Алтайдын Чолмоны

Тастаракай: «Каткырып алалы!»

02.04.2018

Кандык айдыҥ 1-кы кӱни – кокыр-каткыныҥ кӱни. Анайда ок бу кӱнди «Тенектердиҥ кӱни» деп база айдыжат. Бу кӱнде кокырлажып, бой-бойын тӧгӱндежер јаҥжыгу јаҥыс ла бистиҥ ороондо эмес.је анайда ок ӧскӧ дӧ кӧп толу ороондордо бар. Тӱӱкичилердиҥ айтканыла, окылу байрам деп темдектелбеген де болзо, је јӱрӱмдик јол алган бу кӱн канча чактар кайра табылган. Кезик јетирӱлерле. Кокыр-каткыныҥ кӱни Францияда табылган, кезигиле – јебрен Римде, кӱнчыгыш Индияда…
Бу кӱнде каткыга кирген эмезе тӧгӱндеткен кижи улуска тарынбайтан јаҥду. Бистиҥ де Тастаракай кокыр-каткыны сӱӱр, ол калганчы ӧйлӧрдӧ јарлу сӱр-кебер болуп калган. Ого учурлай Тастаракай шоу да ӧткӱрилип башталды.

Кайын энемге нени садып берейин?
Магазиннеҥ канча ла кирези кӧп не-неме садып алзаҥ, садучылар сеге сӱреен сӱӱнер. Олор, керек дезе, колыҥнаҥ тудуп, су-кадыгар бек болзын деп те кӱӱнзеер.
Мен магазинге келзем, «бир окло эки аҥ адып аларын» сӱӱрим: садучыларды кылаҥдатканым ла кайын эне керегинде кокырды улалтканым «аткан огымга» ылтам тизиле берет.
Темдектезе, аш-курсак садар магазинге кирип келеле, садучыла јакшылажып, садучыга магазиниҥниҥ байын деп мактап ийедим. Ол меге магазинниҥ аш-курсагын тегин де берип ийердиҥ бери јанындаазын кижи кӧрӱп турбай база. Мен бӱгӱн кайын энемге тату нени садып берейин дезем, садучы сӱӱнгенине тепкишти тургузып, потолоктыҥ алдындагы полкадагы шоколадтарды меге кӧргӱзип, олордыҥ кажызын ла мактайт.

Мен кармандарымнаҥ казынып, чырайымды соодып ийедим: «Кӧк-јарамас, акчамды ундып койгон турум не, бойымда јӱк ле темир акча бар эмтир. Оныҥ учун бу учуралда кайын энемге бир пачка тус садып алайын».

Текпиштеҥ тӱрген тӱжӱп келген садучыныҥ чырайы ӧрттий кып-кызыл. Оныҥ меге чачып берген тустыҥ баштыгыныҥ јиги эмеш сӧгӱле берди. «Бӱдӱн баштык берзегер?» дезем, ол баштыкты чачып береле, амыраар кыбына кире берди. Мен, магазинде јаҥыскан арткан кижи, тузымды тудунып, магазиннеҥ капшай ла чыктым. Ачынып калган садучы кижини не-немени алып соккон деп табардаҥ да маат јок эмес пе?

Сыйга нени алатан немези?
Айыл-јуртка керектӱ товарлар садар магазин. Ого кирип барзам, садучы мени кӱлӱмзиренип уткыды. «Нени садып алар кӱӱнигер бар?» — деп сурады. «Мен бӱгӱн кайын энемге, јӱрӱмимде бир катап та болзо, сый эдерге турум» дедим. Садучы чек чечектей берди: «Jажы јаан кижиге электрический чӧйгӧн јараар болбой эмезе утюг садып алыгар…» — деп, садучы магазинниҥ ичиндеги товарларды учы-куйузы јок тоолой бербезин бе.

Мен бойымды сагышту, карманымда толтыра акчалу деп кӧргӱзерге болуп, кедеҥдеп чыктым: «Набережные Челны каладаҥ јаҥы товарлар келди бе?». Садучыныҥ оозы ачылала, узак ла турды. Бастыра полкалардагы товарларды кӧрӱп, мениҥ сурагымга каруу берип болбой турды.
Мен садучыга андый суракты не бергем дезе, кайын энемниҥ ажангыры сӱреен ине. Туалетный чаазын садып алзам, ол ого кажы ла саат сайын керектӱ сый болор эмес пе? «Сыйга туалетный чаазын садыгар?» дезем, садучыныҥ мени сӱреен ыраакка ийерге белени кӧрӱнип турды.

Меге коньяк керек

Ӱй улустыҥ байрамы. Эр улустыҥ магазиндеери тыҥый берди. Андыйлардыҥ тоозына мени де кожорго јараар. Анайда алама-шикири јайраган магазинге кирдим. Мында јаҥыс ла тату аш-курсак садылып турган эмтир. Очередим једе берерде, садучынаҥ сурадым: «Меге коньяк садыгар?». Ол меге јызырап чыкты: «Бис коньяк сатпай јадыс, бойыгар да кӧрзӧгӧр. Кайда конъяк кӧрӱнет?!».
—Туку ол полкадагы коробкадӧӧн кӧрзӧгӧӧр, оныҥ тыштына «коньяк» деп бичип койгон. Орустап оҥдобой турган болзогор, алтайлап айдайын, меге бир ат ла бир сарлык керек — деп, садучыга баштандым.

—Коробканыҥ ичинде шоколад, шоколадтыҥ ичинде конъяк — деп, садучы јартады.
«Слерге шоколад јарап турган болзо, меге, аракычы кижиге, коньяктыҥ учуры баштапкы јерде туруп јат» — деп, садучыны јыга ла салдым.
Анайда садучыла арай тудушпай турала, магазиннеҥ садып алган бир «атты» ла «сарлыкты» ӱй улуска сыйлаган эдим.

«Наручник»

Кӱскиде малчылардыҥ турлузынаҥ тужакту ады јылыйган. Бирӱзи ӧзӧкти тӧмӧн, экинчизи ӱстиги турлуда уулдарга јетире ис кезип барар деп јӧптӧшти. Тал-тӱш кирезинде эки нӧкӧр турлузына как куру јанган.

—²рӧги турлуныҥ уулдары нени айдыжат? —деп, нӧкӧри сурады.

—Турлуда бистиҥ уулдар јок, је бир оҥор болушчызы отурган. Орустап јакшы билбезиме туйуксынып, атты сурулап-сурабадым — деген каруу болды.

Баштапкызы: «Кейде кемјӱ бар эмес, «желтую лошадку в наручниках не видел?» деп сураар не» — деп тыҥыды.

Онызы: «Ондый эмес ле болбой, најым. Наручник ол Африкада да наручник ине» — деп, нӧкӧри, улу тынган айас, каруузын јандырды.

Комуфляж

Jалтанбас јаантайын ла тайга-ташта јӱретен јиит. Аймактыҥ саду-лавкаларын керип, солдаттыҥ јакшынак, јараш комуфляж кебин бедиреген. Jе, качашкан чылап, бедиреген кеби учурабады. Арт-учында орус укту садучыла јилбилӱ «куучын» ӧткӧн.

Jалтанбас: «Мне костюм надо: я одену и лягу на траву, ты меня не увидишь» — деп айда салды.

Тил билбестиҥ шыразы ине. Каткымчылу да, ачымчылу да.

Мойдодырдыҥ одындаганы

Оогош јурттыҥ јӱрӱми алаканда немедий. Ончозы ла кӧстиҥ алдында. Бу учурал бир ондый јуртта болгон. Та кажы аймакта, јарты јок.

Мойдодыр баатыр айыл-јурт јок јаҥыскан эр. Бир кӱн эрте таҥда јалмажы оорыганча канчазын јадар деп, адына чанагын јегип ийди. Jурттыҥ одожында кичинек аралга кире ле конды. Эр бойы кургак четти јыгып, болчоктоп кезип, чанагына салды. Акыр, кажы кӧӧркийге белен одынды јетирер деген санаа-сагыш башта кӱӱлей берди. Jурттыҥ келиндерин ончозын тоолой алып, байагы ла Пракойго токтоды.

Одынду чанагы кыјырап, бойы терлеген-бурлаган алтай эр магазинди эбирердиҥ бери јанында, лесник уулдардыҥ ӱстине учурады. Ол уулдарга: «Jайкап ийзем, јайканып турар, тӧзи чирик ле деп кескем» — деп јалынды. Штрафтыҥ кеми ас болгонына сӱӱнип, Мойдодыр чӧӧчӧйлӧп, айлында аҥтарылган.

Бу ла ӧйдӧ Талгак ла Шапылдууш нӧкӧрине келген. Сыр уйкуда нӧкӧриниҥ бел-арказы школдыҥ доскозы ошкош эмезе је ле деген јалаҥдый. Толгок кайдаҥ да ручканы алып, нӧкӧриниҥ белине «Гадом буду, не забуду эти дрова!!!» деп бичип салбазын ба.

Эртезинде Мойдодыр белим оорыйт деп, эмчи келинге јакшыркап барган. Эмчи келин оныҥ белиндеги эрмекти кычырып, бууры кӧӧжигенче каткырган. Каткырып турала, улусты тыҥдалаар эндоскопты болгобой ажырып ийген дежет. Та чын, та тӧгӱн, бойоор ло тыҥдап уккадыйар.

Михаил ТАРПАКОВ