧр «Благо-Дарю» деп тергеелик јондык организациязы «Социальный адаптацияныҥ школы» деген ӱлекери учун 499.064 муҥ салковой алар.
«Алтай Республиканыҥ ас тоолу тургун калыктарыныҥ «Звенящий кедр» деп тергеелик јондык организациязы «Алтайдыҥ тургун калыктарыныҥ байлыктары» деп адалган ӱлекери учун 484,950 муҥ салковой алар.
«Jууныҥ балдары» деп бастырароссиялык јондык организацияныҥ Горно-Алтайсктагы республикан бӧлӱги «Афтобиографиялардыҥ ла эске алыныштардыҥ «Jууга алдырткан бала тужы» деп јуунтызы» деген ӱлекери учун 359 муҥ салковой алар.
Алтай Республиканыҥ колдомдожып кӱрежери аайынча башка-башка бӱдӱмдериниҥ федерациязы (ММА) спортивный зал ачарына 1,8 миллион салковой алар.
Алтай Республиканыҥ «Алтын казык» деп тергеелик јондык организациязы «Кайчы—Алтайдыҥ албатыларыныҥ јаҥжыгуларыныҥ чеберлеечизи» деген ӱлекери учун 892,56 муҥ салковой акча алар.
Министр Адар Сумин Президенттиҥ гранттарыныҥ конкурсында туружып јеҥӱ алгандарды мынаҥ да ары башка-башка конкурстарда ла акцияларда эрчимдӱ турушсын деп сураган. Ол анайда ок гранттарды алгандарга мынаҥ да ары јӧмӧлтӧ болорын темдектеген.
«Министерствоныҥ ла подведомственный учреждениелердиҥ специалисттери НКО-лорго мынаҥ да ары болужар. Не дезе, олордыҥ ӧткӱрип турган ижиниҥ турултазы—ол тергеебистиҥ эл-јоныныҥ јадын-јӱрӱминиҥ кеми ле республикабыстыҥ ӧзӱми»—деп, министр айткан.
Мында ла ок НКО-лорды јӧмӧӧрине чыгарылып турган акчаныҥ кеми јылдаҥ јылга бийиктеп турганы темдектелген. Быјыл бу тоо 7 миллиард салковой болгон болзо, эзенде 8 миллиард болор. Jайалталу јашӧскӱримди јӧмӧӧрине ууламјылалган гранттарга акча кожулатан эмтир. 2018 јылда конкурста туружарга кӱӱнзеген НКО-лор баштану-заявкаларын кочкор айда табыштырар аргалу.
Адар Сумин анайда ок социальный ӱлекер-проекттердиҥ рекламазыныҥ, социальный предприятиелердиҥ конкурсы керегинде айткан. Бу конкурс кӱчӱрген айдыҥ 30-чы кӱнинде башталган. Анда туружарга кӱӱнзегендер баштану-угузуларын 2018 јылдыҥ кочкор айыныҥ 28-чи кӱнине јетире табыштырып ийер учурлу. Бу конкурска 2015 јылдаҥ ала 2018 јылга јетире тӧзӧлгӧн иштер алынат.
База бир конкурс тергеениҥ элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларына учурлалат ла «НКО-профи» деп адалат. Анда коммерческий эмес организациялар керегинде бичимелдердиҥ, ауди ло видеосюжеттердиҥ эҥ артыктары талдалар. Бу конкурста туружарга кӱӱнзеген журналисттер иштерин 2018 јылдыҥ чаган айыныҥ 31-чи кӱнине јетире табыштырар учурлу. Конкурстыҥ турулталары келер јылдыҥ тулаан-кандык айларында јарталар ла јеҥӱчилдер кайралдадар.
Коммерциялык эмес организациялардыҥ јуунда турушкан чыгартулу улузы келер јуук ӧйдӧ ӧткӱрерге турган ижи керегинде кыскарта куучындагандар.

К. Яшев