Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

РСПП-ныҥ федерал совединиҥ јуунында турушкан

13.02.2018

Алтай Республиканыҥ Башчызы Александр Бердников промышленниктердиҥ ле аргачылардыҥ Российский биригӱзиниҥ федерал совединиҥ јуунында туружып, куучын айткан. Ол тергеедеги «јажыл» экономиканыҥ ӧзӱми керегинде куучындап, јуунныҥ туружаачыларын субъекттиҥ инвестиционный аргаларыла таныштырган.

Алтай Республика «јажыл» экономиканыҥ ӧзӱминде, ар-бӱткенди, бийик экологиялык стандарттарды чеберлеп алгадый эдип, билгир тузаланарында баштапкы алтамдар эткен тергее болуп јат деп, Александр Бердников айткан. ООН-ныҥ 70-чи Генеральный Ассамблеязыныҥ јуунында Россияныҥ Президенти Владимир Путин айландыра јер-телекейге чыгым экелбес, карын да бирлик болор ар-бӱткендик бӱдӱмдӱ технологияларды ӧскӱрери керектӱзи керегинде айтканын ол эзетти. Бу шӱӱлтени Алтай Республикада јӧмӧгӧн, мында «Туулу Алтай — ноосферный ӧзӱмдӱ јер» деген программа тургузылган. Республика 10 јылдаҥ кӧп ӧйдиҥ туркунына шак ла бу ууламјы аайынча ӧзӱм алынат.

Экологияныҥ, ар-бӱткенди билгир тузаланарыныҥ, тергеениҥ ар-бӱткениниҥ байлыктарын чеберлеериниҥ сурактары — Алтайдыҥ албаты-јоныныҥ јадын-јӱрӱминиҥ аайы ла учуры деп, республиканыҥ башкараачызы темдектеген. Оныҥ да учун субъект эколого-экономикалык рейтингтерде јаантайын јеҥӱлӱ јерлер алары јакшынак јаҥжыгу болуп калган.

«Бис тӧс ајаруны экология јанынаҥ ару производствоныҥ ӧзӱмине эдедис — ол су-кадыкты орныктырар ла «јажыл» туризм, јурт ээлем, «органический» аш-курсак продукция эдип чыгарары, ичер ару суу, биофармацевтический комплекс» — деп, Александр Бердников аҥылап темдектеген.
Туулу Алтайда газификацияныҥ программазы аайынча иштер 10 јылдыҥ туркунына бӧлӱктей ӧткӱрилип турганы керегинде ол куучындаган. Бу программа кей-атмосфераны киртидип турган таштанчылардыҥ кемин астадарын јеткилдейт. Кӱнниҥ чогынаҥ иштеер јаан станциялар тудулып турганыныҥ шылтузында алтернативный энергетиканыҥ кластери тӧзӧлӧт. Текши ийде-кӱчиниҥ кеми 40 МВт беш СЭС тудулып калган, 2020 јылга јетире ӧйдиҥ туркунына ийде-кӱчиниҥ кеми 100 МВт болор јети станция тудары планга кийдирилген. Онызы тергеениҥ электроэнергияга керексинижин бӱткӱлинче јеткилдеерине једер, тургуза ӧйдӧ оныҥ эҥ ле кызалаҥ ӧйдӧги керексинижиниҥ кеми 110 МВт болот.

Транспортный колбуныҥ сурагы јанынаҥ элбек кемдӱ иштер ӧткӱрилет. Федерал тӧс јердиҥ толо кеминде јӧмӧлтӧ-болужыныҥ шылтузында «Горно-Алтайск» аэропорт јаҥырта тудулган, мынаҥ озо ол 20 јыл кирези иштебей турган болгон. ²ткӱрилген иштердиҥ шылтузында Москвала, ӧскӧ дӧ калаларла јаантайын авиаколбу тӧзӧлгӧн. Тургуза ӧйдӧ аэропортко албатылар ортодогы аэропорттыҥ статузын берери, республиканыҥ ыраак деген аймактары јаар кичӱ авиацияны орныктырары јанынаҥ иштер ӧдӧт. Ого ӱзеери, республиканыҥ тӧс транспортный артериязын — Чуйдыҥ јолын элбеде јаҥыртары аайынча кеми јаан иштер улалганча.

«Туулу Алтай — кӧп албаты-јон су-кадыгын орныктырар туризмниҥ ӧзӱмине сӱрекей јарамыкту јер. Бисте ӧзӱмдердиҥ ле тындулардыҥ јарлу байлыгы бар — аҥныҥ мӱӱстери, кумыс, мӧт, эм ӧлӧҥдӧр, минеральный суулар, јарамыкту ай-кӱн. Олор бастыразы бистиҥ айылчыларга сӱрекей јарайт ла јарлу. 2008 јылда бистиҥ јерге 1 миллион турист келип јӱрген болзо, 2017 јылда — 2 миллион 50 муҥ» — деп, Александр Бердников чокымдады.

Айылчылардыҥ тоозы анча кире болуп турганы ар-бӱткенге ӱзеери јӱк болуп турганы јарт деп, ол айткан. Ар-бӱткенге эдилип турган каршуныҥ кемин астадарга, тергееде кату бытовой таштанчылардыҥ заводы ачылган. Оныҥ шылтузында таштанчылардыҥ, сӱрее-чӧптиҥ ал-камык свалкалары јоголтылат, субботниктер ӧткӱрилет, туристтерге ар-бӱткенде болгондо, нени эдери-этпези јанынаҥ јартамалдар эдилет.

Республиканыҥ башкарузы тергееде бизнес ӧткӱрерине јарамыкту айалгалар тӧзӧӧри аайынча кандый иштер ӧткӱрип турганы керегинде Александр Бердников база куучындаган. Jаҥныҥ бастыра кеминде органдары ла бизнестиҥ биригӱзи ортодо јуук колбу тӧзӧлгӧн, ачык-јарык куучын ӧдӧт. Республиканыҥ јеринде проектный управление 2016 јылдаҥ бери тузаланылып башталган.

Инвестиционный климаттыҥ айалгазыныҥ национальный рейтингиниҥ эҥ талдама ченемелдерин иш-керектерде тузаланары аайынча иш база ӧдӧт. Аргачыларга административный буудактар болоры астадылганы оныҥ уч-турултазы болуп јат. Государственно-таҥынаҥ партнерствоныҥ механизмдери ӧзӱм алынат, оныҥ ӧзӱми аайынча Алтай Республика Россия Федерацияныҥ субъекттери ортодо 23-чи јерде турат.

«Бистиҥ республикада былтыр аргачылыкка эдилген јарамыкту кубулталардыҥ тоозында — электросетьтерге колбоорыныҥ, строительство ӧткӱрерине јараду берериниҥ, юридический лицолордыҥ регистрациязыныҥ ӧйи кыскартылган, плановый шиҥжӱлердиҥ тоозы астадылган» — деп, тергеениҥ Башчызы айткан.

Бизнесте иштеерин јеҥилтерине, Россия Федерацияныҥ субъекттеринде инвестиция ӧткӱрерине јилбӱни тыҥыдарына ууландырылган адылу модельдерди бӱдӱрериниҥ уч-турултазыла, Алтай Республика ӧткӧн јылда Россия ичинде 12-чи јерде, СФО-ныҥ субъекттери ортодо — 1-кы јерде болгон.

Александр Бердников јаан инвесторлорло иштиҥ ченемели керегинде база куучындаган. Темдектезе, «Сбербанк» ПАО кыжы-јайы иштеер туризмниҥ тӧс ӱлекери јанынаҥ иштейт — Манјӱректеги ГЛК, «Система» АФК, премиум-классту «Алтай-Резорт» деген санаторно-курортный комплекс, «Хевел» компания — кӱнниҥ чогынаҥ иштеер станциялар тударыныҥ инвесторы.
«Jажыл» экономиканыҥ концепциязына келижип турган предприятиелерге республика государственный јӧмӧлтӧ эдет. Андый ӱлекерлерге тергеелик учурлу статус берилет: кирелте, ар-јӧӧжӧ аайынча каландарга јеҥилтелер ле госјӧмӧлтӧниҥ ӧскӧ дӧ бӱдӱмдери.

Анайда ок Александр Бердников субъекттиҥ ӧзӱмине буудагын јетирип турган айалгалар керегинде база куучындаган. Темдектезе, Туулу Алтайга тергеелик авиаперевозкалар аайынча субсидиялар керектӱ. Нениҥ учун дезе авиабилеттиҥ баазы сӱрекей бийик, онызы ичбойындагы туризмниҥ ӧзӱмине буудагын јетирет. 2018 јылда Горно-Алтайск јаар рейстер субсидиялар берилип турган рейстердиҥ тоозына кийдирилбеген. Алтай Республиканы ыраак ла једерге кӱч тергеелердиҥ тоозына кийдирзе, айалга кубулар аргалу. Алтай Республика чынынча да андый тергее болуп јат ине.

База бир курч сурак бийик энерготарифтерле колбулу. Бойыныҥ энергогенерациязын тӧзӧгӧн соҥында, эл-јондо, аргачыларда баазыныҥ кеми кирелӱ электроэнергияны тузаланар арга болор. Jе онызы келер ӧйдиҥ сурагы. Бийик баа-тарифтер јербойындагы албаты-јонныҥ тоозы ас болгоныла, сетьтер эскиргениле база колбулу.

Башчы анайда ок Алтай Республикада электроэнергияныҥ розничный баазын јабызадары јанынаҥ сурак федерал кеминде канча катап кӧдӱрилгени керегинде айткан. Jе тургуза ӧйдӧ бу сурак ичкери јол алынбайт. «Онызы бизнестиҥ ӧзӱмине салтарын јетирет, иштеп алган продукцияныҥ баазын бийиктедет. Бу сурактыҥ аайы-бажына јуук ӧйдӧ чыгарына иженедим» — деп, республиканыҥ башкараачызы айтты.

Туризмниҥ ӧзӱми једимдӱ болорына јарамыкту болгодый база бир айалга — агаш фондтыҥ јерлерин рекреация амадула тузаланары деп, Башчы темдектеген. Андый јерлердиҥ кеми тургуза ӧйдӧ бистиҥ тергеениҥ јарымызынаҥ кӧп кирези јер. 200 кире туробъекттер шак ла андый јерлерде удурум јарадула тудулган.

«Олордыҥ легализациязын ӧткӱрерге, Россияныҥ Агаш кодексине тӱзедӱлер эдер керек — агаш фондтыҥ јеринде строительство ӧткӱрерин, капитальный строительствоныҥ объекттерин јаҥыртарын ла тузаланарын јарадып турган» — деп айдып тура, бу сурак Россияныҥ ӧскӧ дӧ тергеелеринде курч туруп турганын темдектеген.

Jуун российский бизнестиҥ јылдыҥ сайын ӧдӱп турган неделезиниҥ кеминде ӧткӧн. Федеральный совет РСПП-ныҥ консультативный ла јуундаачы органы болот. Ол иштиҥ тӧс ууламјылары аайынча шӱӱлтелер эдер, координационный советтердиҥ ижиниҥ ченемелин чуктаар совет болуп јат.

АР-дыҥ Башкарузыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина