Алтайдын Чолмоны

Киловаттар, јолдор, иштеер јерлер керегинде…

03.04.2018

Россия Федерацияныҥ Госдумазыныҥ депутады Родион БУКАЧАКОВ тергееде иштеер неделе ӧйинде Кӧксуу-Оозы аймактыҥ Талду, Амур, Корумду, Ӱстиги-Оймон, Тихонькое, Чендек, Карагай ла Ак-Сас јурттарыныҥ эл-јоныла бир канча туштажулар ӧткӱрген. Оныҥ јол-јорыгында аймактыҥ јааны Олег Акимов турушкан.

Талду јурттыҥ эл-јоныла ӧткӧн туштажу ӧйинде улус кӧдӱрген сурактардыҥ тоозында юрлицолорго ло таҥынаҥ аргачыларга электроэнергияныҥ баазы бийик болгоны керегинде сурак болгон. «Абайский» СПК-ныҥ јааны Виктор Челахтыҥ айтканыла, бир киловатт электроэнергияныҥ баазы јербойында 7 салковой, онызы бӱгӱнги кӱнде Сибирьдеги федерал округтыҥ тергеелери ортодо эҥ бийик баа болуп јат.

«Абайский» СПК — јаҥыс ла Кӧксуу-Оозы аймактыҥ эмес, је анайда бӱткӱл республиканыҥ эҥ ле јаан јуртээлемдик предприятиелериниҥ бирӱзи болуп јат. Оныҥ ижиниҥ тӧс ууламјылары — аҥ, јылкы мал, сарлыктар, койлор, сӱттеҥир ле эттеҥир уй-мал ӧскӱрери, сӱттиҥ ле эттиҥ продукциязын иштеп алары, калаш эдимдер быжырары. Электроэнергияныҥ баазы сӱрекей бийик болгонынаҥ улам аграрный бӧлӱкти ӧскӱрери кӱчке келижет. Ого ӱзеери мындый айалга иштеп алган продукцияныҥ баазы бийик болорына экелет.

Электроэнергияныҥ баазы бийик болгоны аайынча комыдалдарга ӱзеери, јурт ээлемниҥ продукциязыныҥ — тӱктиҥ, эттиҥ ле сӱттиҥ баазы јабыс болгонын улус база айткан. Бу курч суракты республиканыҥ бастыра аймактарыныҥ эл-јоны кӧдӱрип турганын темдектеер керек.
Jурт ээлемниҥ товарэдеечилерине электроэнергияныҥ јеҥилтелерлӱ баазын јӧптӧӧри, јурт ээлемниҥ продукциязыныҥ баазын аайлаштырары — экономиканыҥ аграрный бӧлӱгиниҥ оноҥ арыгы ӧзӱми, јурт јерде јадып ла иштеп турган улустыҥ кирелтелериниҥ кемин бийиктедери тӧс сурактардыҥ тоозына кирип јат.

Фермерлерле туштажулар болордо, бирлик федерал ветеринарный служба тӧзӧӧри керегинде сурак база кӧдӱрилген. Jурт ээлемниҥ товарэдеечилериниҥ тулаан айдыҥ 11-чи кӱнинде Краснодарда ӧткӧн текшироссиялык форумында Россияныҥ Президенти Владимир Путин Россияныҥ Минјуртээлемине бу сурак јанынаҥ иштезин деп јакылта берген болгон.

Амурдагы јурт јеезениҥ јеринде јадып турган улус почта колбуныҥ сок јаҥыс бӧлӱги бӧктӧлип јатканы олорды санааркадат деп айдышкан. Мындый айалгада анчада ла пенсионерлерге кӱч болор: посылканы алар, самараны аткарар, газетке бичидер арга болбос. Jурттыҥ эл-јоныныҥ айтканыла, «передвижка» дезе почтаны бӱткӱлинче солып болбос. Анайда ок туштажу ӧйинде фермер ле таҥынаҥ болушту ээлемдер тӧзӧӧргӧ, јердиҥ пайын аларыла колбулу уур-кӱчтер болуп турганы јанынаҥ сурак база тургузылган.

Ишмекчи јол-јорыктыҥ баштапкы кӱнинде депутат Корумдудагы текшиӱредӱлик школдо болгон. Бу школ быјыл бойыныҥ 90 јылдыгын темдектеер. Jе ол тӧзӧлгӧнинеҥ ле ала школдыҥ туразында капремонт качан да ӧткӱрилбеген, оныҥ бӱгӱнги айалгазы сӱрекей коомой.

Бастыра баштануларга толо јартамалдар берилген, туштажуларда аймактыҥ јааны Олег Акимов турушканыныҥ шылтузында, кезик сурактар ол ло тарыйын аайлаштырылган, арткандары шиҥжӱге алылган.

Родион Букачаков анайда ок Ӱстиги-Оймон, Тихонькое, Чендек јурттардыҥ албаты-јоныла база тушташкан.

Россия Федерацияныҥ 85 субъегинеҥ ӱч ороонло гран-кыйулу тергеелердиҥ тоозы јӱк ле 3. Олордыҥ бирӱзи — Алтай Республика. Бистиҥ республика Казахстанла, Китайла, Монголияла текши гран-кыйулу. Кӧксуу-Оозы аймак республиканыҥ государственный гран-кыйуныҥ јанында турган аймактарыныҥ бирӱзи болуп јат. Гран-кыйуныҥ јанында јерде аҥылу ээжи-режим, кирелендириш болгоны эл-јонго чаптыгын јетирет. Андый айалгалардыҥ бирӱзи паспортный шиҥжӱле колбулу. Улус аҥдап, мешкелеп, јиилектеп, одын ла ӧлӧҥ белетеп барып јатса, бойыла кожо кыйалта јогынаҥ паспорт аларга келижет. Паспортты јаантайын кожо алып јӱргенинеҥ улам бу документтиҥ тыш бӱдӱми тӱрген ӱрелип калат эмезе кезикте улус документин јылыйтып салат. Оныҥ да учун аймактыҥ улузы, олор јербойында јадып турган улус болгон учун, паспорттыҥ јурт администрация керелеп салган копиязын кожо алып јӱрерин јаратсын деп суракла баштанат. Бу суракты Россияныҥ гран-кыйуныҥ јанында субъекттериниҥ эл-јоны јаантайын кӧдӱрип турганын темдектеер керек.

Тихонькое јурттыҥ эл-јонын лесничествоныҥ ишчилериниҥ тоозын астадага турганы чочыдат. Улуска одын белетеерине керектӱ «агашбилетти» аларга, очередьте канча неделелердиҥ туркунына турарга келижет. Агаш корулаарыныҥ государственный службазыныҥ инспекторлорыныҥ тоозын кӧптӧдӧри — јурт јерде јаткан албаты-јонго јаан учурлу сурак, анчада ла одын белетеер ӧйдӧ.

Чендек јурттыҥ улузы јурттагы участковый эмчиликтиҥ тӱни-тӱжи иштеер стационарын орныктырары аайынча болуш јетирери јанынаҥ баштанган. Бир канча јылдар кайра су-кадыкты корыырыныҥ баштамы бӧлӱгинде модернизация ӧткӱрип турус ла стационардыҥ јаан туза-турултазы јок дежип, јурттагы он орынду бу стационарды јабып салгандар. Мынаҥ улам јербойыныҥ оору улузына аймактыҥ тӧс эмчилигине баштанарга келижет: эмчиликке медболуш аларга келип турган улустыҥ тоозы кӧп болуп турганынаҥ улам, врачка талон алатаны кӱч керек болуп јат. Медболуш аларга баштанып турган улустыҥ тоозы кӧп болгонынаҥ улам врачтарга јаан очередьтер болуп калат. Анайда ок участковый врачтар, аҥылу специалисттер, темдектезе, врач-стоматологтор једишпей турганыла колбулу курч сурак турат.

Су-кадыкты корыырыныҥ јаан учурлу бӧлӱги — медицинаныҥ баштамы бӧлӱги. Оныҥ да учун санитарный службаныҥ медишчилериниҥ, текши практиканыҥ врачтарыныҥ ижи тӧс учурлу иштердиҥ ууламјызы болот, анчада ла ыраак ла једерге кӱч јерлердеги јурттардыҥ албаты-јонына.
Республиканыҥ агаш ла садовый ээлемдерине каршузын јетирип турган непарный шелкопрядла тартыжары аайынча суракты бастыра јерлерде кӧдӱрип јадылар. Бу каршулу куртла тартыжарын ӧйинде ӧткӱрбей турганы агаш байлыкка сӱрекей јаан каршузын јетирер, агаштардыҥ санитарный ла ӧрт болдыртпазы јанынаҥ айалгалары коомойтыыр. Ар-бӱткенниҥ бир канча кереестери ле республикан ботанический сад бу айалгадаҥ улам јоголордыҥ бери јанында болгонын темдектеер керек.

Алтай Республиканыҥ јеринде шелкопрядты јоголторы аайынча иштерди акча-манатла јеткилдеери керектӱзи јанынаҥ суракты депутат Россия Федерацияныҥ ар-бӱткенниҥ байлыгы аайынча министри Сергей Донскойдыҥ алдында кӧдӱрген болгон. Бистиҥ тергееде шелкопрядла тартыжарыныҥ «јолдыҥ картазы» тургуза ӧйдӧ Росагашээлемде јӧптӧштиреринде болгонын айдар керек. Тергеениҥ 30,9 миллион салковойго угузу бичиги акчала јеткилделери јанынаҥ озолондыра куучын болгон. «Jолдыҥ картазы» аайынча иш-керектерле, быјыл (кандык-кӱӱк айлар) Алтай Республиканыҥ ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла ар-јӧӧжӧлик колбулар аайынча министерствозы Шабалин ле Оҥдой аймактардыҥ агаш-тажындагы шелкопрядты јоголторы јанынаҥ ӧткӱрилетен иштерди темдектеп салган. Кӧксуу-Оозы аймакта каршулу бу курттыҥ јымырткаларын јоголторына ууландырылган бир бӧлӱк иштер ӧткӱрилер.

Депутат анайда ок Карагай ла Ак-Сас јурттардыҥ эл-јоныныҥ сурактарына каруулар берген.
Текши алза, туштажулар ӧйинде кӧп тоолу јаан учурлу сурактар кӧдӱрилген болгон. Олордыҥ кезигине аҥылу ајару эдери некелет. Кезик сурактарды Кӧксуу-Оозы аймактыҥ администрациязы бойыныҥ шиҥжӱзине алган.

Родион Букачаков бу јол-јорыкта барып болбогон јурттардыҥ эл-јонына соҥында олорго барып, туштажулар ӧткӱрерим деп айткан.

РФ-тыҥ Госдумазыныҥ депутады Р. Букачаковтыҥ пресс-службазы