Алтайдын Чолмоны

«Калганчы јуучыл јанбаганча…»

08.05.2018

Алтай Республиканыҥ бедирештӱ иштер ӧткӱрер «Вымпел» деп јуучыл-тӧрӧлчи тӧс јериниҥ ижи эҥ ле озо јуучыл искусстволордыҥ Горно-Алтайск каладагы «Ратибор» деп адалган клубынаҥ башталган. «Ратибор» клубты 2009 јылда Александр Филиппов тӧзӧгӧн. Балдар анда чанбара (ӱлдӱлежерине ӱренери), каратэ, кобудо бӱдӱмдерле тазыктырынган. Кайда ла ӧткӱрилген маргаандарда «Ратибордыҥ» турчылары јаантайын туружатан.

Бир канча ӧйдӧҥ «Ратибор» клуб тергеедеги А. М. Вилисов башкарган «Боевое братство» деп биригӱге кирип турган бӧлӱк боло берген. Араайынаҥ балдар јуу-чактыҥ ӧйлӧрин эзедип, бедирештӱ иштерле таныжып баштаган. Jе бойлорына бедирештӱ иштер ӧткӱрип турган экспедициялардыҥ ижинде туружарга, «Россияныҥ бедирештер ӧткӱрер кыймыгузыла» јӧп тургузала, Россияныҥ бедиреш иштер ӧткӱрип турган отрядтарыныҥ реестрине кирер керек болгон. Анайып, 2012 јылда бедирештӱ иштерде туружарына јарадылган тергеелик учурлу «Вымпел» деп јуучыл-тӧрӧлчи клуб тӧзӧлгӧн.

Бӱгӱнги кӱнде јондык биригӱлер ортодо «Вымпелдиҥ» ижи кӧрӱмјилӱ ле танылу. Озо ло баштап мында балдардыҥ тӧрӧлчи кӱӱни ойгозылып, јерине тоомјы, су-кадык јӱрӱмге сӱӱш ле јӱткимел таскадылат. Тӧзӧлгӧнинеҥ ала ӧткӧн алты јылдыҥ туркунына бу тӧс јерде таскамал алган јашӧскӱрим кӱнчыгыш единоборстволорло јилбиркеп, кӧп тоолу маргаандарда јеҥӱчилдер болуп чыккан.

2012 јылдаҥ ала бедирештӱ иштерде эрчимдӱ туружары башталган. Анайда ок «Вымпелдиҥ» туружаачыларына табылган јуучылдыҥ мӧҥкӱзин јерине јандырып јууры јанынаҥ иштерде туружары база јарадылган. 2013 јылдаҥ бери ӧйгӧ отрядка ӱч командировкада јӱрерге келишти: Смоленсктыҥ, Калуганыҥ, Тверьдиҥ ле Ленинградтыҥ канду јуу ӧткӧн јерлеринде казынты иштер эдилди. 13 јуучылдыҥ мӧҥкӱзин тӧрӧл јерине јандырган, олордыҥ бежӱзи — Туулу Алтайдыҥ улузы болгон: Ф. Н. Попов (Горно-Алтайск), П. П. Бурилов (Турачак), Т. Тонкуров (Jоло), Б. И. Ардиматов (Куйус), П. И. Коростелев (Горно-Алтайск). 2017 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 15-чи кӱнинде јуучыл М. Л. Маморцевтиҥ мӧҥкӱзин Кӧксуу-Оозы аймактыҥ Ӱстиги-Оймон јуртына јандырып, кӧдӱрип салдылар. Ол ло јылдыҥ сыгын айыныҥ 25-чи кӱнинде 14-чи гвардейский стрелковый дивизияныҥ баштапкы гвардейский стрелковый полкыныҥ јуучылы В. Чендековтыҥ Новгородты јакалай јерлерде табылган мӧҥкӱзи Шабалин јуртта салылды. Jеҥ јастанган јуучылдыҥ ады-јолы бичилген 7 предмет тӧрӧӧн-туугандарына табыштырылган.

Тургуза ӧйдӧ «Вымпелде» 250 туружаачы. Jе бу тоо јаантайын ӧзӱп јат. Беш јаштаҥ ала он эки јашка јетире «Ратибордо» тазыктырынган балдар оноҥ ары бу керекти таштабай, «Вымпелге» кӧчӱринери ӱзӱлбес јаҥжыгу болуп калды.

Jылдыҥ сайын јай ӧйинде спортивно-тӧрӧлчи сбор-јуулыштар тергеелер ортодо ӧткӱрилери база кӧндӱккен. Анда Алтай Республикадаҥ, Новосибирск, Бийск, Барнаул калалардаҥ келген курсанттар туштажат. Бу јуулыштар АР-дыҥ јуучыл комиссариады ла АР-дыҥ иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министерствозы, ичбойындагы керектер аайынча тергеелик министерство, АР-дагы погранбашкарту акча-манатла јӧмӧгӧниле ӧткӱрилет. Кажы ла катап сборлордыҥ учында ончо балдарга сертификаттар табыштырылат. Бойын эҥ артык деп кӧргӱскендерге берет кийип јӱрерине ченелтелер ӧдӧр арга берилет.

Алтай Республиканыҥ башкарузы «Вымпел» тӧзӧлгӧнинеҥ ле ала оныҥ акча-манатла јӧмӧжӧӧчизи ле јетирӱлер эдери јанынаҥ солынтазы јок партнеры болуп јат.
«Вымпелде» бойыныҥ музейи бар. Анда јууныҥ јылдарында јуучылдар тузаланган-кабынган не-немелер јуулган. Олор башка-башка казынтылар ӧйинде табылган.
Jыл туркунына курсанттар кӧмзӧлӧ иштенип, јуучылдардыҥ јуук улузыныҥ сурагы аайынча сурузы јок јылыйган јуучылдар керегинде јетирӱлер табат.

Быјыл кандык айдыҥ 21-чи кӱнинеҥ ала кӱӱк айдыҥ 8-чи кӱнине јетире Ленинград облазыныҥ Киров районында ӧдӧтӧн «Вороново-2018» деп адалган казынты иштерде туружарга, Туулу Алтайдаҥ «Вымпелдиҥ» башкараачызы А. М. Вилисовло кожо «Вымпелдиҥ» курсанттары Алексей Паршуков ло Евгения Гребенкина атанган. Алексей каланыҥ педколледжиниҥ баштапкы курсыныҥ ӱренеечизи, Евгения ГАГУ-ныҥ јуртээлемдик колледжиниҥ студенти.

Бедирештӱ иштер улалганча
2017 јылдыҥ куран айыныҥ 12-24 кӱндеринде каладаҥ, Майма, Чой ло Шабалин аймактардаҥ келген курсанттардаҥ турган отряд «Россияныҥ бедирештӱ иштер ӧткӱрер кыймыгузыныҥ» Алтай Республикадагы бӧлӱгиниҥ башкараачызы, милицияныҥ амыралтадагы полковниги, Алтай Республиканыҥ кӱндӱлӱ динамовеци, бедирештӱ казынты иштерде кӧп катап турушкан Александр Вилисовко баштадып, «Вороново-2017» деп адалган экспедицияга барып јӱрген. Ол Ленинград облазыныҥ Волхово районында ӧткӧн.

Экспедицияда бастыра јаба 32 кижи турушкан. Олордыҥ кӧп сабазы ӱренчиктер ле студенттер болгон. Олор бедирештӱ иштер ӧткӧн 12 кӱнниҥ туркунына Кызыл Черӱниҥ 28 јуучылыныҥ ла офицерлериниҥ мӧҥкӱзин тапкан. Анайда ок «Гвардия» знак-кайрал ла јуучылдардыҥ ады-јолы бичилип калган, олордыҥ тудунган-кабынган эдим-тудумдары табылган.

Алтай Республикадаҥ барган экспедицияныҥ туружаачыларыныҥ бирӱзи Кызыл-Ӧзӧк јурттыҥ школыныҥ 11-чи клазыныҥ ӱренчиги Настя Аветисян болгон. Ол «Вымпел» деп тӧс јердиҥ курсанты болгоны ӱч јылга јууктай берди. Настя ол ундылбас јол-јорыгы керегинде мынайда куучындады:« Калганчы јуучыл тӧрӧл јерине јанбаганча, јуу божогон деп чоттолбос» деген сӧстӧр бар. Оныҥ учун кажыбыс ла албаданып, јеҥ јастанган јуучылдарды молјонгоныс аайынча јерине јандырарын ак-чек, чебер бӱдӱрерге кичеенедис. Jуу болгон јалаҥдарга бисти божодордоҥ озо, канайда иштенери јанынаҥ инструктаж-ӱредӱ ӧткӱрген. Таныш эмес кӧрӱнген ле немени колго тударга јарабас, нениҥ учун дезе анда јарылбай арткан миналар эмдигенче јадар аргазы бар. Оны јаҥыс ла сап¸рлор алар аргалу. Бу кӱч иш, је бис аҥылу эдимдерди, кӱректерди тузаланганыс. Бу казынты иштерди анчада ла сооктордыҥ кийнинде, тоҥ јерде ӧткӱрери кӱчке келижет. Былтыргы јылдыҥ казынтылар ижинде туружып, мен бир јуучылдыҥ мӧҥкӱзин тапкам. Канча улус сеге коркымчылу болбоды ба деп сурап јат. Jе мен табылып келген мӧҥкӱдеҥ эмес, а ол кижиниҥ тыны канайып ӱзӱлгенин сананзам, онызы чын ла коркымчылу. Jе бу табылган кижиниҥ документ-чаазындары јок болгонынаҥ улам ады-јолы јарталбады».

Н. Аветисян Кызыл-Ӧзӧктӧҥ калага бир неделеде ӱч катап келип, «Вымпелдиҥ» ӱредӱлерин бӱдӱн-јарым частаҥ ӧдӧт. Тазыктыраачылары Александр Владимирович ле Елена Александровна Филипповтор балдарды кӱнчыгыш јуучыл единоборстволорло таныштырып, тазыктырулар ӧткӱрет. Анайда ок мылтык-јепсел јанынаҥ база ӱредӱлер ӧдӧт. Бу балдардаҥ кийнинде база јакшынак инструкторлор чыгарында алаҥзу јок. Бир сӧслӧ, «Вымпелде» бойына некелтелӱ, Тӧрӧлин сӱӱген улус таскадылып јат.

М. ЯБЫКОВА