Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Баштапкы јол-јорык — Тыва јерине

18.05.2018

Бистиҥ тергеениҥ кӱӱге јайалталу улузын бириктирген алтай ойноткылардыҥ эл оркестри тӧзӧлгӧни керегинде кӧп улус уккан болор. Бу оркестрди тӧзӧӧри јанынаҥ иш 2007 јылдаҥ бери канча ӧйдиҥ туркунына араайынаҥ улалган эди. Анайып, кандык айдыҥ 2-чи кӱнинде оркестрдиҥ презентациязы ӧткӧнин темдектеп ийели. Мында бастыра јаба 30 кижи туружат.

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ Государственный оркестрине коштой, алтай ойноткылардыҥ оркестри керегинде куучындар «быжып» калганын оркестрдиҥ туружаачылары баштапкы јол-јорыкка барып јӱргени керелейт. Чокымдап айтса, бу ӧмӧликтиҥ туружаачылары Тыва Республиканыҥ Государственный эл оркестриниҥ тӧзӧлгӧниниҥ 15 јылдыгына учурлалган байрамдык концертте туружарына кычырту алган болгон. Кандык айдыҥ учында А. Туденев, А. Темеев, А. Калкин, А. Чесноков, Б. Турлунов, А. Унатов, В. Деев, М. Тельденов ыраак јол-јорыкка барып келди.
Юбилейлик концертте Хакас јериниҥ, Монголияныҥ, Башкирияныҥ ла Туулу Алтайдыҥ албатылык ойноткыларыныҥ оркестрлери турушкан. Алтайдаҥ барган артисттер эки номер кӧргӱскен. Jайалталу артисттер, ӧскӧ укту калыктардыҥ кӧргӱзӱлеринеҥ бойыныҥ ойынын аҥылаар амадула, оны кай чӧрчӧклӧ колбогон. Кажы ла кайчы бойыныҥ стилиле кайлап, оны алтай ойноткылардыҥ ӱниле јарандырган.

Оркестрдиҥ кӧп саба туружаачылары Абаканныҥ кӱӱлик колледжин ӱренип божоткон улус. Оныҥ да учун эптӱ ле ӱнгӱр топшуурлар јазап турган хакас устар С. Чарковло, П. Топоевле олор јакшы таныш. Олордыҥ јазаган ойноткыларыла кӱӱле таныш кандый ла укту кижи ойноор аргалу. Нениҥ учун дезе ойноткылар бой-бойына тӱҥей, јӱк ле албатылык кӱӱлер башкаланат ла ойноткыныҥ ады солына берет.

Алтай ойноткылардыҥ оркестриниҥ јолы мынаҥ ары ачылып, ӧмӧлик колго-бутка туруп алза, ол алтай эл-јонныҥ культуразын кӧргӱскен «чырайы», оморкодузы болор эди. Баштапкы јол-јорыкка барып келерге, олорды культураныҥ министри О. Ю. Антарадонова, эл драма театрдыҥ башкараачызы Э. А. Иришева, «Солнечная энергия» компанияныҥ јааны А. Н. Ялбаков, аргачылар А. В. Унутов, А. Ю. Тойдонов јӧмӧгӧн. Jе бу јол-јорыкка оркестрдиҥ ончо туружаачыларына барарга келишпеди.

Эҥ јиит кайчы Байыр Турлунов Тывага баштапкы катап оркестрдиҥ туружаачыларыныҥ тоозында барып јӱрген. «Соныркап кӧрӧр јерлер де, солунга таныжар улус та кӧп болды. Jе кандый да јараш јерлерди эбирип јӱрзе, кижиниҥ тӧрӧлинеҥ артык јер бар эмес. Jорыкка барар алдында юбилейин темдектеп јаткан албатылык оркестрге кандый сый апарар деп шӱӱжип, талдаштар Алексей Топоевтиҥ јуругына токтогон. Ол тегиндӱ эмес талдалган, нениҥ учун дезе Алтай-Саянды корыган ӱч баатыр јуралган јурукта јаан учур јажынган. Анда алтай укту баатыр топшуурлу, хакас баатыр чатканду, тыва баатырдыҥ колында икили јуралган. Мениҥ санаамла, баатырлар тудунган кӱӱлик ойноткылар бисти, башка-башка укту эл-јонды, база бириктирип јат» — деп, Байыр куучындады.

Алексей Топоев бойы «мен кӱӱни јурап јадым» деп айдар јурукчы. Ол јӱрегине кирген, јарадып уккан кӱӱзине келиштире јуруктар јурайт. Оныҥ да учун јуруктарынаҥ кожоҥдор сезилип, кӧрӱнип турганы чын.
Эл драма театрдыҥ актеры Вадим Деевтиҥ айтканыла, бистиҥ албаты ӧскӧ укту албатылардаҥ бир де артпай јат. Айдарда, алтай ойноткылардыҥ оркестри база керек: «Меге олордыҥ оркестри канайып тӧзӧлгӧнин угарга јилбилӱ болгон. Бу суракка олор чокым-јарт каруу берди. Тывалардыҥ да оркестри тӧзӧлип турарда, эреҥистер кӧп болгон эмтир. Баштапкы тӧзӧлгӧн ӧмӧлик јайрадылган. Jе бир канча ӧйдӧҥ катап ла бириккен артисттер эмдигенче оркестрде ойноп јат. Анайып олордыҥ оркестри 15 јылдыҥ туркунына иштеп келген.

Бистиҥ оркестр керегинде айдар болзо, он јылдыҥ туркунына бу сурак бир јерде турган болгон. Эмди илеге чыгып, јиит артисттер ле ченемели јаан артисттер бириккени јакшы. Бистиҥ оркестрдиҥ башкараачызы Мерген Тельденов, дирижеры Юрий Чендыев. Тургуза ӧйдӧ оркестрле кӧп јииттер јилбиркеп баштаганы бу керек ӱзӱлбес деп ижемји берет».

Алтай ойноткылардыҥ оркестрин тӧзӧӧр санаа-сагыш Мергенге студент ӧйлӧринде келген. Ол тушта Казахстанныҥ Курманказы оркестриле кожо концертте туружар арга боло берерде, Мерген алаҥзу јогынаҥ олорго кожуларга јӧпсинген. Нениҥ де учун ол кайлап турган ӧйдӧ бу казах оркестр эмес, алтай ойноткылардыҥ оркестри ойноп, алтайлар тургандый сезим келген. Оныҥ ла кийнинде алтай ойноткылардыҥ оркестри алтай да албатыда болор аргазы бар деп сагыш амыр бербей, бойыныҥ алдына тургузылган јаан амадулардыҥ тоозына кирген.

Jол-јорыктыҥ турултазы, улантызы болуп, тыва укту артисттерле мынаҥ ары колбу тудары јӧптӧлди. Келишсе, кӱскиде олорло кожо база ойын-концерт белетеери керегинде карындаштык албатылардыҥ артисттери ортодо куучын ӧтти. Мынаҥ ары бой-бойын јӧмӧжип, ноталарга салылган кӱӱлерле ӱлежер ле ченемел алыжар туштажу-концерттер ӧткӱрери темдектелди.

М. АКЧИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина