Алтайдын Чолмоны

Ајаруда — эл-јонныҥ су-кадыгы

05.06.2018

Алтай Республиканыҥ врачебно-физкультурный диспансери (ВФД) Алтай крайдыҥ су-кадыкты корыыр бӧлӱгиниҥ јакарузыла 1967 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 12-чи кӱнинде тӧзӧлгӧн. Ӧткӧн јылда диспансер бойыныҥ 50 јылдык юбилейин темдектеген.

Бӱгӱнги кӱнде диспансерде эки бӧлӱк иштеп јат. Оныҥ спорт-медициналык бӧлӱгин Ирина Кныева, су-кадыктыҥ тӧс јерин Татьяна Ередеева башкарат. Республикан ВФД-ныҥ баш врачы Равиля Телесова. Диспансерде таланыҥ ады јарлу спортчылары, онойдо ок ДЮСШ-ныҥ спортло таскадынып турган балдары медшиҥжӱни бастыра јанынаҥ тереҥ ле кыракы ӧдӧт. Спортчы балдарга маргаандарда туружарга јараар деп јӧп берилет.

2009 јылда диспансерде су-кадыктыҥ тӧс јери тӧзӧлгӧниле, «Су-кадык» деген национальный программаны, су-кадык јӱрӱм јӱрери аайынча федерал адылу программаны бӱдӱрериле колбой оныҥ ижи кӧптӧгӧн. Мында јаҥыс та спортчылардыҥ эмес, је онойдо ок текши эл-јонныҥ су-кадыгы, айалгазы база шиҥделет.

Тӧс јердиҥ специалисттери профилактикалык ууламјылу ишти билгир ле тӧзӧмӧлдӱ ӧткӱрет. Кажы ла кижиниҥ эҥ јаан байлыгы — оныҥ су-кадыгы. Ооруны болдыртпаска, муҥдар тоолу улус мында башка-башка эп-аргалардыҥ болужыла эртеде шиҥжӱ ӧдӧт. Бу улустыҥ тоозында ыраак аймактардыҥ улузы. Мында консультацияларды байлык ченемелдӱ, узы бийик врачтар ӧткӱрет. Олордыҥ ады-јолдоры јон ортодо танылу, јарлу. Jаан эмес, је нак ӧмӧликтиҥ оморкодузы — бежен јыл стажту, РФ-тыҥ нерелӱ врачы, врач-офтальмолог В. И. Самыкова, тӧртӧн јыл стажту врач-терапевт Т. Ч. Курусканова, РФ-тыҥ нерелӱ врачы хирург С. К. Керексибесова, РФ-тыҥ нерелӱ врачы, врач-статист Р. Ф. Максарова, врач-реаниматолог П. В. Орлов, массажист Т. М. Сарина ла оноҥ до ӧскӧлӧри.

В. И. Самыкова кӧстӧҥ оору улуска болужат, диагнозын тургузып, эмдеерине, јазыларына болужат. Эмчиликле, эмчилерле јӧптӧжип, оору кижиге оноҥ ары эмденерге керектӱ арганы таап берет. Оору кижиниҥ айалгазын ајарузынаҥ качан да ычкынбас, учына јетирер, ижине, улуска сӱрекей ајарыҥкай ла каруулу эмчи. Бойыныҥ эмдеген кижизиниҥ айалгазын узак ӧйгӧ ајарузында тудат. Jурт јерлерде Вера Ивановна сакылталу эмчи деп айдар керек.

Татьяна Чемоковна Курусканова база јакшы врпач-терапевт. Калганчы ӧйдӧ кӧп улус јӱректиҥ, тамырлардыҥ ооруларыла, сахарный диабетле, ишемический ооруларла, кејир-тамактыҥ бестериниҥ (щитовидная железа) оорузыла оорып јат. Кӧп учуралда улус оорузын билбей јӱреле, јаанадып салат. Бу врачка кӧрӱнип келген улус тузалу, керектӱ болушты ӧйинде алып, оноҥ ары поликлиникага барат.

Кӱӱнзеген ончо улус шиҥжӱни аппаратно-программный комплекс ажыра ӧдӧр аргалу. Шак бу шиҥжӱ кижиниҥ текши су-кадыгыныҥ айалгазын, каныныҥ тебӱзин, эт-канныҥ аргаларын, јӱректиҥ, тамырлардыҥ аайын, лабораторный анализтердиҥ кӧргӱзӱлерин айдып берет.

Специалисттер баштанган кижиге ӧткӱрилген шиҥжӱлердиҥ турулта-кӧргӱзӱлери аайынча керектӱ јӧп-сӱмелерди айдып берет. Онойдо ок шиҥжӱни оноҥ ары ӧдӧргӧ поликлиникага, врачка направление берет.
Аҥылу ајару ыраак јурттардыҥ эл-јонына эдилет. Су-кадыктыҥ тӧс јери јыл туркунына јурттарла јорыктап, керектӱ болушты јетирет ле јартамалду иш ӧткӱрет. Jурт јерлердиҥ улузы эмчилерди јылу уткып, шиҥжӱни кӱӱнзеп ӧткилейт.
Тӧс јердиҥ специалисттериниҥ темдектегениле, ӧткӧн јылда баштапкы јерде јӱректиҥ, тамырлардыҥ оорузы, экинчи јерде карынныҥ оорузы, ӱчинчи јерде тынар системаныҥ ла оноҥ ӱйе-сӧӧктиҥ, эндокринный системаныҥ оорулары болгон. Чочыдулу айалгазыла канныҥ тебӱзи, артык беске баштапкы јерде турат. Оноҥ ары кандагы бийик холестерин, таҥкы тартканы, ачу ашты ичкени, маала тажын, аламаларды ас јигени, кыймыктанары-базары ас болгоны база тӧс јерде деп темдектеер керек.

Мында су-кадыктыҥ школы иштегени удай берди. Келген улуска специалисттер олордыҥ су-кадыгына тузалу профилактикалык учурлу јӧп-сӱмелерди айдып берет. Онойдо ок ӱренген, темиккен каршулу кылыктарынаҥ чыгарга болужат, темдектезе, таҥкынаҥ айрыларга. Бойыныҥ су-кадыгы учун ол бойы каруулу, су-кадыгына јаҥы кӧрӱмле кӧрӧргӧ болужат, таскадат. Четвергтер сайын кандый бир чокым ууламјыла лекциялар ӧдӧт. Темдектезе, чын, билгир ашкарынарыныҥ ээжилери, таҥкыны таштаары, улай ла учурап турган ооруларды болдыртпазы (јӱректиҥ, тамырлардыҥ, кӧстиҥ ле о. ӧ. оорулар) аайынча профилактикалык ӱредӱ.

Лечебно-физкультурный диспансердиҥ эки бӧлӱгинде профилактикалык ууламјылу иш эмдеер эп-аргалардыҥ болужыла ла онойдо ок эмдеер физкультурала тазыктырынар эп-сӱмелердиҥ болужыла ӧдӧт. Мында 6 специалист ле 2 орто персонал иштеп јат. Массажисттер спортчылардыҥ, онойдо ок кӱӱнзеген улустыҥ су-кадыгына јарамыкту массажты бийик кеминде эдет.

Тӧс јерде эмдеер физкультура (ЛФК) аҥылу јерде турат. Мында ӧткӱрилип турган ӱредӱниҥ тузалузын кӧп улус јакшы билер. Келген улусла ченемелдӱ инструктор-методисттер Лариса Стыцко ло Чейнеш Тадышева иштеп јат.
ЛФК-ла тазыктырынар иш эптӱ, јаан спортивный залда ӧдӧт. Мында бир канча бӧлӱк (группа) улус тазыктырынат. Кажы ла бӧлӱкте 10-11 кижидеҥ.

Су-кадыктыҥ тӧс јеринде су-кадыкка јарамыкту болуш акча тӧлӧбӧзинеҥ эдилет. Мында јаҥыс ла керектӱзи паспорт ло медицинский полис.

Су-кадыктыҥ айалгазын шиҥжӱлеер эп-аргалар элбеген, ол тоодо диагностиканыҥ алтын стандарты — УЗИ тургузылган, физкультураныҥ эп-аргаларыла, сӱмелериле эмдеери элбедилген. УЗИ-ле ченемелдӱ врач Павел Орлов билгир иштеп јат.

Бӱгӱнги кӱнде кижиниҥ су-кадыгына каршулу, чочыдулу кӧргӱзӱлер: канныҥ бийик тебӱзи, канда сахар, холестерин керектӱ кеминеҥ бийик болгоны, артык беске, јастыра ашкарыныш деп чотолып јат. Мынаҥ улам инсульт, инфаркт, кату оору, сахарный диабет деген оорулар табылардаҥ айабас. Айдарда, озолодо, эртеде эл-јон бойыныҥ су-кадыгыныҥ айалгазын ајаруга алып, су-кадыктыҥ тӧс јерине келип, ооруны болдыртпазына јарамыкту шиҥжӱни ӧдӱп эмденгени су-кадык јӱрӱминиҥ ӧйин узадар аргалу. Баштапкы јерде кижиниҥ су-кадыгы деген тӧс шӱӱлтени ундыбас керек.

Республиканыҥ врачебно-физкультурный диспансери