Алтайдын Чолмоны

Владимир Путин Россияныҥ Президентиниҥ јамызына кирген

11.05.2018

Владимир Путин Россияныҥ Президентиниҥ јамызына киргенине учурлалган кӧдӱриҥи кӱӱк айдыҥ 7-чи кӱнинде Москвада Кремльдиҥ Jаан ӧргӧӧзинде ӧткӧн. Кӧдӱриҥи бу ӧргӧӧниҥ Андреевский залына Россияныҥ государственный маанызын, Президенттиҥ штандартын, Россияныҥ Конституциязын ла ороонныҥ Президентиниҥ темдегин кийдиргенинеҥ башталган.
РФ-тыҥ Конституциязыныҥ 82-чи тизими аайынча Владимир Путин Россияныҥ албатызыныҥ алдына черт берген. Оноҥ РФ-тыҥ Конституционный јаргызыныҥ председатели Валерий Зорькин Владимир Путин РФ-тыҥ Президентиниҥ јамызына киргенин јарлаган.

Россияныҥ Президентине кирген тушта айткан куучын
В. Путин: Россияныҥ кӱндӱлӱ граждандары!
Бистиҥ улу Россияныҥ граждандарын ла гран ары јанында соотечественниктерди, бу кӧдӱриҥини кӧрӱп эмезе угуп тургандарды, Кремльдиҥ тӱӱкилик залдарында ла јебрен Соборный тепсеҥде улусты бастыразын уткып турум.
Россияныҥ Президентиниҥ јамызына эмди ле кирип јадала, слердиҥ кажыгардыҥ ла, кӧп укту бистиҥ албатыныҥ, Россияныҥ — јаан јеҥӱлердиҥ ле једимдердиҥ орооныныҥ, российский государственностьтыҥ муҥјылдык тӱӱкизиниҥ ле бистиҥ ада-ӧбӧкӧлӧристиҥ алдында кандый бийик каруулу болгонымды јакшы сезип јадым. Олордыҥ ат-нерези, мергендӱ ижи, јеҥдиртпес бирлиги, тӧрӧл јерин агару деп тӧӧп јӱрери — Тӧрӧлинге чындык болгоныныҥ ӱргӱлјик темдеги.

Россияныҥ бӱгӱнги кӱнине ле келер ӧйине — бистиҥ улу албатыныҥ амыр-энчӱ јадын-јӱрӱмин чеберлеерине, улалтарына ла ӧскӱрерине бастыразын бӱдӱрерин бойымныҥ молјум ла јӱрӱмимниҥ учуры деп бодоп јадым. Мениҥ јӱрӱмимниҥ ле ижимниҥ амадузы, алдындагы ла чылап, озо ло баштап албаты-јонго, бистиҥ Тӧрӧлиске учурлалар деп, слерге сӧзим бередим. Онызы меге эҥ ле бийик учурлу.

Россияныҥ граждандарына бирлик болгоны, кӧп не-немелерди јакшы јанындӧӧн кубултып ийерис деп бӱдӱп јӱргени учун акту јӱрегимнеҥ быйан айдадым. База катап быйан айдарга турум — слер, Россияныҥ граждандары, бистиҥ ороонныҥ Президентиниҥ талдаштарында меге бӱдӱмји эткенигер, чындык јӧмӧлтӧгӧр учун быйан. Онызын сӱрекей јаан политический капитал ла быжу кӱӱн-санаалык тӧзӧлгӧ деп кӧрӧдим. Бу јӧмӧлтӧдӧ — Россия бойыныҥ ийде-кӱчтерин мынаҥ да ары тыҥыдарына, улус јакшы јадарына бӱдӱмји ле ижемји. Андый јӧмӧлтӧ бистиҥ кӧрӱм-шӱӱлтелеристи телекейлик аренада корыырына, ороонныҥ ичинде тереҥ, јарамыкту кубулталар эдерине база јаан учурлу.

Россия јаан учурлу бӧлӱктерде ол јаҥжыкканы аайынча лидер болгонын оноҥ ары једимдӱ улалтарга, бӱгӱнги кӱнниҥ ээжи-некелтелерине келижип турар ла эрчимдӱ ӧзӱмдӱ ороон болуп, бастыра аргаларды чуктап, ӧйдиҥ кычыртуларына јалтанбазынаҥ ичкери барар, јеткедий једимдерге, биске керектӱ уч-турулталарга једер учурлу.
Ичкери јол јеҥил болбой јат, бу сӱрекей кӱч бедирештӱ иш. Jе тӱӱки јаҥыс ла бир немени актабайт: керексинбести ле бир аай эмес болгонды, јайымжыранышты, бойын бойы токынадарын, анчада ла бӱгӱнги текши телекейде јаан кубулталар болуп турган ӧйдӧ.

Бис бӱдӱретен иш-амадулардыҥ тӱӱкилик учуры сӱрекей јаан. Олор Тӧрӧлистиҥ келер онјылдыктарга салымын чокымдаар. Бистиҥ алдыста кеми јаан иш турат, оны бӱдӱрерине бастыра российский общество, Россия керегинде санаала бириктирилген бастыра карууулу политический ле граждан ийде-кӱчтер туружарын, кажыбыс ла таҥынаҥ камаан-ӱлӱзин јетирерин некеер.

Биске јадын-јӱрӱмниҥ бастыра бӧлӱктеринде ичкерлеер керек. Андый ичкерлеш болорын јаҥыс ла улай ла јаҥыртылып, бастыра јакшыны бойына алынып турган ла бастыра коомой не-немелерди бойына јууктатпай јӱрген јайым общество јеткилдеер аргалузына быжу бӱдедим.

Кӱндӱлӱ најылар! Быјыл Россияныҥ Конституциязыныҥ 25 јылдыгын темдектеерис. Ол граждандардыҥ тап-эриктерин ле јайымдарын, текши байлыгын чокымдаган. Гражданин јайым, граждан общество каруулу, демократический государство ийде-кӱчтӱ, арга-чакту болоры бирлик болзо, онызы Россияныҥ ӧзӱминиҥ бек тӧзӧлгӧзи болор деп кӧрӧдим.
Бис экономикалык, јонјӱрӱмдик уур-кӱчтердиҥ аайы-бажына чыгып салдыс. Текши телекейле кожо кубулып тура, ол ок ӧйдӧ бойыныҥ тазыл-тамырларынаҥ, бойыныҥ тӱӱкизинеҥ, кӧп укту культуразынаҥ айрылбазы керектӱзин оҥдогоныс. Бастыра јараш ла бастыра ийде-кӱч — бистиҥ таҥынаҥ јадыныста ла бирлигисте болгонын аайлаганыс. Бис бойыстыҥ јилбӱлерис учун тартыжарына ӱренип алганыс, Тӧрӧлис ле бистиҥ јаҥжыккан байлыктарыс учун оморкодуны орныктырганыс. Ченемел кӧргӱскениле, биске јеткен једимдеристи бӱгӱн де чеберлеер, ичкери барар керек.

Бис кеми јаан кубулталарла кожо теҥ-тай барар, бойыстыҥ ичкери ӧзӱмистиҥ ууламјыларын чокымдаар учурлу — кандый да буудак-айалгалар биске чаптыгын јетирбезин деп. Бистиҥ јалтаныш јок план-амадуларысты јӱрӱмде бӱдӱрер керек. Бу ок ӧйдӧ бис ачык-јарык куучын-эрмек ӧткӱрерине јаантайын белен. Бистиҥ партнерлорло кожо интеграционный ӱлекерлерди эрчимдӱ ичкерледерис, анайда ок ишмекчи, гуманитар, культурада, билим колбуларды оноҥ ары ӧскӱрерис. Бис амыр-энчӱниҥ јилбӱлерине болуп ла бистиҥ јер-телекейде турумкай айалга болзын деп, бастыра государстволорло теҥ-тай тап-эриктӱ ле бастырајандай тузалу ӧмӧ-јӧмӧ иш-колбулар учун.

Россия — албатылар ортодогы јадын-јӱрӱмниҥ ийде-кӱчтӱ, эрчимдӱ, тоомјылу туружаачызы, анайда ок ороонныҥ јеткер болбозы ла коруланыжы быжу јеткилделген. Бу сурактарга мынаҥ да ары ӧйдӧ јаантайын ајару эдерис.
Jе тургуза ӧйдӧ бис бар аргаларысты ӧзӱмниҥ ичбойындагы јаан учурлу сурактарын аайлаштырарына ууландырар учурлу. Jадын-јӱрӱмниҥ јаҥы чыҥдыйы, кижиниҥ су-кадыгы, эҥке-тоҥко јадын-јӱрӱми, јеткер болбозы — бӱгӱн эҥ ле учурлузы, бистиҥ политиканыҥ ӧзӧгинде турган сурактар.

Jаан текшинациональный иш-амадулар ла таҥынаҥ сурактар ортодо чике колбу бар. Jӱк ле ол ажыра ичкери ӧзӱмниҥ, ӧмӧ-јӧмӧ каруулу болорыныҥ, бӱдӱмјиниҥ тӧзӧлгӧлӧрин тӧзӧӧр арга бар. Кубулта-јаҥыртулардыҥ тӧс ийдези бис, Россияныҥ граждандары, болгонын кажы ла кижиге оҥдоор керек. Государственный ла муниципал јаҥ аҥылу каруулу молјулу. Улус олордыҥ курч сурактары тӱрген аайлаштырылзын деп кӱӱнзейт.
Бис аргачыларга ла билимчилерге, ӧскӧ дӧ улуска јайым иштеер аргаларды элбедер учурлу. Онызы бистиҥ стратегический ууламјыбыстыҥ ла Россияныҥ турумкай ӧзӱминиҥ тӧзӧлгӧзи болор. Мында јаҥы шӱӱлтелер ле эп-аргалар, бистиҥ јашӧскӱримнеҥ эрчимдӱ алтамдар болорына, олор ада-ӧбӧкӧлӧрдиҥ јакшынак јаҥжыгуларын оноҥ ары улалтарына быжу иженедим.

Арга-кӱчтеристи бириктирип, билимде ле технологияларда јаҥы једимдерге једерис. Калаларды ла јурттарды јаҥыртарында, бистиҥ бастыра тергеелердиҥ ӧзӱминде једимдер болорына кичеенерис. Аҥылу ајаруны билелик байлыктарга, энеликке, балдарга эдерис.
Кӱндӱлӱ најылар! Государствоныҥ башчызы болуп тура, Россияныҥ ӧзӱмине бастыра арга-кӱчтерди тузаланарын јеткилдеерим.

1990-чы јылдарда ла 2000-чы јылдардыҥ башталганында бистиҥ Тӧрӧлиске јаан ченелтелер ӧдӧргӧ келишкенин бастырабыс билерис. Элбек кемдӱ орныктыру иштер ӧткӱрилген, је эмди де бастыразы орныктырылбаган. Бу јанынаҥ биске турумкай иштеер керек.
Россия муҥјылдык тӱӱкизинде кызалаҥ-ченелтелерди јаҥыс катап эмес јеҥӱлӱ ӧдӱп чыкканын ундыбаганыс. Бӱгӱн де бис олорды јеҥӱлӱ ӧдӱп чыгарыска быжу бӱдӱп јадым. Бис — арга-кӱчтӱ бир команда, ол кандый ла уур-кӱчтерди ӧдӱп чыгар.
Бис једимдерге кыйалта јогынаҥ једерис! Онызына бӱдедим, андый ла болор. Андый болорына бастыра бар арга-кӱчимди саларым.
Слерге быйан айдадым.