Jиит билимчилердиҥ ачылталары ла једимдери

20.02.2018

Горно-Алтайсктагы госуниверситетте кочкор айдыҥ 15-чи кӱнинде јашӧскӱримниҥ шиҥжӱлӱ иштериниҥ В. И. Вернадскийдиҥ адыла адалган VII Талалык кычырыштарыныҥ ачылтазы кӧдӱриҥилӱ айалгада ӧтти.

Быјыл бу кычырыштар бойыныҥ юбилейлик 25 јылдыгын, В. И. Вернадскийдиҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгын темдектеер. Онойдо ок бу ла ӧдӱп јаткан јылда балдардыҥ ӱзеери ӱредӱзиниҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 100 јылдыгы темдектелер. Jӱс јыл мынаҥ кайра бистиҥ ороондо ӱренчиктердиҥ јилбӱлери аайынча кружоктор, клубтар ла билим биригӱлер ачылып, иштеп баштаган.
Кычырыштарда јашӧскӱримниҥ эмдиги ӧйдиҥ билимин бастыра ууламјылары аайынча јайаан иштери чыгарылат, кӧргӱзилет. Бу кычырыштар Владимир Вернадскийдиҥ адыла тегиндӱ адалбаган. Орус билимчиниҥ ады-јолын, јайаан јайалтазыныҥ ончо јанын, эткен ижин, амадузын јииттерге ачары, олорды јилбиркедип, билим јолына тартары, јӧмӧӧри каруулу керек.

Jирме беш јыл кайра ӧткӧн Кычырыштарда 20-ге јуук иш кӧргӱзилген болзо, оныҥ кийнинде јылдарда Россияныҥ талаларынаҥ, онойдо ок телекейдиҥ башка-башка ороондорынаҥ ондор муҥдар тоолу балдар эрчимдӱ туружат. Олордыҥ кӧп јаны јаан јӱрӱмде јолын тапкан, Россияныҥ ла ӧскӧ ороондордыҥ јарлу университеттеринде ӱренет. Эмезе билимдердиҥ јарлу кандидаттары, докторлоры, бийик ӱредӱлӱ специалисттер болуп, билимниҥ ле техниканыҥ тӧс јерлеринде једимдӱ иштегилейт. Олордыҥ баштапкы алтамдары шиҥжӱлӱ иштеринеҥ, Кычырыштардагы эксперттерле, билимчилерле ӧткӧн туштажулардаҥ башталган.

Быјылгы Кычырыштар Россияныҥ ӱредӱ аайынча министерствозыныҥ Jакааныла, Россияныҥ президентиниҥ Грантыла ӧдӧт. Кычырыштардыҥ 7-чи талалык бӧлӱгинде республиканыҥ текшиӱредӱлик 27 школы эрчимдӱ туружат. Эҥ ле кӧп уулдар ла кыстар В. К. Плакастыҥ адыла адалган ресгимназиядаҥ, РКЛ-даҥ ла Кош-Агаш аймактаҥ. Туружаачылардыҥ текши тоозы 140-гӧ шыдар.

Кычырыштардыҥ окылу ачылтазында јииттерди, олорды баштап, ӱредип, билим јолына, шиҥжӱлӱ ишке таскадып јаткан ӱредӱчилерди-таскадаачыларды ГАГУ-ныҥ ректоры Валерий Бабин, республиканыҥ ӱредӱлик ле билим аайынча министриниҥ ордынчызы Ольга Саврасова, Москвадаҥ физика ла математика билимдердиҥ кандидады, јашӧскӱримниҥ шиҥжӱлӱ иштериниҥ В. И. Вернадскийдиҥ адыла адалган Бастырароссиялык кычырыштарыныҥ тӧзӧмӧл кӱреезиниҥ турчызы ла эксперти, јашӧскӱримниҥ «Шиҥжӱчи» деген јондык кыймыгузыныҥ ла калыктар ортодогы «MLLSET» биригӱниҥ авторы, В. Вернадскийдиҥ адыла адалган 1553 таҥмалу лицейдиҥ ӱредӱчизи Евгений Баллад, «Шиҥжӱчи» деген јондык кыймыгуныҥ бистиҥ республикадагы бӧлӱгиниҥ председатели Ульяна Текенова, Кычырыштардыҥ координаторы, филология билимдердиҥ кандидады, ГАГУ-да алтаистика ла тюркология аайынча факультеттиҥ јааны Сурна Сарбашева уткыдылар.

Билимге баштапкы алтамдарын эдип јаткан ӱренчиктер арткандарына јозок кӧргӱзет. Кӧп балдар бу јаан учурлу јайаан иште јылдыҥ ла туружат. Шиҥжӱчилер бӱгӱнги кӱнде школ кеминде јаан учурлу кӧрӱде туружат. Jада тура олордоҥ билимчилер чыгарында алаҥзу јок деп, уткуулду сӧс айткандар темдектеди.

Эки кӱнниҥ туркунына балдар башка-башка ууламјыларда иштериле таныштырат. Jашӧскӱрим мында маргыжып јаткан эмес. Олор мында јайым, јарамыкту айалгада бой-бойыла куучындажат, ченемелиле, билериле ӱлежет. Бойыныҥ јайаан билим ижиниҥ оноҥ арыгы ӧзӱмин, аргаларын кӧрӧт. Мында экзаменге келген ӱренчиктер эмес. Jе чын ла јиит, ӧктӧм билимчилер, специалисттер бойыныҥ кӧрӱмиле, шӱӱлтезиле таныштырат.

Кычырыштардыҥ туружаачылары, айылчылары, ӱредӱчилери Евгений Марковичке баштадып, Кычырыштардыҥ гимнин кожоҥдоды. Гимнниҥ сӧстӧри Е. Гурвичтиҥ, В. Гурвичтиҥ, Е. Балладтыҥ, кӱӱзи Е. Балладтыҥ.
Кычырыштардыҥ јеҥӱчилдери јылдыҥ ла кандык айда Москвага барып, турулталу конференцияда эрчимдӱ туружадылар. Конференцияга Россия Федерацияныҥ 70 субъегиниҥ јеҥӱчилдери келип туружат.

Кычырыштардыҥ пленарный бӧлӱгинде ӱренчиктер А. В. Анохинниҥ адыла адалган музейдиҥ директоры, санат билимдердиҥ кандидады Римма Еркинованыҥ музейдиҥ 100 јылдыгына учурлалган «Музейлердиҥ тӧзӧӧчилери», тӱӱки билимдердиҥ кандидады, ГАГУ-ныҥ доценти Александр Эбель «Туулу Алтайда эрте чакта темирдиҥ кереестери», геолого-минералогия билимдердиҥ кандидады, ГАГУ-ныҥ доценти Нина Кочеева «Санаа-сагышты тереҥжидеринде школдордыҥ ла вузтардыҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижи» деген солун докладтарыла таныштылар.
Оныҥ кийнинде билим иштерин башка-башка ууламјыларла бичиген јииттер секциялар аайынча бӧлӱнип, иштерин корыыр тӧс лӧ каруулу ижине кӧчтилер.

«Ӱренчиктердиҥ шиҥжӱ иштерин башкарар билим арга» деген билим-практикалык ӱредӱ-семинарда Евгений Баллад сӱреен солун, тузалу јайаан иш ӧткӱрди. Евгений Маркович 25 јылдыҥ туркунына Кычырыштарда эрчимдӱ туружат. Солун айылчы бистиҥ эл музейде болуп, ого бийик баа бергени оморкодулу.

Бу кычырыштар туружаачыларга билгириниҥ учурын бойлорына јартап, јӱрӱминде толо тузаланарга јарамыкту арга берет деп айдар керек.

К. ПИЯНТИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина