Алтайдын Чолмоны

Абитуриенттердиҥ ӧйи келди

Школдогы јылдар кийнинде артты. Эмди абитуриенттердиҥ шакпыраар ӧйи башталып јат. Школды божоткон уулдар—кыстар удабас ла кала јаар келип, талдап алган ӱредӱлерине документтерин табыштырар, керек болзо, экзамендерде туружар.

Кӧп балдар ӧскӧ калалар јаар барып, бийик ӱредӱлӱ заведениелерге бойыныҥ арга-кӱчиле кирип, једимдӱ ӱренип јадылар. Jе ыраак, јаан ла таныш эмес калага баштапкы ла катап барып јаткан баланыҥ јолында кандый ла буудактар, уур-кӱчтер туштаар эмей. Анчада ла эмдиги ӧйдӧ јӱзӱн-базын куурмакчылар, улусты тӧгӱндеп, уурдап-блаажар эп-аргаларын тузаланып кӧндӱктирип ийген кӱлӱктер кӧп.

²скӧ талага келген, арып-чучураган, чочып-ӱркӱген улусты кара санаалулар тӱрген илелеп ийет. Олордыҥ ортозында вокзалдардыҥ јанында иштеп турган таксисттер де болордоҥ маат јок. «Кӱӱнзеген јеригерге јеҥил баала јетирерим» дегенин кулактыҥ кырынаҥ ӧткӱригер. Jӱк ле јондык транспорт, ол эмезе окылу такси. Эмдиги ӧйдӧ Интернет деп неме бары—јаан арга эмей. Ондо бастыра керектӱ бичимелдерди, јетирӱлерди таап алар арга бар. Кем куурмакчы, кем чын ишчи болгонын—мындагы сайттарда «отзыв» дейтен бичимелдердеҥ тургуза ла билип ийерге јараар.

Кайдаар ла барарга, нени ле эдерге турзаҥ, сеге болуш—карманыҥда акча. Андый да болзо, тургуза ла акчакапка колыҥды кийдирип, болгон ло кижиге акча берерин токтодор керек. ¯редӱге кирер јерге једип, мында да ајарыҥкай болуп, не-немени сурап-јартажып, аайлу-башту сананып јӱрзе, куурмакчылар слерге «јапшынбас» ине.
Билип јӱрӱгер, «¯редӱ керегинде» деп јасак аайынча бастыра государственный ВУЗ-тарда, ол тоодо акча тӧлӧп тӧ ӱренетен заведениелерде, документтерди алганы, экзамендерди табыштырганы—акча тӧлӧбӧзинеҥ болор учурлу.

Кандый бир «акча јуур керек», «канцелярияныҥ чыгымдарын толтырар керек» деген куучындарга бӱтпегер. Государственный эмес ВУЗ-тарда экзамендер учун тӧлӧмирлер окылу јӧптӧжӱде бичилер учурлу.

Школды јаҥы ла божоткон балдар ла олордыҥ ада-энелери—куурмакчыларга јаан сӱӱнчи. Слерге «приемный камыста бойыстыҥ кижи бар, акчаны бис ажыра тӧлӧп ий, сеге болужып ийзин деп оныла куучындажарыс» деген улустыҥ јанына јуук та баспагар.

Ада-энелер балазыныҥ аргазына алаҥзып, јарлар ажыра таныш эмес улусла таныжып, олорго «тӱрген белетенер курстарга» балазын бичидет, «экзамендердиҥ сурактарын кайдаҥ да» садып алат. Учында бу «заказтардыҥ» турултазы—чикелеп айтса, чукурук. Оныҥ учун бу каруулу ӧйдӧ кӧп неме јаҥыс ӱредӱге кирип јаткан баладаҥ эмес, оныҥ ада-энезинеҥ база камаанду. Слер балагарга алаҥзыбай, ого бӱдӱп, келишпегенде, ачынбай, токыналу јӱрзегер, балагарга да јеҥил ле токыналу болор. Бу кӱндерде слер баланыҥ эҥ јаан јӧмӧлтӧзи, акчала эмес, алкыштараарла, бӱдӱмјигерле. ¯редӱге кирип јаткан уулдар ла кыстар, бойыгардыҥ арга-кӱчигерге, санаагарга иженигер. Кӱӱнигерге кирген профессияны алаҥзыш јогынаҥ талдап, студенттиҥ каруулу ла јилбилӱ јӱрӱмине алтагар. Слердиҥ алдыгарда— эҥ артык ла сӱӱнчилӱ ӧйлӧр, ачылталар ла байлык билгирлер.

С. Купюшева