Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Алтай кижи байланар јаҥду

03.04.2018

Шабалин аймактыҥ јурттарыныҥ магазиндеринде чыҥдыйы бийик колбаса садылып башталганынаҥ ала тыҥ ла узак ӧй ӧтпӧгӧн. Бу продукцияны Барагаш јуртта ачылган колбасный цехте белетеп турган. Jуукта Беш ичиле јол-јорыкта болуп, бу цехтиҥ ижиле таныжар деп шӱӱдис. Анайып, оныҥ башкараачызы Чечек КОРОТЕНКОГО јолугып, эрмек-куучын ӧткӱргенис.

Бу кыпчак сӧӧктӱ эпши бойы Шыргайты јурттаҥ эмтир. Барагаштаҥ Валерий Алексеевич Коротенколо айыл-јурт тӧзӧп, бу јуртта јадат. Советский Союз јайрадылгалакта, совхозто бухгалтер болуп иштеген. Республикабыстыҥ бастыра ла билелери чилеп, балдарын чыдадып аларга, бир-эки мал-аш ӧскӱрген. Киийнинеҥ, 2005 јылда, Коротенколордыҥ билези крестьян ээлем тӧзӧӧр деген санаага келген. Олор уй-мал, кой, јылкы ӧскӱрип баштаган.

—Бис крестьян ээлем болуп тура, јылдыҥ ла кыска ӧйгӧ кредит алып туратаныс, ол ло јаскы кыра, ӧлӧҥ ижине деп. Кӱскиде мал-ашты садып, байагы кредиттерди тӧлӧйтӧнис – деп, Чечек Питаковна куучындаган.

Колбаса эдер цех ачар деген санаа качан келген деген сурагыма ол мындый каруу јандырган: «2012 јылда эттиҥ баазы јабызай берген. Ол ло тушта колбаса ла пельмен эдер цех ачар деген санаа келген. Алтайский крайда тӧрӧӧндӧрис јадат. Ол ӧйдӧ олор андый јаан эмес цехти ачып алган болгон. Бис оны барып кӧрӧлӧ, база цех ачар деген санаага келгенис ле ӱч јылга тудуп, 2016 јылда иштедип баштаганыс».

Бу цех турган јерде алдында ӧйдӧ совхозтыҥ гаражы болгон эмтир. Коротенколор оны садып алала, ӱч јылдыҥ туркунына цехти араайынаҥ туткан. База ла кредит акча алып, цехти бир эмештеҥ тудуп, кӱскиде мал-ашты садала, байа кредитти јабып туруп иштегилеген. Эмди де эдетен иштер бар, керектӱ јазалдар алар керек эмтир.

Тургуза ӧйдӧ Коротенколордыҥ билези бойыныҥ ла мал-ажынаҥ колбаса, пельмен эдип, аймактыҥ магазиндерине садуга таркадат.

—Улустаҥ мал-аш садып аларга, эм тургуза арга-чыдалыс јетпейт — деп, иштеҥкей эпши айдат.
Цехте башкараачызыла кожо ӱч кижи иштеп турган эмтир, бирӱзи технолог. Олор колбасаныҥ продукциязын колло эткилейт. Чындап, мында ӱч сорт колбаса белетелет. Олордыҥ кеми бир айда кайда да 140 килограммга једе берет. Коротенколор пельмен эдер јазал ла сооткыш садып алгандар. Ого барган акчаныҥ 80 проценти кайра јандырылган.

Айылдыҥ ээзи Валерий Алексеевич мал-ашты кичеейт. Олордо бойлорыныҥ турлузы бар. Анда ла мал-аш сойор цех тудулган. Бир канча јыл кайра «подворный забой» деген немени токтодор дежерде, Коротенколор база ла бойлорыныҥ арга-кӱчиле мал-аш сойор цех тудуп алган. Анда бир кӱнде 4-5 уйды сойып ийер арга бар. Цех бастыра некелтелерге келиштире тудулган ла керектӱ јазалдарла јеткилделген.

Мал-ашты кичееп ӧскӱретенин, ого азырал белетейтенин, техника-немени иштеер айалгада тудатанын — бастыразын ла Валерий Алексеевич бӱдӱрет. Коротенколор 70 гектар кыра сӱрӱп, азырал ӧлӧҥ отургызат.

—Техникагар јеткилинче бе? — деген сурагыма Чечек Питаковна: «Техника сынар, ӱрелер јаҥду неме. Ого запчастьтар, одыру-сӱркӱш алар керек. Jеткилинче деп айдып болбозыҥ, је ӱрелгенин јазап, эп-аргазын табадыс» — деген каруу јандырган.

Jурт ээлемниҥ ӧзӱмине јаан ајару эдилип турганын бастырабыс билерис. Мал-аш ӧскӱрип турган улуска субсидиялар берилет, анайда ок гранттарда туружар арга бар. Коротенколордыҥ ээлеми тӧзӧлгӧнинеҥ ала кандый да грантта турушпаган эмтир. А не турушпайдар деген сурагыма мындый каруу алдым: «Туружар деген санаалар болгон. Анда туружарга, бизнес-план бичиир керек. Онызы анчада ла јаска, чек бош јок болуп турган ӧйгӧ, келижетен. Оноҥ ол ло документ-чаазындарын белетеп јӱгӱрер керек, онызы база акча «сураар». Анайып ла келишпеген. Бис кӧп балдарлу биле. Тӧрт балабысты чыдададыс. Ӱчӱзи студент. Бис тегин ле российский биле. Бойыстыҥ алдыста араайынаҥ кырмактанып јаткан биле болорыс. Бойыс иштеп, балдарысты ишке ӱредедис. Кийнинде олордо тӧзӧлгӧ болзын деп кичеенедис».

Чечек ле Валерий Коротенколордыҥ билези мынаҥ ары чыгарып турган продукциязыныҥ бӱдӱмдерин кӧптӧдӧр амадулу. Олор бу амадузына јединерине бир де алаҥзыбайдым.
Кандый бир производство ачып алган ээлемдерге бӱгӱн иштеерге кӱч болгонын оҥдоп турбай. Эмдиги некелтелерле олорды шиҥдеп турган органдардыҥ тоозы база кӧп: санэпидемстанция, калан јуур служба, ӧрт ӧчӱрер служба ла оноҥ до ӧскӧлӧри. Бастыразыныҥ ла некелтелерин бӱдӱрер керек. Электроэнергияныҥ баазы бийик болгоны база качалаҥын јетирип турган эмей. Бу ла колбаса ла пельмен эдер цехте турган сооткыш учун айына 20-25 муҥ салковой тӧлӧӧр керек.
Jе Коротенколордыҥ билези бир де комыдабай, баштап алган ижин улалтат. Мында тӧрӧӧн-туугандарыныҥ јӧмӧлтӧзи јаан арга болуп јат. Оныҥ да учун Чечек Питаковна олорго быйанду јӱрет.

—Бис бойыстыҥ ла алдыста араайынаҥ кырмактанып јаткан тегин ле российский биле деп, база катап темдектеп салайын. Алтай улус кандый эди? Байчыл улус. Оныҥ да учун мактанарын билбезим. Бис бойыстыҥ ла алдыста иштеп јаткан улус болорыс — деп, Чечек Коротенко адакыда айткан.

Олорго бойыстыҥ алдыстаҥ једимдер, ээлемине ӧзӱм кӱӱнзеери арткан.

К. ЯШЕВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина