Алтайдын Чолмоны

Баланыҥ салымы, тап-эриги аҥылу коруда

17.04.2018

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда кандык айдыҥ 13-чи кӱнинде Россияда эр кемине јеткелектердиҥ керектери аайынча комиссияныҥ 100 јылдыгына учурлалган кӧдӱриҥи ӧтти.

Кӧдӱриҥилӱ јуунда эр кемине јетпегендердиҥ керектери аайынча комиссиялардыҥ ишчилерин, ветерандарын ла турчыларын учурлу байрамыла Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ молјузын бӱдӱреечи Наталья Екеева, Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председателиниҥ ордынчызы Михаил Терехов ло онойдо ок талада бу комиссияла јуук колбуда иштеп турган министерстволордыҥ, учреждениелердиҥ, ведомстволордыҥ окылу улузы уткыды.
Наталья Екееваныҥ айтканыла, ороондо болуп турган јондык-политикалык кубулталардаҥ камааны јогынаҥ 100 јылдыҥ туркунына эр кемине јеткелектердиҥ керектери аайынча комиссия учурыла јаан ла каруулу ишти ак-чек бӱдӱрет. Онызы јадын-јӱрӱми кирелӱ билелерге ле кылыгы кӱч балдарга болужып тура баланыҥ тап-эригин корыыры болуп јат. Комиссияныҥ ишчилери јуук колбуда, ӧмӧ-јӧмӧ эл-јонды јонјӱрӱмдик корулаарыныҥ, ӱредӱликтиҥ, су-кадыкты корыырыныҥ, опеканыҥ ла попечительствоныҥ органдарыла, эл-јонды ишле јеткилдеер тӧс јерле, ичбойынддагы керектердиҥ органдарыла, уголовно-исполнительный системаныҥ учреждениелериле иштеп јат. Ол бойыныҥ куучын-эрмегинде айтты: «Шак ла бу бирлик амадулу команда бала тужын корып тура, балдарга ла олордыҥ ада-энелерине болужат».

Ол онойдо ок Россияныҥ президентиниҥ тӧс јерде тургускан јонјӱрӱмдик учурлу керектерди — кӧп балдар азыраарына јарамыкту айалганы тӧзӧӧри, билениҥ учурын тыҥыдары јанынаҥ аҥылап темдектеди. Наталья Екееваныҥ айтканыла: «Алтай Республиканыҥ башкарузы билелерде амыр-энчӱ, јеткил айалгала, кӧп балдарлу билелерди ле ас јеткилделген билелерди јӧмӧӧри, бала тужын ла энеликти корыырыла колбулу сурактарды бойыныҥ ајарузында кыракы тудат. Тургузылган чокым ишти бӱдӱрерине јарамыкту бир канча программа иштеп јат».

Ӧткӱрилип турган иштиҥ турулталу болгонын мындый кӧргӱзӱлер јарт керелеп јат. Темдектезе, талада ајару јогынаҥ арткан балдар јок, балдардыҥ каршулу керектер эдери ӧткӧн 2017 јылда 30 процентке јабызаган. Jылдыҥ ла удурумга ла сезонный иштерле уур-кӱч јӱрӱмдик айалгага кирген, ол тоодо КДН-да учетто турган 1000-наҥ ажыра бала јеткилделген. Онойдо ок 23 муҥнаҥ ажыра баланыҥ уур-кӱч јӱрӱмдик айалгада 14 муҥы јайгы амыралтала, су-кадыгын орныктырарыла јеткилделет.

Талада бӱгӱнги кӱнде 66 муҥнаҥ ажыра бала, олордыҥ 36 муҥынаҥ ажыразы 7 јаштаҥ ала 17 јашка јетире балдар. Ончо муниципалитеттерде эр кемине јеткелек балдардыҥ керектери аайынча комиссиялар иштеп јат. Комиссияларда 28 специалист иштеп јат.

Наталья Екееваныҥ темдектегениле, каруулу бу иште јаҥыс ла јӱреги јымжак, ижине чындык, балдарды сӱӱген улус ак-чек ле турумкай улус иштеер аргалу. Jаш ӱйени таскадарында, олорго ичкери јолын табарга шак мындый улус болужат. Ол ойгор јӱректӱ улуска быйанын айтты. «Jӱрӱмде болгон кӧп тоолу учуралды билерим. Качан јаан улус бойлоры балдарлу да болзо, јаҥжыкканы аайынча качан да болужы јеткен улуска быйанын айдарга, јӧп-сӱме угарга келет. Онызы слердиҥ ижерди баалаганы, тоогоны деп айдарга јараар» — деп чокымдады.

Н. Екееваныҥ айтканыла, тоомјылу ветерандар Зинаида Кузнецованыҥ, Валентина Вопиловскаяныҥ, Любовь Бавыринаныҥ, Ида Якоякованыҥ, Гульжан Батталованыҥ, Галина Бескончинаныҥ ла кӧп ӧскӧлӧриниҥ де једимдӱ, эрчимдӱ ижи бӱгӱнги кӱнде эр кемине јеткелек балдардыҥ комиссияларында иштеп јаткандарга јозок болуп јат.

Ол анчада ла Антонина Чаптынованыҥ ижин бийик баалап, быйанду сӧстӧр айтты. Антонина Иосифовна 25 јылдыҥ туркунына Алтай Республиканыҥ эр кемине јеткелектердиҥ керектери ле олордыҥ тап-эриктерин корыыры аайынча комиссияныҥ каруулу качызыныҥ ижин ак-чек бӱдӱрет. Мындый јаан ӧйдиҥ туркунына балдарла иштеп јатканы оныҥ байлык ченемелин, профессионал узын недеҥ де артык керелеп јат. «Оныҥ иштеген ӧйине эҥ ле кӱч јылдар келишкен. Шак ол ӧйдӧ совет јадын-јӱрӱмниҥ аайы кубулган. Ороондо экономикалык ла јонјӱрӱмдик кызалаҥ болгон. Мындый уур-кӱч ӧйдӧ айалгазы кирелӱ билелерди јӧмӧӧри, бистиҥ обществоныҥ тӧзӧгӧзи болуп јаткан билелик байлыктарды чеберлеери, корыыры сӱреен учурлу иш болгон» — деп, Н. Екеева айтты. Кӧдӱриҥилӱ айалгада ол Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ Уткуулду адрезин Антонина Чаптыновага табыштырды.

«Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ граджданини» деген ат-нере иштиҥ ветераны Любовь Бавыринага адалды.

«Алтай Республикада јазым јок јарак учун» деген темдекле Кан-Оозы аймактыҥ јааныныҥ ордынчызы Марина Савинкова, Улаган аймактыҥ администрациязыныҥ эр кемине јеткелектердиҥ керектери ле олордыҥ тап-эриктерин корыыры аайынча комиссияныҥ баш специализи Алевтина Тельденова кайралдаттылар.

Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла эр кемине јеткелек балдардыҥ Майма, Кӧксуу-Оозы аймактардыҥ ла каланыҥ комиссияларыныҥ специалисттери Лена Актелова, Алла Плешкова ла Елена Гореявчева кайралдатты.

Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ Быйанду самаралары иштиҥ ветерандары Галина Бескончинага, Валентина Вопиловскаяга, Ида Якояковага ла Шабалин аймактыҥ администрациязыныҥ специализи Светлана Туйденовага табыштырылды.

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председателиниҥ ордынчызы Михаил Тереховтыҥ темдектегениле, бир чак бӱткӱл тӱӱки. Ол ӧйдиҥ туркунына ороон до, бистиҥ јӱрӱмис те солынган, је комиссияныҥ ишчилериниҥ агару молјулары, амадузы, ээжилери бир де кубулбаган. Jаан улус јаантайын балдардыҥ јанында, болужарга-јӧмӧӧргӧ белен.

«Слердиҥ ижер учурлу да, керектӱ де, слердиҥ колордо бистиҥ балдардыҥ таскамалы, ичкери јолы.. Шак оныҥ да учун мында бӱгӱн тууразынаҥ келген улус јок. Бу ишке слер јӱрегердиҥ кычыртузыла келгенер. Бала тужын корыыры слердиҥ талдап алган јолор, ижер.

Россияныҥ президенти В. Путин бӱгӱнги балдар ороонныҥ келер ӧйи, ол кандый болоры кӧнӱ бистеҥ камаанду деп айдат. АР-дыҥ депутаттары президенттиҥ сӧстӧрин јӧмӧп, бӱгӱнги кӱнде эр кемине јеткелектерди эбире курчаган сурактардаҥ тууразында турбай јат» — — деп, М. Терехов айтты. Уур-кӱч айалгага кирген балдарга, олордыҥ билелерине јарамыкту эп-аргаларды депутаттардыҥ бӱгӱнги кӱнде јасакберим кеминде чыдулаары сӱреен керектӱ. Jонјӱрӱмдик ле акча-манатла болуш олорго чын ла керектӱ болзо, керектӱ тап-эриктерди, ээжилерди чокымдап белетеери туура салбас керек болор учурлу.

Михаил Терехов јаан улустыҥ ижиниҥ шылтузында ӧзӱп јаткан јаш ӱйени тӧрӧлчи кӱӱн-тапту, тӧрӧлине чындык, јаан ӱйениҥ улузын тооп, баалап јӱрери, онойдо ок ороонныҥ ӧзӱминде эрчимдӱ туружар кӱӱн-тапту эдип таскадары јанынаҥ бойыныҥ ижемјизин айтты.

Вице-спикер Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарын Кӧксу-Оозы, Кан-Оозы, Оҥдой, Улаган аймактардыҥ ла каланыҥ комиссияларыныҥ баш специалисттери Вера Аргучинскаяга, Елена Краснощековага, Надежда Лепетовага, Джамиля Тойдоновага табыштырды.
Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Быйанду самараларыла Кош-Агаш аймакта комиссияныҥ баш специализи Гульжан Батталовага, Чамал аймактыҥ Эликманардагы школыныҥ социальный педагогы Татьяна Горночаковага, Шабалин аймактыҥ эр кемине јеткелек балдардыҥ комиссиязыныҥ баш специализи Ирина Ефремовага, Чамал аймактыҥ јааныныҥ баштапкы ордынчызы Алексей Зубакинге табыштырды.

Эр кемине јеткелек балдарды ла олордыҥ тап-эриктерин корыыры аайынча иштиҥ учуры сӱреен јаан. Ол служба ижин Октябрьдыҥ революциязыныҥ кийнинеҥ баштап, бӱгӱнги кӱнге јетире тӧзӧмӧлдӱ ӧткӱрет. Совет ороон баштапкы ла кӱннеҥ ала балдарды бастыра јанынаҥ корыыр, чеберлеер молјуны алган ла агару молјузына чындык артат.

К. ПИЯНТИНОВА