Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Иш кунукчылду болбой јат…»

18.05.2018

«Пусть говорят», «Детектор лжи», «Закрытый показ», «Прямой эфир», «Мужское — Женское», «Горько», «Про любовь» деген берилтелерди ончобыс јилбиркеп кӧрӧдис. Кажыбыс ла јӱк ле ӧткӱреечи-ведущийди јакшы танып јадыс. Jе бӱткӱл программа учун каруулу улус ончозы эфирге чыкпай јат. Андый «јажынган» иштӱ улустыҥ бирӱзи — тӧӧлӧс сӧӧктӱ Александр ТЕЛЕСОВ.

— Александр, јӱрӱмниҥ кажы ла јолында баштапкы алтам бар. Слерди Москва калага јетирген јол канай башталганы керегинде эске алыштардаҥ эрмек-куучынысты баштап ийели.
—Мен 1981 јылдыҥ кочкор айыныҥ баштапкы кӱнинде Кӧксуу-Оозы аймактыҥ Jӱгӱрик деп кичинек јуртында чыккам. 18 јажым толгончо, тӧрӧл јуртымнаҥ ыраада кайдаар да барбагам деп айдарга јараар. Оныҥ да учун школды божодоло, Горно-Алтайск калага келеримде, ол меге јердиҥ ӱстинде бар эҥ јаан каладый бодолгон. Келген баштапкы ла кӱн эҥирде тепсеҥде концерт болгон. Ӱредӱге кирерге келген балдар анда толо болгоныс. Ончобыс ол тушта сӱрекей ӧктӧм, эбире ончозы кайкамјык ла солун болгон. Мен кожоҥдоп то, бијелеп те билбезим. Jе ол эҥирде мен качан бир бу тепсеҥдеги сценада концерттер ӧткӱреечи болорым деп чокым билип алгам.

Ӱренерге экономический техникумга киргем. Бир кӱн јииттердиҥ керектери аайынча комитетке кӱӱнзеген студенттерди алып турганы керегинде јар кычырала, ары баргам. Анда мени тургуза ла алып ийген. Анайып, мениҥ эрчимдӱ студент јӱрӱмим башталган. Озо ло КВН-да турушкам. Ол ло кӱсте кожо ӱренип турган кысла экӱ каланыҥ администрациязыныҥ јииттерле иштеп турган комитедине барып, олорло кожо иштеп баштаганыс. Jаҥар айда студенттердиҥ баштапкы биригӱзин јууйла, студенттерге учурлалган кандый бир байрамдык эҥир ӧткӱрерин јӧптӧштис. Удабай ла јаҥыјылдык дискотека ӧткӱрдис. Мен анда баштапкы катап ӧткӱреечи болгом. Оныҥ кийнинде бис студенттердиҥ концерттерин кӧп катап ӧткӱргенис.

—«Радио Мегада» иштеген ӧйлӧр Слерге нени берди?
—Ӱредӱни божодоло, эмди нени иштеер деп сурак турган. Бала туштаҥ ала мениҥ база бир амадум болгон — ол радиодо иштеери. Баштапкыда кӱч ле келишкен. Кала ичинде мениҥ ӱнимди улус танып баштаганы меге јарап туратан. «Радио Мегада» иштеген алты јыл меге эмди сӱрекей ырысту ӧйлӧрим болгон деп билдирет. «Радио Мега» — јӱрӱмимниҥ аҥылу бӱги деп айдарга јараар. Бастыра јӱрӱмиме мында иштеерим деп бодоп туратам.

Ол ло тушта экономический ВУЗ-та ӱренип турган болгом. Jе экономист болоры мениҥ јолым эмес деп оҥдогом. Оныҥ учун культураныҥ институдына ӱренерге кирер деп санаа келген. Бу кӱӱнимди јииттерле иштеер республикан комитетте иштеген Байана Каланчина јӧмӧгӧн. Ол јаантайын меге кандый да јаҥы шӱӱлтелер табыжып, эп-сӱмелер айдып беретен. Jе ол ло ӧйдӧ «Саша, бир јерде отурба, ӱрен, ченемелиҥди јаанат, јайалтаҥды ач» дейтен. Байананыҥ айтканыла, культураныҥ Барнаулдагы институдына јеҥил кирип алгам.

Бӱгӱн Байана бистиҥ ортобыста јок, ол јаш бойы кенетийин јӱрӱмнеҥ јӱре бергени кородолду ла ачымчылу болгон. Байана эмес болзо, мен айса ӱренип те барбас эдим. Барнаулда ӱренип тура, радиодогы ижимди улалтып, Горно-Алтайскта ӧткӱрилип турган кажы ла байрамда ведущий-ӧткӱреечи болорго келетем. Бир айда 26 концерт те ӧткӱрген ӧй болгон. Анчада ла јайгыда бош ӧй чек келишпейтен. Jе та нениҥ де учун той ӧткӱрип кӧрбӧдим. Мениҥ санаамла, той ӧткӱрери мениҥ ууламјым эмес.

Радиодо иштеп турарымда, бир кӱн тӧӧлӧстӧрдиҥ тӱӱкизин јууп турган ӱй кижи келеле, меге сурактар берип, бистиҥ ук-тӧс керегинде чокымдап, бичип алган. Оны мен школдо тушта јурап туруп јазагам, оныҥ учун билер болгом. Эмди ле сананзам, ол кижиниҥ ады-јолын да, бичиги кепке базылганы да керегинде билбезим. Айса болзо, качан бир ол бичикке бе, авторына ба јолугып, тӧӧлӧстӧрдиҥ тӱӱкизиле јууктада таныжар болорым ба деп иженедим. ²бӧкӧм керегинде јартамалду иш база радиодо иштееримде ӧткӧн. Канча јылдарга мен бойымды «Телесов» деп јӱргем. Jе бир катап орус нӧкӧрим меге ӧбӧкӧмди аҥылаган «Ё» танык угулганы оны јарандырып турганына кӧзимди ачкан. Оноҥ ло бери эфирге чыксам, «Телёсов» деп чокымдап айдадым. 2006 јылда «Радио Мега» ижин токтодып ийген. Ойто ло «нени иштеер?» деп сурак тура берген.

Москвадагы нӧкӧрлӧримниҥ кычыртузыла Москва јаар атангам. Баштапкы ӧйлӧрдӧ кайда иштеери керегинде санаалар да келбейтен, нениҥ учун дезе андый јаан калада кем нени иштеп турганын оҥдоорго кӱч болгон. Кандый да болзо, кӧгӱс-јӱрегим кандый да токыналу, ончо керектер јакшы барар деген сакылтада јӱргендий болгон. Jаан калага мен тӱрген ӱрениже бергем. Баштапкыда тӧрӧӧн улуста јаткам. Jаан удабай нӧкӧрлӧримле кожо башка турага кӧчкӧнис. Ол Останкино телецентрдиҥ одожы болгон учун, мен ишти анда табарым деп санандым. Чын ла бир кӱн иш керегинде јарга учурайла, резюме ийдим. Сакып отурзам, кем де алдыртпас болордо, бойым телефон сокком. Резюме ийгенимди айдып, нениҥ учун алдыртпай туругар дезем, олор бис качан да кемге де телефон сокпой јадыс дешти. Андый учуралдар ас болуп јат, оныҥ учун сакызын ла деп каруу болгон. Мен сакыырга јӧпсинбезимде, келзин дешти. Эмди нени иштеп билериҥ, кайда иштеерге туруҥ деген суракка «редактор болодым» дегем.

Бу улус креативный бӧлӱктиҥ ишчилери болгон. Телекӧрӱлтеде менде бир де ченемел јогын билдиртпедим. Радиодо тушта эмештеҥ телекӧрӱлтедеги иштерде турушкан да болзом, оны ченемел деп айдар да арга јок. Кандый берилтелерди сӱӱп јадыҥ деп сурагылаарда, «Пусть говорят» дегенин ададым. «Jе бот, анда ла ишчилер једишпей јат» деп айдыжала, иштиҥ аайын јартагылап берген. Ол ло кӱн Андрей Малаховло танышкам. Баштапкы берилтени сокконыс. Ишмекчи јолым мында кичӱ редактордоҥ башталган, эмди шеф-редакторго јеттим.

—Социальный сетьтердеги слердиҥ бӱктеригерде фотојуруктардаҥ кӧргӧндӧ, јол-јорыктар кӧп болуп тургандый…
—Эйе, бу ишле колбой, меге бистиҥ Россияныҥ кандый ла толыгында болорго келишти. Jорыктаары бойыма да тыҥ јарап јат. Оныҥ учун берилтеге согулатан кижини јӧпкӧ кийдирер ишти мен бойыма алатам. Телефонло куучындашканы бӱдӱмјилӱ керек эмес деп бодойдым. Эмеш ӧйдӧҥ гран ары јанына барып, улусты табары база јарадыларда, ыраакка јорыктарым башталган. Мынайып, Египетте, Турцияда, Америкада, Израильде, Индияда болорго келишкен. Гран ары јанында былтыр сегис катап болгом.

—Телекӧрӱлтеге иштеп барган кийнинде радиого бурылар кӱӱн келбеди бе?
—«Пусть говорят» берилтеде иштеген кийнинде, база кӧп башка-башка берилтелерде ле ӧскӧ каналдарда иштегем. Беш јыл кайра ойто ло баштапкы каналга бурылдым. Тургуза ӧйдӧ Александр Гордон ло Юлия Барановская ӧткӱрип турган «Мужское — Женское» берилтеде иштеп турум. Ол ӧскӧ ток-шоулардаҥ тыҥ аҥыланат. Кезикте мында да блааш-тартышту тема-куучындар туштап јат. Jе бу ток-шоу ажыра бис јурт јерлердиҥ улузына кӧп болушкан учуралдар болды. Тӱбек-шырага алдырткан, јадар јери јок арткан, операция керек болуп турган улуска болужадыс.

Jе телекӧрӱлтеде иштеери јилбилӱ де болзо, радиого тартылып ла јӱргем. Орто-ортодо радиоберилтелердиҥ ӧткӱреечизи болгом. Темдектезе, «Весна FM» радиостанцияда иштегем, «Маякта» «Чужой» деп шоуныҥ редакторы болгом. Баштапкыда ла келеримде, бу шоу јабылардыҥ бери јанында болгон. Бис, бу берилтениҥ ишчилери, оны ойто орныктырып, «Радиоманияда» турушканыс. Бойым отпуск алып, Jӱгӱрикте амырап јӱреримде, шоуныҥ ӧткӱреечизи, американец Тим Керби, телефонло бис политикалык берилтелер ортодо аҥыланып чыктыс деп сӱӱнчилӱ јетирӱ эткен. «Радиоманияны» ойноп алганысты ла бистиҥ јеҥӱни темдектеп, «мен сценадаҥ сеге быйан айттым» деп, Тим айткан эди. «Маякка» мен оныҥ кийнинде эксперт болуп барып туратам. Берилтелер ӧткӱрип баштаарымда, Туулу Алтайдаҥ улус уктыс, таныдыс деп телефондогылап, бичип туратан.

—Бистиҥ президент В. Путинге туштаар јол келишкен ле болбой?
—Андый тушташ мениҥ тӧс ижимнеҥ тууразындагы иштеримле колбулу болгон. Бис Кремльде Билениҥ јылына учурлалган концертке белетеништӱ иштерде турушканыс. Анда Россияныҥ президенти В. Путин, Д. Медведев, Москваныҥ мэри Ю. Лужков, јарлу кожоҥчылар Л. Долина, А. Пугачева ла оноҥ до ӧскӧлӧри турушкан. В. Путин ле Д. Медведев коштой отургандар, андый јуугынаҥ олорды мен баштапкы катап кӧргӧним ол болгон. Бис ончобыс бойысты каруулу иш эдип јатканыс деп оҥдоп, кӧдӱриҥилӱ кӱӱндӱ иштеген эдис. Кремльде кем бойын канайда тудунары јанынаҥ биске јартамалду иштер озолодо ӧткӱрилген. Туура бир де алтам эдерге јарабас, тургуза ла Кремльдиҥ ишчилери једип келген турар. Jе анда иштеерге меге сӱрекей јилбилӱ болгон.

—Слер бойыгар кӱӱнзеп иштеп турган тема-ууламјы кандый?
—Мен анчада ла ЖКХ-ныҥ сурактарыла јилбиркеп иштейдим. Jадар јери јок улуска болужарга албаданадым. Буруузы јокко катуныҥ јерине киргендерге олорды јайымга божодоры учун тартыжуларда туружадым. «Jылдыстарла» иштеери јарайт. Бастыра ижим кожо иштеп турган улустыҥ ижиле колбулу, олор ончозы ченемелдӱ ле каруулу улус. Бу јылдар меге ченемелди јеткилинче берген деп айдарым. Эмди мени студенттерге журналистика керегинде куучындазын, лекция кычырзын деп алдырткылап баштады. Студенттерге куучындаганым јарап јат. Оныҥ учун бойымныҥ ченемелимди келер ӧйдиҥ журналисттериле ӱлежерин кӱчсинбейдим. Келер ӧйдӧ бойымныҥ јӱрӱмимди преподаваниеле база колбоорым деп сананадым, меге ол иш база јарап турган деп билдим.

—Алган ӱредӱгер театрал кӧргӱзӱлердиҥ режиссеры болордо, ол аайынча иштеер јер келишпеди бе?
—Былтыр Jаан театрда эмдиги ӧйдиҥ бијелерине учурлалган сӱрекей јаан, јараш концерт ӧткӧн. Анда туружарына јиит хореографтарды алдырткылаган. Кӧп сабазы балетный номерлер болгон. Олорды ончозын бириктирип, јазаар, ӧткӱреечилердиҥ сӧстӧрин тургузар режиссердыҥ ижине мен јӧптӧлгӧм. Анайып балеттиҥ «тыныжыла» таныштым. Бу саҥ башка телекей эмтир, меге ончо јӱрӱм јаҥыдаҥ ачылган немедий билдирген.

—Бош ӧйлӧрди канайда ӧткӱредигер? Иштеҥ ӧскӧ кандый јилбӱлер бар?
—Балыктаарын ла агаш-таш керип јӱрерин оогошто чек сӱӱбес болгом. Jе эмди анаҥ артык амыраш јок деп бодойдым. Тӧрӧл јуртымда арткан энемниҥ айлына барзам ла, балыктап чыгадым. Анайда ок амыраган айас Италияла, Венецияла јорыктаарын јакшызынадым. Анда амырап аларга кожо иштеп турган улусла бир аай барадыс.
Иштеерге јетпей турган кӱч-чакты мен Нью-Йоркка барзам аладым. Ол кандый ла јӱзӱн шӱӱлтелерле толо кала, ого барган кийнинде, бойыҥды токтыҥ кӱчиле иштеерге белетеп салган батарейкага тӱҥейлеп турарыҥ. Европага Москвадаҥ барар јолдыҥ баазы да јеҥил, оны ајаруга алып, бош ӧйдӧ јорыктап ла јӱредим.

—Александр, ижигерле колбой тӧрӧлигер, Туулу Алтай керегинде сӧс айткан берилте согор амаду бар ба?
—Валдис Пельш Туулу Алтай керегинде кино сокконын кӧргӧм. Jакшы кино, је мен Алтай керегинде кино соксом, башка болор. Бир берилтеге берилген 40 минутка ончозын айдып, бадырып та болбос деп билерим. Качан бир келишсе, андый берилте јанынаҥ иштеер амаду бар. Мен сананзам, ол кинофильм болор. Jе ончо ишти баштаарга јаан аргалар керек. Бойымныҥ јеримниҥ байлыгын, јаражын кӧргӱзерге, бийиктеҥ согор аргалардаҥ бери эптеери јаан сурак. Албаты-јонныҥ да јӱрӱмин кӧргӱзерге канча ӧй барар. Алтайды јакшы билбес, ӧскӧ укту, башка ӧзӧктӱ улус кинозында јӱк ле камдарды, аҥныҥ мӱӱзин ле эм-тазылдарды кӧргӱзет. Чамалдыҥ јерлерине ле олордыҥ кинолоры токтоп калат. Бир болгондо, кажы ла аймакты аҥылап, башка-башка берилтелер соккодый деп сананып јӱредим.

Бу ла јууктарда Москвада Туулу Алтай керегинде бичик садылып турганына туштагам. Jараштыра јарандырып, јазап салган. Кем бичигенин ајарбадым. Айдарда, кайда ла болзо, Алтай улусты соныркадып турганы ол туру. Кандый ла иностранецке тазыл-тамырыҥ Алтайдаҥ болгонын айтсаҥ, бу јерди билбес кижи табылбас. Jе јеристи туристтер тепсеп саларынаҥ чочып, кысканып јӱредим. Андый да болзо, нӧкӧрлӧримди кычырарын ундыбайдым.

Оогош тушта алтай аш-курсак меге та нениҥ де учун тыҥ ла јарабайтан. Эмди карын да оныла башка укту најыларыма мактанарын сӱӱйдим. Кижиниҥ чыккан-ӧскӧн јери јӱрегиле тудуш, оныҥ учун кезик улус 10 јылга тӧрӧл јеринде болбогонын угуп, кайкап јадым. Мен келишкен ӧйлӧрдӧ чыккан-ӧскӧн јериме келип барарга албаданадым.

—Москва калада ижигер кӧндӱгип калды. Туулу Алтайдаҥ барган јерлештеригерле туштажар арга келижет пе?
—Кезикте таныштар барза, туштажарынаҥ качан да кыйышпай јадым. Таныш эмес те улусла кем ле јок, озогы таныштар бодолду куучындажа бередим. Туулу Алтайдаҥ барган кандый да таныш эмес кижиле тушташсаҥ, экӱлебиске таныш бир кижи тӱҥей ле табыла берет. Jерлеш јииттер кандый бир проект-ӱлекерде туружарга барганын угуп, сӱӱнип ле оморкоп јадым.

—Келер ӧйгӧ тургускан амадулар керегинде угарга јараар ба?
—Биле тӧзӧп, ада болор кӱӱним бар. Иш ортозына азып, бу сурак туруп калган. Оноҥ јӱрбеген јерлерле, телекей ӱстиле јорыктаарын оноҥ ары улалтарым.

М. ЯБЫКОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина