Алтайдын Чолмоны

Ӧзӧгисти ӧртӧгӧн Афганистан

10.04.2018

Турачак аймактаҥ Афганистанда болгон јуу-согуштарда 19 офицер, кӧп тоолу прапорщиктер, сержанттар ла солдаттар турушкан. Тургуза ӧйдӧ аймактыҥ јурттарында 13 черӱчил-интернационалист јуртайт. Бӱгӱн газеттиҥ кычыраачыларына Курмач-Байголдо јаткан ветерандар керегинде куучындап берерге турум.

Jерлеш уулдар черӱге барып турарда, ончозы јиит, омок ло капшуун улус болгон. Эмди олор баштары буурайып калган јаан улус. Афганистанныҥ јеринеҥ бистиҥ черӱни чыгарганынаҥ бери туку одус јылга јууктап калган ине. Jе черӱчил-интернационалисттердиҥ јуучыл керектери ундылбаган. Калапту јууларда алган шыркалар эмди де сыстажып јат. Олор Кабулда, Баграмда, Джелалабадта, Кандагарда ла ӧскӧ дӧ јерлерде болгон јуу-согуштарды, черӱчил нӧкӧрлӧрди јаантайын эске алындырат.

Александр Пустогачев 1968 јылда сыгын айдыҥ 2-чи кӱнинде чыккан. Оныҥ сӧӧги кызыл кӧс. Саша кӧп балдарлу биледе ӧскӧн. Ол биледе алтынчы бала болуп чыдаган. Энези Степанида Кузьмовна Сумачакованыҥ (Санженакова) сӧӧги телвец. Адазы Михаил Михайлович Пустогачевтиҥ сӧӧги дезе кызыл кӧс (кӧдӧм). Олор экӱ он бала азырап чыдаткандар. Степанида Кузьмовна бойыныҥ ӧйинде «Эне-герой» деп медальла кайралдаткан. Михаил Михайлович дезе бастыра ла јӱрӱминде агаш белетеер иштерде иштеген. Ол аҥдаарын ла балыктаарын база сӱӱген.
Саша 1975 јылда Курмач-Байголдо школго баштапкы класска барган. 1983 јылда сегис классты божодып, Горно-Алтайскта 28-чи таҥмалу профтехучилищеге ӱредӱге кирген. 1987 јылда ӱредӱзин божодордо, оны черӱге алгандар. Черӱдеги службазын Туркменияда баштаган. Мынаҥ оны Афганистан јаар ийгендер. Ак-чек ле турумкай кӱӱндӱ јиит уул черӱде старшинага јетире ӧскӧн. Ол бронетранспорттердыҥ расчедыныҥ командири болгон. А. Пустогачев Афганистанда јуучыл-интернационалисттиҥ молјулу керегин 1987 јылдыҥ кӱчӱрген айынаҥ ала 1989 јылдыҥ чаган айына јетире бӱдӱрип, чыккан-ӧскӧн јерине эзен-амыр јанып келген.

Черӱниҥ кийнинде ол озо баштап милицияда иштеген. Кийнинде лесник те болорго келишкен. 1990 јылда Алла Двоеглазова деп кысла биригип, айыл-јурт тӧзӧгӧн. Олор экӱ јирме јети јылга чыгара эптӱ-јӧптӱ јуртап, тӧрт бала азырап чыдаткандар. Озо Таня деп кызы чыккан. Баштапкы кыстыҥ кийнинде Женя, Коля ла Ксения деп балдар чыккан. Олордыҥ билези јаан ла јарык туралу. Саша бойы јобош кылык-јаҥду кижи. Ол эш-барааны Аллала экӱ Костя ла Ира деп баркаларлу. Билениҥ јааны Афганистанда јуучыл-интернационалисттиҥ молјулу керегин бӱдӱргени учун кӧп тоолу медальдарла кайралдаткан.

Олег Майманов 1967 јылда кандык айдыҥ 22-чи кӱнинде Кӧксуу-Оозы аймактыҥ Катанду јуртында кӧп балдарлу биледе чыккан. Сӧӧги — майман. Энези Александра Казрашевна Майманова, адазы Иван Фадеевич Ташкинов деп улус болор. Олор бастыра јӱрӱмине кой-малда иштегендер. Олегтиҥ адазы оору-јоболдоҥ улам эрте јада калган. Александра Казрашевна тӧрт балазын јаҥыскан азырап чыдаткан. Олегке энезине болужып, туку ла кичинек туштаҥ ала иштеерге келишкен. Амурдыҥ орто ӱредӱлӱ школында ӱренип, он классты божоткон. Школдыҥ кийнинде Кӧксуу-Оозындагы совхозтыҥ Кастактудагы фермазында койчы болуп иштеген.

Олегти 1985 јылда черӱге алгандар. Алты айдыҥ туркунына Ашхабадта ӱредӱлӱ подразделениеде јуучыл белетениш ӧткӧн. Кичӱ командирлердиҥ курстарын једимдӱ божоткон кийнинде алтай уулга кичӱ сержанттыҥ званиезин бергендер. Бу ла јылдыҥ ӱлӱрген айында оны Афганистанныҥ Баграм калазына аткаргандар. Мында ол адучылардыҥ бӧлӱгиниҥ командирине кӧстӧлгӧн. 1986 јылдыҥ кӱчӱрген айында болгон јуу-согуштардыҥ бирӱзинде ол кӧзине шыркалаткан. Кочкор айда дезе душмандардыҥ огы оныҥ јардына тийген. Кыска ӧйгӧ эки шырка алган јуучыл-интернационалистти Ташкентке јетирип, госпитальда эмдегендер. Jазылган кийнинде, јалтанбас јуучыл кичӱ тӧрӧлине кайра јанган.

1993 јылда Олег Ольга деп кысла биле тӧзӧгӧн. Эмди олор 25 јылдыҥ туркунына эптӱ-јӧптӱ јуртап јадылар. Маймановтор Ирина ла Наталья деп кыстарлу, Кирилл, Тимур, Камила ла Регина деп баркаларлу. Олег јербойыныҥ школыныҥ ӱренчиктериле јаантайын туштажат. Балдарга Афганистанда јуучыл-интернационалисттиҥ керегин канайда бӱдӱргени керегинде куучындайт. Jууныҥ јалаҥдарында јеҥ јастанып јыгылган нӧкӧрлӧри керегинде эске алынат. Олег бойы алтай кожоҥдор кожоҥдоорго сӱӱп јат. Олорды угарга сӱрекей јилбилӱ. Ол Курмач-Байголдо база јаҥы тура тудуп алган. Мал-аш тудуп, бала-барказын чыдадат. О. Майманов «Jуучыл-интернационалист» деп юбилейлик медальла, кӧп тоолу Кӱндӱлӱ грамоталарла, «Кызыл Чолмон» орденле кайралдаткан.

База бир јуучыл-интернационалист Вячеслав Бачетков 1967 јылдыҥ тулаан айыныҥ 24-чи кӱнинде Турачак аймактыҥ Суранаш јуртында чыккан. Слава биледе бежинчи бала болуп ӧскӧн. Энезиниҥ ады-јолы Марыс Каныковна. Ол јети балазын јаҥыскан чыдаткан. 86 јашту ӧрӧкӧн эмди де јеҥил айак јӱрӱп јат.

Jобош ло иштеҥкей кылык-јаҥду Слава оогоштоҥ ло ала энезиниҥ јанында јӱрӱп, ого айылдыҥ бастыра иштерин бӱдӱрерге болушкан. Слава 4-чи класска јетире Суранаштыҥ школында, 5-чи класстаҥ ала дезе Курмач-Байголдыҥ школында ӱренген. 1982 јылда школды божодып, совхозто иштеген. 1985 јылда черӱге барып, јуучыл службазын Афганистанныҥ јеринде ӧткӧн. Jуу-согуштардыҥ бирӱзинде контузия алган. Олјого кирген. Оноҥ уштылып чыккан. Бу јуучыл-интернационалист узак ӧйдиҥ туркунына госпитальда јадып эмденген. Jе бастыра јӱрӱмине кенек болуп арткан.

Балдарды сӱӱр, јалакай ла кокырчы кижи болгон. Вячеслав Бачетков 2012 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 27-чи кӱнинде 45 јаштуда ак-јарыктаҥ јӱре берген. Вячеслав бистиҥ санаабыста омок-јимек ле ачык-јарык кӱӱндӱ кижи болуп арткан. Бойыныҥ ӧйинде оныҥ тӧжине јуучыл-интернационалисттиҥ юбилейлик медальдары база тагылган.

Н. ТОНЖЕРАКОВА,
Турачак аймакта
Курмач-Байгол јурттаҥ