Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

СНАЙПЕР

08.05.2018

Лазарь Кокышев

Койу карагайлардыҥ бӱрлерин кызарта јарыдып, декабрь айдыҥ кыска кӱни ажып баратты…

Тымык окоптордыҥ алдында карлу јалаҥдар эрикчелдӱ кӧгӧрип, ыраакта аткан пушкалардыҥ ӱнин тыҥдагылап јаткандый, немецтердиҥ окопторынаҥ кенетийин оосло ойнойтон чурананыҥ ӱни угулды. Оос чураназын комудалду ойногон немец солдат ыраак Германиязын, Россияныҥ мындый ла карлу элбек јалаҥдарында эткен чакка артып калган нӧкӧплӧрин эмезе јеринде артып калган билезин эске алынган ошкош. Оноҥ јаан удабай тыҥ кунугып турган ол ло немец солдаттыҥ кожоҥы угулды:

Волгада мени ӧлтӱрип те койзо,
Польша јеринде ӧлӱп те калзам,
Jе оноҥ не болор, оноҥ не болор?..

Кожоҥныҥ сӧстӧрин тыҥ арып калган сержант Пикаловко окопто коштой отурган нӧкӧри Виктор Мавроиди кӧчурип берди. Jе бӱгӱн сержант тыҥ арып калганынаҥ улам немец солдаттыҥ кожоҥыныҥ сӧстӧрине јаан ајару этпеди. Ажып бараткан кышкы кӱнниҥ чогына кызара берген булуттарды ајыктап, сержант Пикалов ыраак јерин сананып отурган. Айса, эҥирги теҥериле араай учкылап брааткан бийик булуттар куулар ошкош. Олор Алтайдыҥ чӧлдӧринде чайпалып јаткан кӧлдӧрдӧ јӱскен кууларга сӱрекей тӱҥей. Сержант окопко јӧлӧнӧ отурып алала, јӱреги сыстап, булуттарды ээчий узак ајыктап отурды. Бийик булуттар ыраак ла кару Алтай јери јаар учкылап брааткандый…

Немецтердиҥ окопторынаҥ чурананыҥ ӱни эмдиге ле угулганча. Виктор Мавроиди немец солдаттыҥ кожоҥын оноҥ ары јазап угарга, окоптоҥ бажын чыгарып ла келерде, маҥдайына немец снайпердиҥ огы тийди. Виктор нени де тыҥ кайкай берген кижи чилеп бир эмеш турала, оноҥ кӧнкӧрӧ јылып, окоптыҥ тӱбине араай јылбырап, тӱже берди. Солдаттар тура јӱгӱрген бойынча кӧнкӧрӧ јаткан Викторды тургуза ла антара тартып, болуш јетирерге санангандар. Jе орой болгон.
Jиит солдат кыймыктанбай турган ачык чаҥкыр кӧстӧриле кышкы јабыс теҥерини ајыктап јаткандый. Снайпердиҥ огы оныҥ чике ле маҥдайына тийгенин сержант Пикалов јaҥы ла кӧрди. Бу јуукта ла немец солдаттыҥ кожоҥын кӧчӱрип берген нӧкӧриниҥ мынайып тӱрген ӧлӧ бергенине чек ле бӱтпей, сержант оныҥ балкашка уймалып калган јеҥинеҥ тарта берди:

— Витя, Витя!

Jе нӧкӧри ого каруузын бербеди. Оны эбире турган соок бӱдӱштӱ солдаттар кемге де јол јайладып, тӱс тура бердилер. Ротаныҥ командири капитан Саркисьян ӧлӱп калган солдатка тӱрген јууктап келеле, сержант Пикаловтоҥ сурады:

— Качан?
— Бу ла јуукта, нӧкӧр, капитан. Бӱдерге де кӱч…

Коҥжок тумчукту капитан ӧлӱп калган солдаттыҥ ачык кӧстӧрине узак кӧрӧлӧ, оноҥ комудап тургандый, Пикаловко айтты:

— Ӧткӧн неделеге јeтире бистиҥ алдыста турган фрицтерде снайпер јoк болгон. Снайпер олорго бу ла јyyктa келген. Бир неделениҥ туркунына немецкий снайпер кӧп улустыҥ тынына јеткен. Бу солдатты база ол аткан. Онызы танылу. Сержант Пикалов! Эртеннеҥ ала ол немец снайпер јoк болор учурлу. Jарт па?

— Japт, нӧкӧр капитан! — деп, сержант Пикалов ачынып кородогонынаҥ улам тырлажып турган oҥ колыла честь берди.
Тӱниле сержант уйуктап болбогон. Немецтердиҥ окопторынаҥ ӱзӱги ле јоктоҥ ракеталар аткылап турган. Тӱн ле кирзе, олордыҥ јаҥы андый. Сержант уйуктаарга кӧзин јyмуп ла ийзе: эмезе јаркынду ракеталар учуп чыгар, эмезе ӧлгӧн нӧкӧрлӧриниҥ кандалып калган јӱстери кӧрӱнип, немец солдаттыҥ кожоҥы угулар:

Волгада мени ӧлтӱрип те койзо,
Польша јеринде ӧлӱп те калзам,
Je оноҥ не болор, oноҥ не болор?..

Кышкы орой таҥ араайын бозорып келерде, Александр Пикалов окобынаҥ бажын билдирбезинеҥ чыгарып, немецтердиҥ окопторын турнабайла катап ла aјыктай берди…

Окоп казарда чачкан ол ло сары балкаш, ол ло кар, кырутып калган ол ло агаштар, кӱйӱп калган ол ло деремне…
Кижиниҥ кӧзи токтогодый, серемјилу артык не де јoк.
«Кандый снайпер, кандый кӱлӱк oныҥ нӧкӧрин аткан? Кайдаҥ аткан? — деген сурактар сержанттыҥ санаазынаҥ торт ло чыкпайт. Капитанныҥ јакылтазы кату да, кыска да болгон. Приказты бӱдӱрер керек, јe немец снайпер отурган јерин ого кичинек те билдиртпей турган.

Тал-тӱш ӧдӧ берерде, снайпер Пикаловко коштой турган јиит солдат сабарыла ичкери уулап, шымыранды:

— Кӧр, кӧр!

Сержант турнабайын катап ла кӧзине јууктадып келерде, ого колдорында эки кӧнӧктӱ фашист кӧрӱнди. Ол карагайлардыҥ ортозынаҥ чыгып келеле, суу аларга јууктап келетти. Сержант Пикалов, темиккени аайынча, меҥдебей, снайперский мылтыктыҥ каруулын фашисттиҥ чике ле каска бӧрӱктӱ бажына тургусты.

— Ат, ат! — деп, коштой турган солдат оны меҥдеде берерде, сержант атпай, мылтыгын окопко јӧлӧй тургузып айтты:
— Jок, адарга јарабас. Бир јыду фашистти адып ийзем, мениҥ отурган јеримди немецкий снайпер чӱрче ле темдектеп алар. Jок, адарга јарабас.

— Немец снайпер сени кетежип турганын мен эмди ле ченеп кӧрӧбдим — дейле, солдат уул Пикаловтыҥ отурган јеринеҥ анча-мынча ырап барала, солдат эдип јазаган каска бӧрӱктӱ наадайды окоптоҥ чыгарып ийди. Ол ло тарый наадайдыҥ чике ле маҥдайына эки ок тийди.

Немецкий снайпер кӱйӱп калган деремнедеҥ атканын Пикалов тургуза ла темдектеп алды. Немецкий снайпер коркушту сӱмелӱ ле чечен болгонын сержант јакшы билип отурган. Jе кӱйӱп калган деремнеде ол кайда јажынып алганын билерге сӱрекей кӱч. Анда кижи ле јажынгадый јер јок. Jаҥыс ла кӱйген туралардаҥ артып калган таш печкелер…

Снайпер Пикалов немец снайперле кетежип, кере тӱжине отурган. Эртенги кӱнде немец снайпер база эки солдатты јыга аткан. Аттырткан солдаттар Киевтеҥ келген батальонныҥ јиит уулдары: бирӱзи младший сержант, экинчизи взводтыҥ командири младший лейтенант болгон. Ротаныҥ командири капитан Саркисьян сержант Пикаловты бойына алдыртала, база катап јакыган:

— Немец снайпер эртен ле јок болзын…

Экинчи кӱнде снайпер сержант Пикалов катап ла бойыныҥ јеринде отурган. Оборонада турган немецкий черӱлердиҥ јерин канайып та шиҥдезе, је снайпердиҥ отурган јepин табары кӱч неме. Ол ло окоптор, кӱйӱп калган ол ло деремне…
Тӱжиле чылап калган кӧстӧрин уужайла, сержант Пикалов катап ла турнабайын алып, куйуп калган деремнени ајыктады. Деремнениҥ ордында артып калган ол ло јемтик трубалу печкелер. Кӱн ажып баратса, јарылган печкелердиҥ оозы ӧткӱре ажып брааткан кӱнниҥ чогы чалып турар.

Сержант Пикалов кӱн ӧткӱре чалып турган ол ло печкелерди шиҥдеп турала, кенетийин тыныжы кӧксине батпай барганын сести. Кӱн ажып баратса, деремнениҥ эҥ ле кырында ӧткӱре чалып туратан печкениҥ ичи кенетийин караҥуйлай берген. Онызы недеҥ улам?

Снайпер ол печкениҥ ичине ары јанынаҥ кем де јылгажактап кирип келгенин тургуза ла билип ийди. Печкениҥ ичине немец снайпер кирген бе, јок по деп билерге, сержант Пикалов совет солдатка тӱҥейлеп эткен каска бӧрӱктӱ наадайды окоптоҥ араай кӧдӱрип ийерде, ол ло тарый наадайга ок тийди. Эмди сержант Пикаловко ончозы јарт болгон. Ол снайперский мылтыктыҥ прицелин чокум тургузып алала, меҥдебей шыкап, маажыны араай кайра тартып ийди…

Эртенги кӱнде сержант Пикаловтыҥ ротазы 120-чи дивизияла кожо атакага барган. Сержант Пикалов кечеги окопто кожо отурган щит солдатла кожо немецтердиҥ обороназын ӧдӧ коноло, кӱйӱп калган јуртка кийдире јӱгӱрип келген. Jурттыҥ кырында турган кечеги ол печкеге јӱгӱрип келерде, оныҥ јанында ротаныҥ разведчиктери ле таныш эмес офицер турган. Лейтенант јӱгӱрип келген сержантты бир эмеш ајыктап турала, оноҥ тунгак ӱниле араай айткан:

— Молодец, сержант…

Тӧжинде темир кресттӱ немецкий снайпер тоҥуп калган кӧстӧриле орус јердиҥ соок теҥеризин aјыктaп, јемирилип калган печкеге коштой јаткан…

* * *

Бу бир кичинек учурал «Звезда Алтая» газеттиҥ ишчизи, јууныҥ ветераны, Александр Максимович Пикалов керегинде бичилген. Оныҥ јуучыл ордендери ле медальдары кӧп. Александр Максимовичтиҥ кажы ла орден ле медаль алганы керегинде бичиирге кӧп ӧй, кӧп чаазын керек.

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина