Алтайдын Чолмоны

Jерлежисти јӧмӧйли

22.01.2018

2017 јылдыҥ бажында бистиҥ республиканыҥ культура аайынча министерствозына Якутия јеринеҥ 11 башка тӱрк укту албатылар јадып турган тергее-региондор ортодо ӧдӧтӧн «Биир-кун» деп фестивальга кычырту келген. Бистиҥ республиканыҥ адын корып барган Мерген ТЕЛЬДЕНОВЛО туштажып, эрмек-куучынын уктыс.

—Озо ло баштап бу кӧрӱ-фестивальга канайып барганыгар керегинде куучындап ийзеер?
—Бистиҥ тергеениҥ адын корулап баратан кожоҥчыны илелеер амадула кӱӱк айдыҥ 6-чы кӱнинде талдаачы кӱреелӱ кӧрӱ-маргаан ӧткӧн. Талдаачы кӱрееде јайаандык ижи кӧндӱгип, ады-јолы элбеде јарлу артисттер Руслан Шагаев, Байару Такшина, Болот Байрышев турушкан. Бистиҥ Алтай јеристиҥ кожоҥчылары анда бойын ченеп, фестивальга барар ырысту учурал меге келишкен. Анайып мен Саха Республика јаар уулангам. Спортчылардыҥ «Триумф» деп ӧргӧӧзинде ӱч муҥ кӧрӧӧчи јуулган. ²кпӧӧриштӱ ле сакылталу эки тур анда тӱрген ӧдӱп калды.
Эҥ тыҥ тартыжуныҥ ӧйи бу кӱндерге келижип јат, нениҥ учун дезе смс-ӱнбериштиҥ кӱндери башталган. Видеотрансляциялар «Планета Сервис» ла «Эл-Алтай» телеканалдарда чаган айдыҥ 15-чи кӱнинде база башталып калды. Мен «Эш нӧкӧрим», «Алтайым», «Санаалар» ла «Чӧлдӧрдиҥ ээзи» деп тӧрт кожоҥду турушкам. Олордоҥ «Алтайым» ла «Чӧлдӧрдиҥ ээзи» деп эки кожоҥды талдаачы кӱрее кочкор айдыҥ 17-чи кӱнинде ӧдӧтӧн финалда катап кожоҥдоорын јараткан. Экинчи кожоҥды Саха Якутияныҥ Альбина Дегтярева башкарган ады јарлу «Айаархан» ӧмӧлигиле дуэтле кожоҥдоорым. Жюридеги 11 кижиниҥ тоозында бистиҥ республиканаҥ Руслан Шагаев болор. Фестиваль калыктарды бириктирип, таныштырып, иштеер јаҥы аргалар ачып јат деп сананадым. Кажы ла јердиҥ артисттерин, кайчыларын алза, кажызында ла бойыныҥ кожоҥдоор эп-аргалары, кӱӱ-чӱмдемелдери башка. Оныҥ учун мындый туштажу-фестивальдар ченемелдерле ӱлежерге јарамыкту айалга тӧзӧйт.
—«Ээлӱ-кай» оркестрдиҥ башкараачызы болгоноордо, оны тӧзӧӧр санаалар качан келди?
—Абакандагы кӱӱлик колледжте ӱренип турган ӧйлӧрдӧ албатылык ансамбль тӧзӧӧргӧ амадап баштагам. Ајарганымла, ончо тергеелерди кӧрзӧ, олордо ойноткылардыҥ оркестрлери бар. Олордоҥ тем алып, бис, 32 кижи, база бириктис. Бу тоодо аймактардыҥ кайчылары, јаҥарчылары бар. «Ээлӱ-кайдыҥ» тӧс амадузы јаҥы чыдап јаткандардыҥ ортозынаҥ јайалталу балдарды табып, олордыҥ јайалтазын оноҥ ары ӧскӱрери. Темдектезе, Кош-Агаш аймактаҥ Баир Турлунов деп 20 јашту јиит «Маадай Кара», «Алып-Манаш», «Малчы-Мерген» деп чӧрчӧктӧрди бажынаҥ ала учына јетире эске билер. Оныҥ јайалтазын баалаганысты темдектеген айас, кайчылар јӧмӧштирип, кайчыга керектӱ топшуур ла ӧскӧ дӧ не-немелерди садып алзын деп, колына акча-манат табыштырганыс. Аймактардагы бойыныҥ јайалтазын текшилей ачпай јӱрген балдарды мынаҥ ары табары «Ээлӱ-кайдыҥ» чике ижи болор. База бир ӧҥзӱре сурак бар — оны тегин јерге чачпагадый. Не дезе, ӱй кижи каркыра кайла кайлабас јаҥду деп, озогы алтай улус айдып салган, је калганчы ӧйлӧрдӧ мындый учуралдар кӧптӧй берди. Керек болзо, чӧрчӧкти тегин ӱлгерлеп не айтпас, эмезе ӧскӧ эп-аргала не кӧргӱспес?
—Кӧксуу-Оозы аймакта кайчылар јуулыжатан чадыр тудулган деп укканыс.
—Эйе, Кӧксуу-Оозы аймактыҥ Тӱҥӱр јуртында бис 2017 јылда кайчылар јуулыжарга јарамыкту чадыр айыл тудуп салдыс. Анда «Ээлӱ кай» деп кӧрӱ ӧтти. Jеҥӱчилге 150 муҥ салковой акча белетегенис. Jе бу кайдыҥ кӧрӱзинде бис талдаачы кӱрее отургыспадыс. Jӧптӧшкӧнисле, кажы ла кайчы база бир кайчы учун ӱнин берген. Мен бу кӧрӱде бойым чӱмдеген «Базырыктыҥ сӱнелери» деп чӧрчӧкти кайлагам.
Анайып, эҥ кӧп ӱн алып, јайалталу кайчы Эмил Теркишев јеҥӱчил болды. Кайыныҥ узуны 3 час. Эмилдиҥ бичип турган кожоҥдоры да алтай баатырлар керегинде болуп турганы солун, јӱрӱми баатырларла коштой тургандый. Турушкан сегис кайчыныҥ кажызы ла бойыныҥ чӧрчӧгин ортозынаҥ ӱспестеҥ учына јетире кайлаар арга тӧзӧгӧнис. Кайчы улуска бу керектӱ баштаҥкай, нениҥ учун дезе чӧрчӧкти бӱткӱлинче кайлабаза, кайчыныҥ јолы ачылбаган деп оҥдомол бар. Керек дезе кайчылардыҥ курултайында кайчыларга кемјилген ӧй берип, чӧрчӧкти тӱгезерге бербейдилер. Эҥ узак кай 3 час 40 минут ӧй алды. Озогы кай тирӱ болгонын керелеерге, бис озолондыра Новосибирск, Кемерово калалардаҥ билимчилер алдыртканыс. Бойыс озодо кайчыларды канайып кӱндӱлеп турганын шиҥдейле, јаан ширдек отургыш јазаганыс. Кӧрӱ тушта кайлайтан кайчыны ого отургызып, кӧдӱргенис. Санаа андый болгон, кай озогы ойгор кайчылар јӱрӱмнеҥ барганыла кожо јылыйбаган, ол эмди де тирӱ, јиит кайчылардыҥ ӧрӧ ӧзӱми, кайлаар аргалары бар деп кӧргӱзерге амадаганыс. Бистиҥ ижисти олор, билимчилер, мынаҥ ары шиҥдезе, кайчылар керегинде бичик чыгар деп иженедис.
Адакыда: кӧп кӧрӱлердиҥ јеҥӱчилдерин смс-ӱнберишле талдайтаны јаҥжыгу болуп калганын ончобыс билерис. Чаган айдыҥ 15-чи кӱнинеҥ ала смс-ӱнбериш башталып калды. Ол кочкор айдыҥ 13-чи кӱнине јетире улалар. Jерлежин бойыныҥ ӱниле јӧмӧӧргӧ кӱӱнзеген улус канча ла катап 5577 номерге «шоу ¹5» деп бичилген јетирӱни аткарар аргалу. Бир јетирӱниҥ баазы 20 салковой болор. Кӧрӱле јилбиркегендер ол керегинде јетирӱни соцсетьтердеҥ де кӧрӧр аргалу.

М. ЯБЫКОВА