Алтайдын Чолмоны

«Мындый ӧргӧӧлӧр ороондо до ас…»

13.02.2018

Эл-јон јуртаган кажы ла калада, јурт јеезеде, ӱредӱлӱ учреждениелерде спортто ло физический культурада тазыктырынатан залдар, площадкалар, стадиондор ло ӧскӧ дӧ объекттер тударына ороонныҥ Президенти јаан ајару эдип јат. Эл-јонныҥ, анчада ла балдардыҥ, јашӧскӱримниҥ спортко ло физкультурага јилбӱзин, су-кадык јӱрӱмге јӱткӱмелин ойгосконы ажыра олордыҥ су-кадыгын тыҥыдар иш ӧдӧт. «Су-кадык нация — су-кадык, кӱчтӱ ороон» деген кычырула бистиҥ де тергееде калганчы јылдарда јакшынак спорт объекттер тудулды.

Олордыҥ бирӱзи Горно-Алтайск калада «Спорт акробатиканыҥ тӧс јери» деп эки кат јараш ӧргӧӧ болуп јат. Бу тӧс јер ишке былтыр кӱскиде табыштырылган. Оныҥ директорына республикада ээлем де, башкараачы да иште, јондык-политикалык та јӱрӱмде јаан ченемелдӱ Геннадий Сумин тудулган. Ол бисти спорттыҥ јаҥы ӧргӧӧзиниҥ јарык ла элбек залдарын, ӧскӧ дӧ кыптарын кӧргӱзип, таныштырды. Бис балдардыҥ хореографияла, акробатикала тазыктырынып тургандарын, тазыктыраачылардыҥ ижи-тожын кӧрдис. Эҥ јаан зал спорт акробатиканыҥ, художественный гимнастиканыҥ, батутта, акробатикалык јолдо калыырыныҥ залы болуптыр.

Онойдо ок хореографияныҥ ӱч залы иштейт. Тренажерный зал ла су-кадыкты орныктырарыныҥ тӧс јери удабас иштеп баштаар. Уштынатан кыптар, душтарлу кыптар иштейт. Jаан улустыҥ тӧлӧп, аҥылу бијеле тазыктырынып турган кыбы бар эмтир.
Тӧс јерле базып танышкан соҥында Геннадий Петрович биске оныҥ ижи-тожы, келер ӧйгӧ пландары керегинде куучындады.

—«Спорт акробатиканыҥ тӧс јерин» былтыр Горно-Алтайсктыҥ балансына табыштырып берген кийнинде, ол балдардыҥ, јашӧскӱримниҥ «Грация» школы деп адалат. Акробатикала тазыктырынып турган балдардыҥ ада-энелери аҥылу јепселген тура тутсын деп, республиканыҥ Башчызына баштанган. Александр Бердников бу тӧс јерди тударына «Газпром» ПАО-ныҥ јааны Алексей Миллерле 140 млн. салковой чыгарылары керегинде јӧптӧшкӧн. Онойдо ок 22 млн. салковойдыҥ импортный спорт јепселдери, инвентари база «Газпромныҥ» акчазына алылган. Тӧс јердиҥ ӱлекер-документтерин «Алтайэнергосбыт» јазадып берген. Бу тура «Газпромныҥ» акча-манадына тудулган эл музейди ээчидеги экинчи јаан объект болуп јат. Бистиҥ балдарга мындый јаан сый учун «Газпромго» ло республиканыҥ Башчызына јаан быйан айдар керек.

Хореографияныҥ ӱч залы — ол ас. Кӱӱнзеген ада-энелер, балдар сӱреен кӧп. Бир залды балдардыҥ «Алтам» студиязына арендага бергенис. Тургуза ӧйдӧ бу ӧргӧӧдӧ 300 бала тазыктырынат, 60 бала художественный гимназияла тазыктырынат. Кезиктери алдында да тазыктырынган, кезиктери јаҥы да келген балдар. Алты јаштаҥ ала балдар тегинге тазыктырынат, тӧрт јаштаҥ ала балдарды тӧлӧӧр группага аларыс. База 170 бала тазыктырынар аргалу. Олорло 8 тазыктыраачы, ол тоодо 2 баш тазыктыраачы иштейт, база да 6 тазыктыраачы керек. Санкт-Петербургтаҥ тазыктыраачылар, эмеен-ӧбӧӧн Насоновтор келген, бу билеге Алгаирде арендага квартира берилген. Иван Насонов спорттыҥ телекейлик классту узы, акробатика аайынча кубоктыҥ этабыныҥ јеҥӱчили, ӱйи база спорт акробатиканыҥ узы. Ол алты группага бойы балдар талдап алган, келер ӧйдӧ једимдер кӧргӱзетен балдар бар деп ижендирет.

Онойдо ок Евгения Гусева художественный гимнастика аайынча база ченемелдӱ тазыктыраачы. Былтыр художественный гимнастикала база тазыктыраачы энези келеле, кызына программа тургузыжып берген. Айса болзо, бсике бойы да келип иштеер деп, иженип турубыс. Батутта калыыры аайынча тазыктыраачы келип јат. Эҥ кӧп балдар спорт акробатикага келерге кӱӱнзейт. Маймадагы аҥылу школдоҥ биске балдар кӧчӱп баштаган. Бис спорткомитетле јӧптӧжип, бисте тазыктырынгандарга соҥында спорттыҥ кандидадыныҥ ла узыныҥ аттарын адаар тап-эриктӱ боло бергенис.

Тудум иштер эмди де тӱгенбеген. Кып-кабинеттер једишпей турган учун, экинчи каттагы элбек фойени кабинеттерге бӧлиирге турубыс. Онойдо ок тураны эбиреде шлагбаумду чедеен тудар керек. Автобус садып аларга турубыс, айдарда, гараж керек болор.
Тӧс јерди иштедип, чыныктаарга јылына 26 млн. салковой керек. Бастырага јуук балдар мында акча тӧлӧбӧзинеҥ тазыктырынып јат. Айдарда, бис акча-манат иштеп алатан эп-аргалар табарга кӱјӱренип јадыс. Тренажерный залда эт-канды тыҥыдар, арка-сынды тӱзедер ончо јепселдер, снарядтар тургузылган. Тазыктыраачы-инструктор бар. Су-кадыкты орныктырар тӧс јерде сауна, контрастный ванна, массаж эдер кыптар јазалган. Бу эки залда тазыктырынарга, су-кадыгын орныктырарга кӱӱнзеген эл-јонды акча тӧлӧтирип кийдирерге пландап турубыс. Онойдо ок конференцзал, бар иштедерис. Олордо јуундар, пресс-конференциялар ӧткӱрерге кӱӱнзегендер акча тӧлӧп, тузаланар аргалу болор.

Бистиҥ балдар спортто једимдерди кӧргӱзип турулар. Олор спорт акробатикала, художественный гимнастикала маргаандарда туружып јӱргендер. Спорт акробатикала СФО-ныҥ командалары ортодо маргаанда оогош группа экинчи јер алган. Алматада маргаанда эки бала алтын медальду, бирӱзи экинчи јер алып јанган. Ыраак маргаандарга спорттыҥ федерациялары аткарып јат. Бисте дезе, ӱредӱ-тазыктырулу, белетеништӱ иш ӧдӧт. Маргаандарга кӧбизинде ада-энелердиҥ акча-манадыла аткарып турубыс. Мынаҥ ары акча-манат иштеер арга табып, коомой јадынду, кӧп балдарлу билелердиҥ балдарына тазыктырынар кеп-кийимдер аларында, онойдо ок маргаандарга барарында болужар эп-сӱме табарыс деп иженип турум.

Удабастаҥ тазыктыраачы Евгения Николаевна Гусеваны атту-чуулу тазыктыраачы Ирина Винер-Усманованыҥ Подмосковьеде тӧзӧгӧн гимнастиканыҥ тӧс јерине ӱредӱге ийерге турубыс. Айса болзо, бу усла танышканыс мӧрлӱ болуп, ол биске айылдап та келер, биске јӧмӧлтӧ дӧ јетирер аргалу болор.

Геннадий Петрович оноҥ ары республиканыҥ депутады кижи, Бастырароссиялык албаты фронттыҥ бистиҥ тергеедеги бӧлӱгиниҥ штабыныҥ турчызы болуп тура, республикада спортты ла физкультураны ӧскӱрери, аҥылу тазыктырынар объекттер тудары јанынаҥ ла ӧскӧ дӧ сурактарла иштеп турганын куучындады. «Бу иштиҥ уч-турултазында Алтай Республиканыҥ Башкарузы республикада 2019-2024 јылдарда спорттыҥ ла физкультураныҥ ӧзӱми керегинде адылу программа тургузарга јат. Бу программада спорттыҥ кажы ла бӱдӱмин канайда кӧдӱрери бичилер.

Бисте анчада ла спорттыҥ ойноор бӱдӱмдери соҥдоп јат. Темдектезе, волейбол ойноор, тазыктырынар аҥылу спортзалдар јок. Педколледжтеги, «Jиит спартакчы» спортзалдардыҥ кеми телекейлик ээжи-некелтелерге келишпей јат. Программада спорттыҥ ойноор кӧп-кӧп бӱдӱмдериле тазыктырынар спортзал тудары база болор. Министерстволорды, ведомстволорды спорттыҥ кажы ла бӱдӱмине шефтер эдип, јоҥдоор керек. Онойдо ок аргачыларды база шефствого тартып, олордыҥ спорттыҥ ӧзӱмине јӧмӧлтӧзин тыҥыдар керек.

Бистиҥ тергееде спортты ла физкультураны ӧскӱрери јанынаҥ кӧп иш эдилет. Jе бу ишти мынаҥ да артык апарар аргалар бар. Эки јыл кайра јаҥырта јазаган стадион кышкыда куру турган болгон. Былтыр суу уруп, каток эдер машина садып алган кийнинде эмди ондо конекло јыҥылаар арга боло берген. Республиканыҥ да, Госдуманыҥ да депутаттарыныҥ, сенаторлорыстыҥ да аргаларын бу јанынаҥ элбеде тузаланып, республикада спортты ла физкультураны ӧскӱрерин эрчимделтер ле керек», — деп, Г. П. Сумин бойыныҥ санаа-кӱӱнин айтты.

Оноҥ ары Геннадий Петрович бисти акробатикала тазыктыраачы Евгения Гусевала таныштырды. Ол биске мынайда куучындады: «Мен художественный гимнастикала јаштаҥ ала тазыктырынгам. Школдыҥ кийнинеҥ Санкт-Петербургта физкультураныҥ вузына кирип ӱренгем. Оныҥ кийнинде тренер, ӱредӱчи болуп иштедим. Кенек балдардыҥ тазыктыраачы болуп иштейле, Сочиде маргаандарга да јӱрдис. Билемде эки оогош бала, олорды мен спорт акробатикага бердим.

Мениҥ ӧбӧӧним погранслужбаныҥ јуучылы. Ол Ташантада иштеерде, мен Кош-Агашта тренер болгом. Оноҥ погранслужбаныҥ тӧс јерин Горно-Алтайскка кӧчӱрген, ол ок ӧйдӧ бу комплекс ачылган. Эмди мында баш тренер болуп иштейдим. Художественный гимнастикала тазыктырарын бала сӱреен јашта баштаар керек. Оныҥ учун мынаҥ ары 3-4 јаштуларды тӧлӧп јӱрер группаларга талдаарыс. Тургуза ӧйдӧ тӧрт группага 6 јаштаҥ ала балдар талдап алгам. Бир группа ӱредӱ-тазыктырылу, ондо балдардаҥ келер ӧйдиҥ кандидаттарын, устарын тазыктырар амаду тургузылат.

Алтай балдар сӱреен ээлгир, олорло иштеерге јилбилӱ. Бӱгӱнги кӱнде белетениш эрчимдӱ ӧдӧт. Тулаан айда ӧскӧ калалардаҥ командалар кычырып, маргаан ӧткӱрерге турубыс. Бистиҥ тӧс јеристий ӧргӧӧ Сибирьдеги федерал округтаҥ болгой, ороон до ичинде ас».
Бис спорттыҥ акробатиказыныҥ тӧс јеринде тазыктырынып тургандарга, башкараачызы Геннадий Петровичке бу да комплекстеги, депутат та, ОНФ-ныҥ штабында да ижинде тургускан бастыра амадулары, пландары бӱтсин деп кӱӱнземелисти айттыбыс.

Н. Бельчекова