Алтайдын Чолмоны

Албатыларды кайкаткан бијелер — Кан-Чарастаҥ

16.02.2018

Jайалталу эл-јоныла бай Кан-Чарас алтайда «Эрјине» деп хореографический ансамбль 1993 јылда тӧзӧлгӧн. Jаҥыс ла республика ичинде эмес, је анайда ок ӧскӧ дӧ тергеелерде јарлу боло берген ӧмӧлик быјыл тӧзӧлгӧнинеҥ ала 25 јылдыгын темдектеер. Бӱгӱн бис кычыраачыларыска «Эрјинениҥ» јирме беш јылга ӧткӧн јайаан јолы керегинде бичиир деп санандыс.

Ӧмӧликти тӧзӧгӧн лӧ бӱгӱнги кӱнге јетире билгир башкарып келген кижи — Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи, Алтай Республиканыҥ Башчызыныҥ «Культура ла кеендик бӧлӱгинде једимдери учун» деп сыйыныҥ лауреады, «Алтай Республиканыҥ 2016 јылда эҥ артык хореографы» деп кӱндӱлӱ атла адаткан Анжелика Борисовна Молчоева болуп јат.

Jӱрӱми бијеле колбулу
Анжелика Молчоева Кан-Оозыныҥ орто ӱредӱлӱ школын једимдӱ ӱренип божодоло, культураныҥ Алтайский государственный институдына ӱредӱге кирген. Ол анда «Самодеятельный јайаанныҥ тӧзӧӧчизи, бијениҥ художественный ӧмӧлигиниҥ башкараачызы» деп ӱредӱ алып, Кан-Оозында балдардыҥ кеендигиниҥ школында болчомдорды бијеге ӱредип баштайт. 1993 јыл болгон. Шак ла бу јылда Анжелика Борисовна «Эрјине» деп хореографический ансамбль тӧзӧгӧн. Jайалталу, ижине каруулу ла эткен керегин сӱӱген педагог 1997 јылдаҥ ала балдардыҥ кеендигиниҥ Кан-Оозындагы школында директор болуп иштеп баштайт.

Jирме беш јылдыҥ туркунына Анжелика Молчоева кӧп тоолу балдарды бијеге ӱреткен. Олорды јаҥыс ла јеҥил кыймыгуга, ээлгир болорына, белин тӱс тударына ӱреткен эмес. Ол анайда ок балдарды ишти сӱӱрине, ӧмӧликте бой-бойын оҥдожып, јӧмӧжип јӱрерине ӱреткен. Ол тушта берилген бу таскаду-ченемел кийнинде јылдарда јаандап калган јииттердиҥ јӱрӱминде болужын јетирген ле эмей. Анжелика Борисовнаныҥ ӱреткен балдарыныҥ бир канчазы бијениҥ јолын талдап алган ла эмди педагогыла кожо бир бӧлӱкте иштейт. Олордыҥ кезиги Кан-Оозынга јанган ла «Эрјине плюс» деп ӧмӧлик тӧзӧп, сӱӱген керегин улалтып апарат. Кезик выпускниктер тергеебистиҥ ӧскӧ аймактарында, јарлу «Алтам» ӧмӧликте иштейт.

А. Молчоева алтай албатыныҥ чӱм-јаҥдарын ла јаҥжыгуларын ойгортып, келер ӱйелерге јетирерге јӱткиген. Оныҥ да учун 1993 јылда «Эрјине» ӧмӧлик тӧзӧлгӧн, јирме беш јылдыҥ туркунына ол јайрадылбаган, кӧп талаларла јорыктаган ла кӧп тоолу кайралдарла кайралдаткан.

Кеендиктиҥ школы
Балдардыҥ кеендигиниҥ Кан-Оозындагы школы керегинде эмеш элбеде бичибес арга јок. 1962 јылда ачылган бу школ аймакта сок јаҥыс болуп јат. Иштеп баштаганынаҥ ала бир канча јаркынду ла јайаан ӱйелер таскаткан школго бӱгӱн 160 бала јӱрет. Олор фортепианоло, баянла, гитарала, албатыныҥ ойноткыларыла ойноорына, бијелеерине ле кожоҥдоорына ӱренет. Мында Эмиль ле Радмила Теркишевтерге башкарткан «Алтын Куу» деп фольклорный ансамбль ла албаты јайааныныҥ Анжелика Молчоева башкарып келген нерелӱ ӧмӧлиги — «Эрјине» деп хореографический ансамбль иштейт. Бу эки ӧмӧлик «образцовый» деп ат-нерени бийик кеминде апарып јат.

Балдардыҥ кажызына ла аҥылу ајару эдетени, олорго тереҥ билгирлер берер јылу айалга тӧзӧйтӧни — кеендиктиҥ школыныҥ ижиниҥ тӧс ууламјызы. Балдарды кеендикке ле јайаанга ӱредип, керектӱ билгирлер берерге јарамыкту айалгалар тӧзӧлгӧн болор учурлу. Балдардыҥ кеендигиниҥ Кан-Оозында школыныҥ туразы эки кат. Аймактыҥ администрациязы болчомдорго ӱренерге јакшынак айалгалар тӧзӧӧр амадула бу турада јазал иштер ӧткӱрген. Анжелика Молчоеваныҥ айтканыла, аймактыҥ јааны Григорий Пильтин балдардыҥ сурактарына јаан ајару эдет. Ол јаҥга келген соҥында, кеендиктиҥ канча јылдарга јазал иштер сакыган школыныҥ туразында пластиковый кӧзнӧктӧр кондырылган, санузел ӧткӱрилген, алдында катта бијелеериниҥ кыбы јазалган. Кыскарта айтса, бастыра балдарды кӱӱге, бијениҥ јажыттарына ӱредер айалгалар тӧзӧлгӧн. Кайдӧӧн дӧ јол-јорыктар болзо, аймактыҥ администрациязы акча-манатла јаантайын болужат. 2014 јылда Уфада ӧткӧн фестивальдаҥ Гран-при ойнойло, јанып келген балдарды аймактыҥ јааны уткыган эмтир. Кажы ла балага је ле деген јымжак ойынчыктар сыйлалган, олордыҥ ада-энелерине ле педагогторына быйанду сӧстӧр айдылган.

Jедимдер
«Эрјине» деп хореографический ансамбль тӧзӧлгӧнинеҥ ала бӱгӱнге јетире ӧйдиҥ туркунына кӧп тоолу конкурстарда, фестивальдарда ла байрамдарда турушкан. Орооныстыҥ кӧп тоолу тергеелеринде болуп, јеҥӱлӱ јерлер алган. «Эрјинеде» јӱрген балдар ӧскӧ дӧ ороондордо болуп, андагы эл-јонды алтай албатыныҥ культуразыла таныштырган. Jирме беш јылдыҥ туркунына алган јеҥӱлерди тоолозо, газедистиҥ бӱги де јетпес болор. Оныҥ учун олордыҥ бир канчазын ла тоолоп ийели:

балдардыҥ художественный јайааныныҥ Красноярск калада ӧткӧн «Вслед за Солнцем» деп бастырароссиялык фестивалиниҥ лауреадыныҥ 1-кы степеньдӱ дипломы;
Стамбулда ӧткӧн албатылар ортодогы фестивальдыҥ лауреадыныҥ 2-чи степеньдӱ дипломы;
албаты (образцовый) ӧмӧликтер ортодо ӧткӧн республикан хореографический конкурста гран-при;
Екатеринбургта ӧткӧн албатылар ортодогы фестивальдыҥ лауреадыныҥ 1-кы степеньдӱ дипломы;
балдардыҥ јайааныныҥ Хельсинкиде ӧткӧн албатылар ортодогы конкурс-фестивалиниҥ лауреадыныҥ дипломы.

Оноҥ башка Туапсе, Казань, Чебоксары, Пермь, Барнаул, Бийск ле ӧскӧ дӧ калаларда ӧткӧн фестивальдардаҥ дипломдор бар.

Jе эҥ ле јаан једим, байла, балдарды албатызыныҥ культуразына ӱредип, олорды билезин, тӧрӧл јерин, эл-јонын, тӱӱкизин, чӱм-јаҥдарын сӱӱрине, коштой јаткан калыктарла эптӱ-јӧптӱ болорына таскадып турганы болор. Не дезе, баланы калыгыныҥ культуразыла тереҥжиде таныштырганы — јаҥыс ла оныҥ толо ӧзӱмине керектӱ јаан учурлу айалга эмес, је анайда ок јӱрӱмдик ийде-кӱчтиҥ ле су-кадык кӧгӱс-кӧрӱмниҥ тӧзӧлгӧзи болуп јат. Мыны «Эрјине» ӧмӧликтиҥ башкараачызы, кеендиктиҥ школыныҥ педагогторы јакшы оҥдойт ло бу јӱкти једимдӱ апарат. Олор Jабаган ла Экинур јурттарга барып, андагы балдарды база ӱредип турган эмтир. Хореографтар тургузып турган бијелерге керектӱ кӱӱлерди чӱмдеп турган Эмиль Теркишев база мында иштейт. Кӱӱ чӱмдеечилердиҥ бирӱзи Влад Санашев байа кӱӱлердиҥ аранжировказын јазап берет. Балдарга сӱрлӱ, јараш, јаркынду кеп-кийимдер кӧктӧп турган кижи Айсулу Кыйынова болор. Ол бойы бастыра эскизтерди јурап, кӧктӧйт. Оныҥ да учун Анжелика Молчоева бу улуска, балдардыҥ эне-адаларына јаантайын быйанду јӱрет.

Адакыда
Албаты јайааныныҥ «Эрјине» деп хореографический ансамбли тӧзӧлгӧниниҥ ала 25 јылдыгына учурлай тулаан айда П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл драма театрдыҥ тӧс сценазында ойын-концертин ӧткӱрерге темдектейт. Эмиль ле Радмила Теркишевтерге башкарткан «Алтын Куу» деп фольклорный ансамбль анда база туружар. Бу ансамбль бойыныҥ 10 јылдыгын темдектейт. Айдарда, јастыҥ јылу кӱндеринде республикабыстыҥ тӧс калазында кӧдӱриҥилӱ керек-јарак ӧдӧтӧн эмтир. «Эрјине» ӧмӧлик анайда ок тергеебистиҥ аймактары сайын ойын-концерттӱ јорыктаар кӱӱндӱ.
Бойыстыҥ адыстаҥ олорго база да једимдер кӱӱнзейдис.

К. ЯШЕВ