Алтайдын Чолмоны

Телекӧрӱлте ӧйдӧҥ соҥдобойт

12.09.2017

Бистиҥ тергееде, бастыра ороондо чылап ок, телекӧрӱлтеде ӧдӱп турган јаҥыртуларды эл-јон сескен ле болбой. Телекӧрӱлтениҥ цифровой бӱдӱмине кӧчӱп турганыла колбой, бу јуукта республикан телекӧрӱлтениҥ берилтелериниҥ каналы удурумга солылып, оноҥ ижин јаҥжыкканы аайынча улалткан болгон.

«Эл Алтай» ГТРК-ныҥ јааны Т. А. Кончева телекӧрӱлтениҥ ижинде јаҥыртулар, јербойындагы телекӧрӱлтениҥ јуук ӧйдӧ бӱдӱретен иш-амадулары керегинде мынайда куучындаган:«Бистиҥ ороондо телекӧрӱлтениҥ цифровой формадына кӧчӧр ишке јаан ајару эдилет, ол тоодо ороонныҥ Президентиниҥ јанынаҥ. Бу кеми јаан јаҥыртуныҥ тӧс амадузы бастыра эл-јон чыҥдыйы јакшы телеберилтелерди текшилей кӧрӧрин јеткилдеери. Цифровой телекӧрӱлтеге ГТРК, оныҥ тергеелердеги филиалдары кӧчӱп јат. Арткан телеканалдар, темдектезе, губернаторский деген ле ӧскӧ дӧ телеканалдар кӧчпӧй јат. Келер ӧйдӧ олор до бу форматка кӧчӧрдӧҥ айабас, онызын ӧй кӧргӱскей.
Цифровой телекӧрӱлтеге кӧчӧри кемиле сӱрекей јаан иш, анайда ок оны ӧткӱрерине, ол тоодо јербойындагы ретрансляторлорды келиштирте јазалдарла јеткилдеерине кӧп акча-манат керек. Акча-манат ороонныҥ Президентиниҥ јакылтазы аайынча федерал башкару чыгарат. Бу мындый јаан ишти тергеелик телекӧрӱлтелер, государственный госјӧмӧлтӧ јогынаҥ, кӧдӱрип, алып чыгып болбос. Темдектезе, бистий ле тергеелик телекӧрӱлтеге цифровой форматка кӧчӧриле колбулу ишти бӱдӱрерге 200 миллион салковой кире акча керек».
Татьяна Анатольевнаныҥ айтканыла, телекӧрӱлте цифровой форматка кӧчкӧнин азыйда кара-ак телекӧрӱлтенеҥ ӧҥдӱзине кӧчкӧниле тӱҥдештирерге јараар. Эмди телеберилтелердиҥ јуруктарыныҥ, ӱн-табыжыныҥ чыҥдыйы чик јок јаранар. «Мындый јаҥырту бистиҥ ӧмӧликтиҥ алдына бийик некелтелер тургузат. Телекӧрӧӧчилердиҥ алдына јаан каруулу болгонысты јакшы оҥдоп, ижистеги јакшынак јаҥжыгуларысты, берилтелеристи оноҥ ары улалтарыс ла јаҥыртулар эдерис. Озо ло баштап јилбилӱ ӱлекерлердиҥ тоозын кӧптӧдӧргӧ кичеенерис. Келер јуук ӧйдӧ ӧткӱретен андый ӱлекерлердиҥ тоозында: јарлу кожоҥчы Раиса Модорованыҥ таҥынаҥ концертин, ээчиде «Алтай Микс» ӧткӱрерине белетенедис. Анайда ок бистиҥ республиканыҥ јеринде јадып турган албатылардыҥ чӱм-јаҥдарына ла јаҥжыгуларына, албатылардыҥ најылыгына, јозокту билелерге, су-кадык јадын-јӱрӱмге ле ӧскӧ дӧ сурактарга учурлалган берилтелер оноҥ ары улалар. Jурттардагы јозокту билелер керегинде биске јетирӱ этсин эмезе «Алтайдыҥ Чолмоны» газет ажыра бичизин деп, јербойыныҥ албаты-јонына баштанадым. Бис барып, андый билелер керегинде телеберилтелер белетеер эдис»—деп, Татьяна Анатольевна айтты.
Республикада телекӧрӱлтениҥ берилтелериле колбой ӧткӧн лӧ ӧдӱп турган јаҥыртулар керегинде «Эл Алтай» ГТРК-ныҥ производственно-техникалык бӧлӱгиниҥ јааны А. Б. Ялбаковтыҥ јартамалынаҥ:«Телекӧрӱлтениҥ цифровой технологиязыныҥ јазалдарын бис 2011 јылда алып баштаганыс, олорды тургузып, 2012 јылда тулаан айда иштедип ийгенис. Мынаҥ озо ӧйдӧ бисте текшилей аналоговый телекӧрӱлте болгон. Ол тушта бисте республикан РТПЦ-ла (радиотелевизионный передающий центр) колбу јок болгон, оныҥ учун бис телекӧрӱлтениҥ сигналдарын «Эл Телком» ажыра берип турган болгоныс. Ол дезе аналоговый сигналды спутниктеҥ алала берзе, бис оны цифровойго кӧчӱреле, бойыстыҥ цифровой вставкабысты тургузала, ойто «Эл Телкомго» цифровой сигналды берзес, ол оны ойто кайра аналоговый эттирте преобразовать эделе, РТПЦ-га берип турган болгон. РТПЦ дезе аналоговыйды алала, ойто цифровойго преобразовать эделе, бу ла јуукка јетирте калага цифровой сигнал берип турган болгон. Республика ичинде аналоговый телекӧрӱлте болгон».
²рӧ айдылганынаҥ кӧрзӧ, чындап та, телекӧрӱлтениҥ берилтелерин кӧрӧрин јеткилдееринде чӱмдӱ иш болгон болуптыр. Jербойында цифровой телекӧрӱлтеге кӧчӧриле колбулу ээчиде бӧлӱк иш быјыл јаан изӱ айдыҥ башталганында башталып, кайда да јарым ай кире ӧй кайра учына јеткен эмтир. Бу ӧйдӧ ГТРК ла Туу-кайадагы РТПЦ ортодо оптоволоконный колбу ӧткӱрилген, бу колбуныҥ эмигиниҥ узуны 2,7 километр дешти. Бу колбуда кандый да муфта-соединение јок. Адар Борисовичтиҥ айтканыла, ол колбуны ӧткӱрер алдында «Горно-Алтайсктыҥ электрический сетьтери» деген организацияла электроколбуныҥ столмолорын ӧрӧ адалган колбуны ӧткӱрерине тузаланары јанынаҥ јӧптӧжӱ тургузылган болгон. Эмикти јердиҥ алдыла апарар арга јок—јердиҥ алдыла јӱзӱн-башка эмиктер, трассалар ӧткӱрилген учун, јерди казарга јарабас.
—Ол колбу-эмикти ӧткӱрип койордо, РТПЦ цифровой сигналды биске аткарып турган. Бис дезе бойыстыҥ цифровой вставкабысты тургузала, цифровой сигналысты РТПЦ-га кайра берип јадыс, эмди бисте «аналоговый колена» јок—деп, Адар Борисович јартады.
РТПЦ-ныҥ алдында турган иш—аймактардагы јурттарга цифровой телекӧрӱлтеге приемниктер тургузары. Бу ишле колбулу баштапкы јазалдар келип баштаган, темдектелгени аайынча болзо, ол иш ӱлӱрген айдыҥ 1-кы кӱнине јетпей јадып бӱдер учурлу. Текши алза, республиканыҥ 147 јуртын цифровой форматка кӧчӱрер керек.
ГТРК дезе цифровой телекӧрӱлтеле бӱткӱлинче иштеп јат—«Россия 24», «Россия 1», «Радио России» каналдарга сигналдар цифровой форматла берилет.
Телекӧрӱлтеле колбой мындый јаан кубулта-јаҥыртулар болуп турарда, телевизордыҥ цифровой приставкалары јанынаҥ айалга кандый болор деген сурак береримде, приставкалар солылбас, улус телевизорлорын бӱгӱнге јетире канай кӧргӧн—анай ла кӧрӧр деген каруу алдым.
—Jаҥы форматка кӧчкӧниниҥ кийнинеҥ телекӧрӱлтениҥ берилтелериниҥ ӧҥиниҥ ле табыжыныҥ чыҥдыйы јаранган. Бистиҥ телеберилтелеристиҥ врезкалары да кӧптӧгӧн. Аналоговый телекӧрӱлте 2018 јылдыҥ ортозы-учы кирезинде јоголып калар—деп, А. Б. Ялбаков айтты.
Анайда ок ол радионыҥ ижин јаҥыртары јанынаҥ иш база ӧдӧт деген. Цифровой телекӧрӱлтениҥ «Радио России» деген каналы ажыра бистиҥ тергеениҥ де радиозын угар арга болор. Аймактарга јербойыныҥ радиозын угарына ӧй берилет, јазалдарла јеткилдеш эдилет ле иштеер улус белетелет. Эмди де кезик аймактар јербойыныҥ газеттери ажыра тӧзӧлгӧн кеми јаан эмес каналдар ажыра радионы угат. Кыскарта айтса, радио телекӧрӱлтедеҥ соҥдобос.
Jартамал: Аналоговый телекӧрӱлтениҥ аргалары, чыҥдыйы ӧйдиҥ некелтелерине келишпейт. Цифровой телекӧрӱлте цифровой кодированиени, ал-камык јетирӱлерди тузаланат—оныҥ јуруктарыныҥ ла табыжыныҥ чыҥдыйы јакшы. Цифровой сигнал ажыра башка-башка темаларлу јӱстеҥ кӧп телеканалдарды кӧргӱзер арга бар. Телекӧрӱлтениҥ бу бӱдӱминде анайда ок јӱзӱн-башка ӱзеери сервис-функциялар бар. Кыскарта айтса, кижи телевизордыҥ ижин бойы башкарып отурар аргалу—удурумга токтодоры, кандый бир јараган программаны бичидип алары, кӧрӧргӧ, программаны кайра толгооры, телевизор кандый тилле «куучындаарын» талдап алары, телеберилтелердиҥ анонсын экранга чыгарары ла о. ӧ.
Цифровой телекӧрӱлтеге кӧчӧри федерал программа аайынча ӧдӧт. Аналоговый телекӧрӱлте 2018 јылда јоголтылар. Озолондыра темдектелгениле, аналоговыйдаҥ цифровойго кӧчӧр тушта ӱч мультиплекс болор дешкен. Бир мультиплекске 10 телеканал кирет. Jе РФ-тыҥ Минкомсвязиниҥ калганчы јетирӱзиле, тургуза ӧйдӧ бистиҥ ороондор ӱчинчи мультиплексти тузаланарына акча-манат јетпейт. Нениҥ учун дезе экинчи ле ӱчинчи мультиплекстер акча-манатла бюджеттеҥ јеткилделбейт, ол ок ӧйдӧ рекламаныҥ рыногы киреленип калган.

А. СУЛУКОВ