Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Россияга кажы ла бала баалу

23.10.2017

Ӱлӱрген айдыҥ 17-чи кӱнинде Горно-Алтайскта Албатылардыҥ најылыгыныҥ туразыныҥ актовый залында республикан јуун ӧтти. Ондо бойлорыныҥ балдарыла кожо ӧскӧ билелердиҥ балдарын балазынып ла азырап турган билелердиҥ сурактары шӱӱжилген.

Jуунда Горно-Алтайск каланаҥ ла республиканыҥ аймактарынаҥ келген кӧп энелер туруштылар. Олорды Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Председатели, «Бирлик Россия» партияныҥ талалык бӧлӱгиниҥ качызы В. Н. Тюлентин, Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председателиниҥ ордынчызы М. Ю. Маргачев акту кӱӱнинеҥ уткып, кажы ла билеге ырыс ла аргалу јӱрӱм кӱӱнзедилер.
Владимир Николаевичтиҥ айтканыла, Россияга кажы ла бала баалу ла кару. Оныҥ учун «Бирлик Россия» партияныҥ «Россияга кажы ла бала баалу» деген ӱлекерин бӱдӱрерге чырмайар керек. Бу ууламјыда јаҥныҥ бӱдӱреечи де, јасактар чыгараачы да органдары ӧмӧ-јӧмӧ иштеер учурлу.
Бу программаныҥ амадулары кажы ла кижиге јарт—ороондо ӧскӱстердиҥ тоозын астадары, ӧскӧ улустыҥ балдарын балазынып ла таскадып турган билелерге, ада-энези јок арткан балдарга ла ада-энезиниҥ кичеемели јок артарына јууктай берген билелерге ӧйлӱ-ӧйинде болужары ла государство јанынаҥ јӧмӧлтӧ јетирери.
«Ороонныҥ ла государствоныҥ келер ӧйи бӱгӱн бис кандый балдарды ӧскӱргенистеҥ ле таскатканыстаҥ камаанду болор—деп, Михил Юрьевич Маргачев айтты.
—Бистиҥ бӱгӱнги туштажубыстыҥ амадузы шак ол сурактар јанынаҥ бой-бойлорыстыҥ шӱӱлтелеристи угужары, бу ууламјыда мынаҥ ары бӱдӱретен иштерди чокымдап алары. Бу залда Алтай Республиканыҥ тӧс калазынаҥ, ыраак ла јуук аймактардаҥ келген энелер отуры, бойыгардыҥ санаа-шӱӱлтегерди агы-чегинче айдыгар, Алтай Республиканыҥ Башкарузы оны мынаҥ арыгы ижинде ајаруга алар».
Ӧскӧ балдарды бойыныҥ билезине алып ла таскадып, билениҥ эҥ артык јаҥжыгуларын орныктырарына јаан ӱлӱзин кошконы учун В. Н. Тюлентин бир канча энелерди Быйанду самараларла кайралдады. Олордыҥ тоозында: Жайнаткан Бегенова, Ия Боктергишева, Людмила Старикова, Юлия Шакина, Арчын Баина, Светлана Колпакова ла Алефтина Сумешева.
М. Ю. Маргачев Алтай Республиканыҥ Башчызыныҥ адынаҥ бир канча энелерге база Быйанду самаралар табыштырган. Олор—Татьяна Кыдыева, Ольга Текенова ла Наталья Чалбушева.
Оныҥ кийнинде докладтарды ла јетирӱлерди Алтай Республиканыҥ иш, социальный ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министри А. Г. Сумин, «Бирлик Россия» партияныҥ «Россияга кажы ла бала баалу» деген ӱлекериниҥ таладагы координаторы А. Б. Казанцева, Алтай Республикада балдардыҥ тап-эриктери аайынча окылу чыгартулу кижи Н. Ч. Манзырова, Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билимдик аайынча министриниҥ баштапкы ордынчызы О. Б. Болтошева, Алтай Республиканыҥ талалык ӧзӱм аайынча министриниҥ ордынчызы Л. Б. Ящемская эттилер.
Бу башкараачылардыҥ куучындарында јӱрӱмниҥ кӱч айалгаларына кирген балдарды чыдадарында ла тазыктырарында јаҥныҥ бӱдӱреечи де, јасактар чыгараачы да органдары ӧмӧ-јӧмӧ иштеериниҥ, ол иштерди акча-манатла карам јок јеткилдеериниҥ, ӧскӱстер ӱренеле, јӱрӱмниҥ јолына чыкса, олорды јаантайын ајаруда тударыныҥ, јадар јерле јеткилдеериниҥ сурактары кӧдӱрилген.
Jуунныҥ учында оныҥ туружаачылары резолюция-јӧп јараттылар. Ондо мынайда айдылат:
Ороондо ӧскӱстердиҥ тоозын астадары, ӧскӧ улустыҥ балдарын балазынып ла таскадып турган билелерге, ада-энези јок арткан балдарга ла ада-энезиниҥ кичеемели јок артарына јууктай берген билелерге ӧйлӱ-ӧйинде болужары ла государство јанынаҥ јӧмӧлтӧ јетирери сӱрекей каруулу керек болгонын ајаруга алып, јуунныҥ туружаачылары мындый кӱӱн-санаазын айдып туру:
Баштапкызы. Опека-кичеемелдеги балдарды чыдадып-ӧскӱрерине керектӱ акчаныҥ кемин јадын-јӱрӱмге керектӱ акчаныҥ эҥ јабыс кемиле тӱҥейлештирер, балазынган эне-адаларга берип турган акчаныҥ кемин ишјалдыҥ эҥ јабыс кемине јетире кӧптӧдӧр эмезе јылдыҥ ла индексировать эдер.
Экинчизи. Билениҥ јӱрӱмине шылтагы јогынаҥ кирижетенин токтодор амадула социальный болуш алатан опекундар, ӧскӧ балдар азырап турган билелер кемдер болгонын чокымдаачы бирлик критерий-кемјӱни чокымдап алар.
Ӱчинчизи. Билелер ортодогы иштерди ылгаштырып ӧткӱрер амадула балдарлу башка-башка билелер (кӱч айалгага кирген билелер, социальный јанынаҥ јеткерлӱ айалгага кирген билелер, ӧскӧзи де) кемдер болгонын федерал кеминде чокымдап алар.
Тӧртинчизи. Ӧскӱс балдар, ада-энезиниҥ кичеемели јок арткан балдар амырайтан тӧс јерлерге, кружокторго ло секцияларга јӱргедий ле балдардыҥ Тӧрӧлин сӱӱрине тазыктыраачы ла социальный ууламјылу кыймыгуларына тартып алгадый аргаларды кӧптӧдӧр.
Бежинчизи. Школдордо Тӧрӧлин сӱӱрине ле ак-чек јӱрерине тазыктырарыныҥ, биледеги јӱрӱмниҥ этиказыныҥ ла психологиязыныҥ урокторын ӧткӱрер.
Алтынчызы. Jаргыныҥ јӧби аайынча алкоголизмнеҥ ле наркоманиянаҥ кыйалтазы јогынаҥ эмдедетен некелтелерди јасактарда орныктырар. Jӧптӧ оноҥ до ӧскӧ шӱӱлтелер айдылды.

Т. ТОХНИН

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина