Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Jакшыныҥ јолына тартыларга таскадат

22.09.2017

Горно-Алтайскта ӧткӧн «Духовный путь богопознания М. В. Чевалкова» деген кӧрӱниҥ ачылтазында «Jаманнаҥ качып, јакшыга коштон» деп солун бичикле таныштыру болды.

«Калыктар ортодогы «Православная инициатива» деген грантовый кӧрӱ-маргаанныҥ шылтузында бис мында јуулдыс. Онойдо ок ӧдӱп јаткан јакшынак керек база ол грантла колбулу. Бистиҥ Маймадагы Агару Тынныҥ храм-ӧргӧӧзи быјыл кичӱ гранттардыҥ кӧрӱ-маргаанына ӱлекер угузу-бичикти база берген. ¯лекердиҥ амадузы Михаил Чевалковтыҥ чыкканынаҥ ала 200 јылдыгына уткый оныҥ балдарга алтай тилле јакылта кептӱ бичиген куучындарын кепке базары болгон—деп, Ксения Балакина куучындады. —Jе бистиҥ угузу-бичигиске јол келишпегени карамду. Jе ол ок ӧйдӧ, качан ол табыш биске једип келерде, иштиҥ кӧп јаны эдилип калган ла иш бисти јилбиркеткен. Оныҥ учун јарым јолдо токтоор арга јок болгон. Онойып, бичик ак-јарыкты Горно-Алтайсктыҥ ла Чамалдыҥ епископы Каллистраттыҥ алкаганыла, акча-манатла јӧмӧгӧниле кӧрди.
Бӱгӱн бис слерди бу бичикле таныштырадыс. Ол «Jаманнаҥ качып, јакшыга коштон» деп адалат. Бичик јаҥы ла типографиядаҥ чыккан. Jараш, чыҥдый, ӧҥжик, кату кадарлу. Бу бичикти ак-јарыкка чыгарарга болушкан-јӧмӧгӧн Горно-Алтайсктыҥ ла Чамалдыҥ епископы, Каллистратка, алтай тилле ӱредӱчим Валентина Дедеевага, «Православная инициатива» кӧрӱ-маргаанга алкыш-быйан. Онойдо ок бичиичи, поэт, кӧчӱреечи, балдардыҥ «Солоҥы» журналыныҥ редакторы Кӱлер Тепуковко јаан быйан. Бичикти белетеп чыгарар деген санаа-кӱӱнле мен бу ак саналу, ару кижиге баштангам. Болушты, јӧмӧлтӧни сӧс јогынаҥ алдым. Иштеерге сӱреен јеҥил болгон. Ол Михаил Васильевичтиҥ куучындарын эмдиги алтай тилле эптӱ эдип салды. Автордыҥ байлык тилиле чебер ле каруулу иштеп, ол ло бойын артыргызарга тыҥытту иштеди. Кӱлер Эзендикович јурукчы Владиир Поповты тапкан. Jайалталу јурукчы бичикти јаркынду јуруктарыла кееркетти. Бичиктиҥ редакторы Нина Тепукова, верстказын Эрмек Тепуков чыҥдый бӱдӱрген.
Агару Каллистраттыҥ алкаганыла, М. Чевалковтыҥ «Jаманнаҥ качып, јакшыга коштон» деген бичиктиҥ кӧп јаны республикада балдардыҥ библиотекаларына акча-эш јогынаҥ табыштырылар».

«Башпарактыҥ» кычыраачыларын М. В. Чевалковтыҥ «Jаманнаҥ качып, јакшыга коштон!» деген јаҥы бичигинеҥ алылган ӱлгерлерле таныштырадыс.

Jакшыга уткый бас,
Jаманнаҥ јана бас.
Jакшыныҥ јакшызы јуугар,
Jаманныҥ јаманы јуугар.
Jакшыныҥ сӧзин сананып јӱр,
Jаманныҥ сӧзинеҥ јалтанып јӱр.
Jакшыга коштонзоҥ, ордына отурарыҥ,
Jаманга коштонзоҥ, одына кӱйериҥ.
Бойыҥды бойыҥ билип јӱр,
Болгон ло кижиге бӱдӱнбей јӱр.
Тӧгӱнчи кижиге кожулба,
Кулагыҥла сӧзин тыҥдаба.
Тӧгӱнчини эш эдинип јӱрбе,
Тӧгӱнчиниҥ јолыла баспа.
Jӱрер јолыҥару болзын,
Jӱрегиҥде јеҥил болзын.
Мекечиле айылдашпай јӱр,
Меке тузагына тӱжериҥ.
Мекечи кижи тӧжиҥе отурар,
Мензинип алза, тӧбӧӧҥӧ отурар.

ТЕГИННЕҤ ТЕГИН JӰРБЕ
Тегиннеҥ тегин аш јибе,
Тенип јӱрӱп, суранба.
Айыл сайын базып јӱрбе,
Айылдаҥ јиирге бедиренбе.
Кижи колын карап јӱрбе,
Кижиниҥ ажына иженбе.
Jалкуурып базып јӱрбе,
Jажына иштенип јӱр.
Салбайып базып јӱрбе,
Сананып иштенип јӱр.
Кижи ажы аш болбос,
Кижидеҥ јигени ток болбос.
Jаман да болзо, бойыҥныҥ кӧчӧҥ болзын,
Jаман да болзо, бойыҥныҥ айлыҥ болзын.
Кӧзиҥ барда, кӧрӱп ӱрен,
Колыҥ барда, иштенип јӱр.

ТӦГӰНЧИ КИЖИ

Тӧгӱнчиниҥ сӧзи
Тӧӧниҥ јининдий.
Тӧӧниҥ јинин ичерге јарабас,
Тӧгӱнчиниҥ сӧзине бӱдерге јарабас.
Тӧгӱлген суузын курсак болбос,
Тӧгӱн сӧстӧҥ туза болбос.
Тӱдӱн* тартынган карылар,
Тӧгӱндеп айдар уйалар.
Тӧгӱнчиге коштонзоҥ, тӧгӱнчи болорыҥ,
Тӧрине отурып аш јизеҥ, копчы болорыҥ.
Тӧгӱнчиле тӧгӱндешпе,
Тӧрине оныҥ отурба.
Чикезин, чынын айдып јӱр,
Чынды сӱӱгенге коштонып јӱр.

*тӱдӱн – ыш

КАРА САГЫШТУ КИЖИ

Кара сагышту кижи
Канга ӧштӱ бӧрӱдий.
Карындаш бууры јок болор,
Канду кӧзи чагылып јӱрер.
Каныгып, кериш этсе,
Кан јиген ийттий болор.
Кижиге јаман айттырза,
Кирлӱ ичи јазылбай јӱрер.
Кӧзи окту болзо, аткадый болор,
Колы јеткедий болзо, кенеткедий болор.
Азулу бӧрӱ кой кӧрбӧс,
Андый кижи кижи кӧрбӧс.
Ончозын ундыбай јӱрер,
Оозыла каргап јӱрер.
Кайнап турган саҥыстый болуп,
Каныгып, каны кайнаар.
Кабагын јемире кӧрӱп,
Каныгып, кижини каргап јӱрер.
Кижи балазын соок кӧрӱп,
Кийнинеҥ айткылап јӱрер.
Кара сагышту, мыны ук!
Кара јыланды кижи сӱӱбес,
Кара сагыштуны јон сӱӱбес.

КОПЧЫ КИЖИ

Эр ле эмегенниҥ копчызы,
Эди кодырлу кижидий.
Кодырлу кижиниҥ колы энчикпес,
Копчы кижиниҥ тили энчикпес.
Кодырлу эт кол амыратпас,
Копчы кижи јурт амыратпас.
Уккан сӧзин улалтып јӱрер,
Учураганга коптоп јӱрер.
Коп сӧсти тыҥыда айдар,
Копко копты кожуп јӱрер.
Копты койылтып айдарга,
Копчы тилдӱ кадыт јаман.
Кара кускун јуулза, сек табар,
Копчылар јуулза, коп табар.
Коронду ашты ичерге коркышту,
Копчы кижиле отурарга коркышту.

К. Пиянтинова белетеген

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина