Алтайдын Чолмоны

Керектӱ айалгалар тӧзӧлӧт

22.05.2018

Кӱӱк айдыҥ 14-17 кӱндеринде тергеебисте «Бизнестиҥ неделези-2018» деп адалган керек-јарак ӧткӧн.
Алтай Республиканыҥ экономикалык ӧзӱм ле туризм аайынча министерствозы ӧткӱрген бу керек-јарактыҥ ижи П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда кӧдӱриҥилӱ ачылтала башталган. Анда ла ӧткӧн пленарный јуунда тергеениҥ башкараачылары куучын айткан, «Алтай Республиканыҥ эҥ артык аргачызы» деп адалган кӧрӱ-конкурстыҥ јеҥӱчилдери кайралдаткан. Бу ок кӱнде ӧмӧ-јӧмӧ иштеери керегинде бир канча јӧптӧжӱлерге кол салынган.

Тӧрт кӱнниҥ туркунына Горно-Алтайсктыҥ башка-башка площадкаларында экономикала, бизнесле колбулу јӱзӱн-јӱӱр керек-јарактар, ол тоодо тегерик столдор, мастер-класстар, семинарлар, тренингтер ӧткӧн.
Инвестициялык ӱлекер-проекттердиҥ јарымказында бастыра муниципал тӧзӧлмӧлӧр турушкан. Jарымкага промышленность ло инфраструктура, туризм ле айылчыларды кӱндӱлеери, агропромышленный комплекс, социальный бӧлӱк деген ууламјылар аайынча јирмедеҥ кӧп ӱлекер-проект чыгарылган. Мында јеҥӱчилдерди јаҥныҥ органдарыныҥ ла јондык организациялардыҥ чыгартулу улузынаҥ турган экспертный камыс талдаган. Олор эҥ артыктарын јети номинация аайынча талдаганын темдектеер керек.

Анайып, «Промышленностьто ло инфраструктурада эҥ артык инвестициялык ӱлекер-проект» деген номинацияда баштапкы јерди «Алтын Бай» ООО (Турачак аймак), экинчи јерди «Алтай Пант» ООО алган. «Туризм ле айылчыларды кӱндӱлеер» деген ууламјыда баштапкы јер Кӧксуу-Оозынаҥ «Рознин Ю. А.» ИП-га келижерде, экинчи јерге Шабалиннеҥ «Барсуган» этнопарк чыккан. «АПК-ныҥ бӧлӱгинде эҥ артык инвестициялык ӱлекер-проект» деп адалган ууламјыда Шабалин аймактаҥ «Туулу Алтайдыҥ ӱрендери» деп билим-производственный биригӱ» деген СПоПК јеҥӱ алган. Экинчи ле ӱчинчи јерлерге Чой аймактаҥ «Народный» СППК ла Майма аймактаҥ «Горно-Алтайский мясоперерабатывающий завод» ООО чыккан. «Социальный бӧлӱкте эҥ артык инвестициялык ӱлекер-прект» деп адалган номинацияда јеҥӱчил болуп Кӧксуу-Оозынаҥ «Точка роста» деп культурно-просветительский килемјилик фонд чыккан. «IT-технологиялар бӧлӱгинде эҥ артык инвестициялык ӱлекер-проект» деген номинацияда јеҥӱ Горно-Алтайсктаҥ Александр Печерскийге келишкен. «Муниципал тӧзӧлмӧдӧ эҥ артык инвестициялык площадка» деген номинацияда јеҥӱни Чамал аймак, экинчи јерди Горно-Алтайск кала алган. «Муниципал инвестициялык рейтингтиҥ јеҥӱчили» деп, «Майма аймак» муниципал тӧзӧлмӧ адаткан.
Бу ӧрӧ тоололгон јеҥӱчилдерге дипломдор ло кереес сыйлар табыштырылган.

Бу ла кӱнде керамикадаҥ эдимдер белетеери аайынча мастер-класс ӧткӧн. Анайда ок кийистеҥ сувенирлер эдерине ӱренерге кӱӱнзеген улуска семинарлар башталган. Ады-јолдоры јарлу устар ӧткӱрген бу ӱредӱ- семинарларга, мастер-класска баштапкы ла кӱн 58 кижи кӱӱнзеп келген. Олордоҥ 22 кижи гончарный ишле јилбиркеген болзо, 36 кижи кийистеҥ сувенирлер эдерине ӱренген. Анайда ок «Кийис куулардыҥ учужы» деп адалган кӧрӱ ӧткӧн. Тӧрт кӱнге улай иштеген бу кӧрӱге чыгарылган иштерле 150 кире кижи танышкан. Керамикадаҥ ла кийистеҥ сувенирлер белетеер ӱредӱлерди республиканыҥ экономикалык ӧзӱм ле туризм аайынча министерствозыныҥ јӧмӧлтӧзиле Албатыныҥ художественный эдимдериниҥ «Алтай» деп тӧс јер, «Алтай Республиканыҥ туризминиҥ ле аргачылыгыныҥ ӧзӱминиҥ тӧс јери» деп ГБУ ӧткӱрген.

Бизнестиҥ неделезинде кӧп тоолу тегерик столдор ӧткӧнин темдектеер керек. Олордыҥ бирӱзи «Муниципал тӧзӧлмӧниҥ инвестициялык јилбиркедижи» деп адалган. Оныҥ ижинде муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ администрацияларыныҥ, Алтай Республиканыҥ бӱдӱреечи јаҥыныҥ органдарыныҥ, бизнестиҥ чыгартулу улузы, анайда ок стратегический баштаҥкайлардыҥ Агентствозыныҥ ӧзӱмниҥ институттарыла ӧмӧ-јӧмӧ ижи аайынча башкартуныҥ башкараачызы Иван Аврах, «Jаҥы ӱлекерлерди јӱрӱмге кийдирери аайынча стратегический баштаҥкайлардыҥ агентствозы» АНО-ныҥ Сибирь федерал округта чыгартулу јериниҥ башкараачызы Илья Воронов турушкан. Бу тегерик столдыҥ туружаачылары бойлорына керектӱ ле тузалу билгирлер алган деп темдектеер керек. Анда јербойында башкарынарыныҥ органдарын инвестициялык айалганы ӧскӱрер ишке канайда јилбиркедери керегинде кӧп керектӱ јетирӱлер эдилген.

«АПК-га государстволык јӧмӧлтӧ лӧ јурт ээлем кооперациялардыҥ тузазы» деп адалган тегерик столдыҥ ижинде бу бӧлӱкте мал-аш, чоокыр аҥ ӧскӱрип, адару тудуп тургандар, јурт ээлемде тузаланып турган техника чыгарып турган специалисттер турушкандар. Олорго кооперативтер тӧзӧӧри, олор тӧзӧлгӧн соҥында, кандый туза болоры керегинде јакшы јӧп-сӱмелер айдылган. Сбербанктыҥ ишчилери кандый ууламјыларга кредиттер берип тургандары керегинде јетирӱлер эткен.

«Бизнес ле јаҥ ортодогы коммуникациялар — тергеениҥ ӧзӱминиҥ драйвери» деп адалган тегерик столдыҥ ижинде бизнестиҥ, банковский бӧлӱктиҥ, бӱдӱреечи јаҥныҥ органдарыныҥ чыгартулу улузы турушкан. Анда јаҥ ла бизнестиҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижиниҥ шылтузында јакшынак бирлик экономикалык айалгага келерге јараар деп айдылган. Оныҥ туружаачылары мынаҥ ары јаҥ ла бизнес ортодо тӧзӧмӧлдӱ иштерди ӧткӱрерине керектӱ керектерди чокумдап, темдектеп алган.

«Аргачылыкты јӧмӧӧриниҥ институттары» деп адалган тегерик столдыҥ туружаачылары аргачылыкты тергее кеминде јӧмӧп турган кандый государстволык институттар бар болгоны керегинде куучындашкан. Тегерик столдыҥ ижиниҥ турулталары аайынча бизнести јӧмӧӧриниҥ тергеелик институттарын ӧскӱрери аайынча стратегический ле тактический тӱп-шӱӱлтелер белетелген.
Национальный аш-курсак белетеери аайынча «Алтын Казан» деп адалган мастер-класс «Типография» деп ресторанда ӧткӧн. Мындый семинар быјыл экинчи катап ӧдӱп јат. Эксперттердиҥ темдектегениле, бу керек-јарак «Бизнестиҥ неделезиниҥ» эҥ учурлу керек-јарактарыныҥ бирӱзи болуп јат. Онызы чын болгодый. Не дезе, бу мастер-класска келгендер кӧп болгон. Ары санитарный книжка јогынаҥ кийдирбегени учун бис бу јилбилӱ ӱредӱле јууктада таныжып болбодыс. Бу иш национальный аш-курсак белетееринде албатыныҥ јаҥжыгуларын орныктырар, чеберлеер ле ӧскӱрер амадула ӧткӱрилип турганы сӱрекей јакшы деп темдектеери артат.

«Jажыл экономиканыҥ јолында» деп адалган тегерик столдыҥ ижинде АР-дыҥ экономикалык ӧзӱм ле туризм аайынча министриниҥ ордынчызы Алтынсай Белекова: «Алтай Республиканыҥ башкарузы 2016 јылда «јажыл» экономиканыҥ ӧзӱминиҥ Концепциязын јӧптӧгӧн. Тергеениҥ башкараачызы Александр Бердников бу суракка ӱзеери Алтай Республиканыҥ эмдиги ӧзӱминде ар-бӱткендик байлыктарды чебер тузаланар — ноосферный ӧзӱм деген баштаҥкай эткен» — деп айткан.
Тегерик столдыҥ туружаачылары бизнесте иштеп тура айландыра турган ар-бӱткенге чебер болоры керегинде айдышкан. Олордыҥ темдектегениле, экологический ууламјылу инженерный ӱлекер-проекттерди ӧскӱрерине ајару эдер керек.

«Бизнестиҥ неделезинде» «Турпродукты Интернетте јайары» деп адалган тренинг база ӧткӧн. Оныҥ ижинде кичӱ ле орто аргачылыктыҥ тӧртӧннӧҥ ажыра чыгартулу улузы турушкан. Олорго социальный сетьтер туристический продукцияны садуга чыгарарга сӱрекей јакшы арга болгоны, оны канайда тузаланары, кандый социальный сетьтерле тузаланганы артык, јаҥы клиенттерди канайда јилбиркедери ле оноҥ до ӧскӧ кӧп тузалу јетирӱлер эдилген.

«Бизнестиҥ неделезинде» «Россияныҥ јиит аргачызы» деп бастырароссиялык конкурстыҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ јеҥӱчилдери база адалган. Анда бастыра республикадаҥ 15 јиит аргачы турушкан. Алтай Республиканыҥ экономикалык ӧзӱм ле туризм аайынча министри Светлана Буйдышеваныҥ темдектегениле, кичӱ бизнестиҥ ӧзӱми јаҥыс ла Алтай Республикада эмес, је анайда ок бӱткӱл Россияда экономикалык колбуларды тӧзӧӧриниҥ тӧс ууламјызы болуп јат. Бу конкурстыҥ туружаачыларын ченемелдӱ аргачылар, бизнес-тренерлер, республиканыҥ экономикалык ӧзӱм ле туризм аайынча министерствозыныҥ чыгартулу улузы, аргачылыктыҥ ӧзӱми аайынча эксперттер баалаган. Конкурстыҥ јеҥӱчилдерин ӱч номинация аайынча талдагандар. Анайып, «Jылдыҥ социальный бизнези» деген ууламјыда Евгений Каташев, «Jылдыҥ ачылтазы» деп номинацияда Денис Холодилин ле «Jылдыҥ производствозы» деген ууламјыда Борис Яныканов ло Санат Тандин јеҥӱчилдер болуп чыккан.

«Бизнестиҥ неделези» туркунына ӧткӧн тегерик столдордо, мастер-класстарда, семинарларда, тренингтерде айдылган тӱп-шӱӱлтелердиҥ јарамыктулары ла тузалулары текши резолюцияга кийдирилген. Мынайып, экономика бӧлӱгинде јылдыҥ сайын ӧдӱп турган јаан учурлу керек-јарак тӱгенген. Оныҥ туружаачылары бойлорына керектӱ ле тузалу билгирлер алган ла олорды мынаҥ ары ижинде тузаланар, мынаҥ улам тергеебистиҥ экономиказы ӧзӱм алынар деп иженери артат.

К. Яшев