Алтайдын Чолмоны

Jалтыраган тошто јаркынду «спектакль»

16.02.2018

Кочкор айдыҥ 9-11 кӱндеринде Горно-Алтайскта «Спартак» стадиондо Оҥдой аймакта Шашыкман јуртта полицияныҥ участковыйы болуп иштеген Евгений Корчагинниҥ эземине учурлай мячту хоккейле республикан маргаандар ӧткӧн. Кемиле јаан ла оогош тоштордо болгон кызу тартыжуларда бастыра 22 команда турушкан.

Бу турнир 2013 јылда Шибее јуртта тӧзӧлгӧн. Ол ло тарый јол алынып, былтыргы јылга јетире Оҥдойдо ӧткӱрилген. Быјыл республиканыҥ тӧс калазына «кӧчкӧн». Командалардыҥ тоозы кӧп болордо, маргаандардыҥ ӧткӱреечилерине олорды эки подгруппага бӧлиирге келишкен. Эҥ кӧп командалар Улаганнаҥ ла Оҥдойдоҥ келген. Бу аймактардаҥ турнирде тӧрт командадаҥ ойногон. Республикада мячту хоккейдиҥ «кин-адазы» болуп јарланган ла ады-чуузы чыккан «јаан аймактыҥ» спортчылары керегинде дезе таҥынаҥ башка айдар керек. Олор јогынаҥ бисте бир де маргаан ӧтпӧй јат. Кан-Оозыныҥ «Чарас» командазыныҥ таскадузын ӧткӧн хоккеисттер бӱгӱнги кӱнде башка-башка командалар учун ойнойт.

Олор кайда да болзо, танылу. Jыҥылажы, техника-мары, тошто ойынды «кычырып» билер билгири јетирезине јакшы спортчыларды темдектеп, сурулап уксаҥ, бастыразына шыдары атту-чуулу «Чарастаҥ» болуп калган турар. Мында Кан-Оозында хоккейди тӧзӧгӧн лӧ оны ороон кемине јетире кӧдӱрген Илья Кыпчынарович Арбаевке јаан быйан айдар керек. Бу турнирде «Чарас» ойто ло чемпион болуп чыккан. Оныҥ ӱренчиктериниҥ бирӱзи Алан Тадыров дезе МВД-ныҥ «Динамо» командазына экинчи јер экелип, маргаандардыҥ эҥ артык јарымкоручылы деп адаткан. Мячту хоккейле республикан федерацияныҥ президенти, маргаандардыҥ эрчимдӱ туружаачызы Амаду Белееков, Алтай Республиканыҥ спорт ло физкультура аайынча комитединиҥ председатели Заур Казакпаев ле кӧп ӧскӧлӧри де база јарлу тазыктыраачыныҥ ӱренчиктери. Jажы јаанап калган сэнсэй Арбаев канча јылдардыҥ бажында ойто сӱӱген бӱдӱмине бурылып, тургуза ӧйдӧ мячту хоккейди тӧрӧл аймагында јаҥыдаҥ кӧдӱрип јатканын јаҥыс ла уткыыр ла јарадар керек.

Бу турнирде ветерандардыҥ командалары ла ченемели эмеш ас ӧмӧликтер «Динамо» стадионныҥ тожында ринк-бендиде турушкандар. Мында јеҥӱчилдиҥ адын ададары учун он тӧрт команда тартышкан. «Спартак» стадионныҥ јаан тожында болгон ойындарда сегис команда турушкан. «Чарас», «Кырлык», «Динамо МВД», «Тӧбӧлӧр», «ШВСМ», «Саратан», «Оҥдой-1» ле «Оҥдой-2».
Улаган аймактыҥ спортчылары керегинде канайып айтпас. Бу маргаандарда Саратан јурттаҥ эки команда турушкан. Олорды јурт јеезениҥ јааны Айдар Акчин баштап экелген. «Саратан-1» «Спартакта» јаан, «Саратан-2» «Динамодо» оогош тошто ойногон. Экинчи команда ринк-бендиде финалда Шибее јурттыҥ ченемелдӱ командазына 2:1 тооло ойноттырып, кӱндӱлӱ 2-чи јерге чыккан.

Айдар Кирилловичтиҥ айтканыла, јурттыҥ јииттери хоккейди 1970-1980 јылдарда јаантайын ойногон. Кызалаҥду 90-чы јылдарда ончозы чачылып, јайрадылган ӧйдӧ хоккей база токтогон. 2-3 јыл мынаҥ кайра ойто орныктырылган. Jурт јеезениҥ јааныныҥ баштаҥкайыла Саратанда хоккейдиҥ коробказы тудулып, каток урулган. Ого электроот ӧткӱрилген. Спортчыларга кеп-кийим јанынаҥ јаан болушты аймактыҥ депутады Байрам Баграшев јетирип јат. Аймактыҥ јааны Н. А. Санин кеп-кийим аларга олорго 30 муҥ салковой акча чыгарган. Бу керекти јурт администрация база јӧмӧгӧн. Корчагинниҥ турнирине келер алдында Барнаулда ла Красноярскта кеп-кийим кӧктӧлгӧн. Конькилерди ле клюшкаларды уулдар бойлорыныҥ акчаларыла алып јат. Мячту хоккей баалу бӱдӱм. Бир ле кижини маргаанга јепсеп аткарарга ас ла салза, 20-30 муҥ салковой акча керек болуп јат.

Саратанныҥ хоккеисттери бу турнир Оҥдойдо ӧдӱп турарда, анда эки катап турушкан болуптыр. «Спартакта» дезе јаан тошто «Чараска» 4:1, «Динамо МВД»-га 9:1 тоолорло ойноттырган. Jе мячту хоккейде јаҥжыгуларыла бай ла олордоҥ чик јок тыҥ «Оҥдойды» 6:2 тооло јеҥген. ¯стине Урсул ичиниҥ командазы учун «Кузбас» учун туружып турган јайалталу хоккеист Баир Еликов ойногон болзын.

Саратанныҥ командазында акалу-карындаштар Акчиндер, Белешевтер, Баграшевтер ле Кеденовтор ойноп јат. Jурт јеезениҥ јааны спортчылардыҥ ортозынаҥ табараачы Артур Акчинди аҥылап темдектеди. Аймактыҥ депутады Байрам Баграшев бойы маргаандарда база эрчимдӱ туружат. Ол конькилерис арай ла коомой, оноҥ улам јыҥылаштыҥ техниказы уйан, је бис бери ченемел аларга келгенис деп куучындайт. Байрам Александровичтиҥ мячту хоккейди республиканыҥ бастыра јурттарында ӧскӱрер керек деген шӱӱлтезин јаҥыс ла јӧмӧӧр керек.

Бу турнирде Тӧбӧлӧрдӧҥ, Шибеедеҥ, Кӧкӧрӱдеҥ, Сугаштаҥ командалар база турушкан. Олор јеҥӱчил јерлерге чыкпаган. Jе јурт јердиҥ спортчылары аргаларын табып, маргаандарды јӧмӧп, бойлорыныҥ турумкайын ла јана баспазын кӧргӱскен. Кырлыктыҥ хоккеисттери јаан тошто ШВСМ-ныҥ командазыла 3-чи јер учун тартыжып, 5:2 тооло ойнотырган. Бу кышкыда маргаандар база да болор. Jурт јердиҥ уулдары олордыҥ бир-бирӱзинде тӱҥей ле јеҥер деген ижемјилер бар.

Ченемелдӱ спортчы Эркемен Едековтыҥ айтканыла, олордыҥ командазыныҥ ӧзӱми «Чарасла» колбулу. Jурттыҥ хоккеисттери аймактыҥ, областьтыҥ, республиканыҥ, Алтай крайдыҥ маргаандарында ла бастырароссиялык турнирлерде алдынаҥ ла бери туружып келген. Дима Халуев ӱренчик тужында бисте эҥ артык хоккеист деп, јаҥыс катап адаткан эмес. Корчагинниҥ турниринде Дмитрий ойто ло эҥ артык коручыл деп ададып, аҥылу сыйла кайралдаткан.

Командада анайда ок акалу-карындаштар Мерген, Эркемен, Эмил Чыктиндер, Эмил ле Айвар Клешевтер, Арунат Таркрашев, Ойрот Трыхманов, Самыр Сӱнӱшев, Батый Туркушев ойногылап јат. Каалгада Айвар Махин туруп јат. Николай Тыдыкович Карманов хоккейди эмдиге јетире чачпаган. Ветеран командада бир ле уунда эки «иш» бӱдӱрет. Ол ченемлдӱ тазыктыраачы ла маргаандардыҥ эҥ эрчимдӱ туружаачызы. Кырлыктыҥ командазы алдында јылдарда Корчагинниҥ турниринде эки катап 2-чи јерге кӧдӱрилген учуралдар база болгон.

Быјылгы маргаандарда јаан тошто ӧткӧн тартыжуларда чемпиондор болуп «Чарас» чыккан. 2-чи ле 3-чи јерлерди «Динамо МВД» ла «ШВСМ» алган. Оогош тошто Шибеениҥ, Саратанныҥ ла Оҥдойдыҥ јииттериниҥ командалары јеҥген. Эҥ артык коручылдар деп, Эзен Яилгаков ло Дмитрий Халуев адаткандар. Алан Тадыровко эҥ артык јарымкоручылдыҥ сыйы табыштырылган. Jаргычылар анайда ок Алексей Белешевти ле Андрей Ботниковты эҥ артык каалгачылар, Дмитрий Челбаковты ла Владимир Константиновты эҥ артык табараачылар деп јарлагандар.

Мачту хоккейле республикан федерацияныҥ президенти Амаду Белееков тулаан айда орус хоккейдиҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 120 јылдыгы толор ло ого учурлай Чамалда, Шашыкманда, Кан-Оозында, Кӧкӧрӱде ле Горно-Алтайскта јаан улус, јииттер ле ӱренчиктер ортодо маргаандар ӧдӧр деп айдат. Айдарда, кӱнниҥ чогына јалтыраган тошто јаркынду «спектакльдар» мынаҥ да ары улалар. Тоштыҥ тоҥы тоҥ ло, је оныҥ кӱскӱленген «сценазында» болуп турган «ойын-кӧргӱзини» кӧрӱп, јаҥыс макаҥ канар эмей.

П. КАБАР