Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Чорос-Гуркин, Ван Гог јергелей турат…»

27.10.2017

Ӱлӱрген айдыҥ 23-чи кӱнинде Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ лауреаттарыныҥ јайаандык туштажу-эҥири кӧдӱриҥилӱ, байрамдык айалгада ӧтти.

Кеендиктиҥ, јайаандыктыҥ улузын Алтайына, тӧрӧл јерине, албатызына јаан ла чындык сӱӱжи бириктирет, ийде-кӱч берет.
Ады-јолы јарлу јайалталар Алтай Республиканыҥ албатызыныҥ адын телекей кемине бийик кӧдӱрип јӱргени јерлештериниҥ оморкодузы. Россия, телекей кеминде ады-чуузы, нерези јарлу јурукчы, политик, јондык ишчи Г. И. Чорос-Гуркинниҥ ады-јолын шак ла бӱгӱнги эҥирде сценага чыккан лауреаттар бийик апарат.
Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган сыйла кайралдаарыныҥ тӧс амадузы јайаан јайалталардыҥ культурада, билимде, санатта, литературада ла спортто, јондык иште јеткен једимдерин баалап, олорды ичкери јолында јӧмӧӧри ле болужары болуп јат.
Jондык сыйдыҥ тӱӱкилик јолына бурылза, бу јакшынак керек 1991 јылда аргачылар Александр Манзыровтыҥ, Геннадий Тайборинниҥ баштаҥкайыла јолын алынган. Jурукчы Г. И. Чорос-Гуркинниҥ ады-јолын, јайаан ижин, энчи байлыгын келер ӱйелер билип, оморкоп, ичкери апарзын деген амадула оныҥ адыла адалган сыйла таланыҥ озочыл кӧрӱмдӱ јайалталарын кайралдаары јанынаҥ јолду шӱӱлтени јарлу журналист, «Эне Тил» биригӱниҥ јааны Владимир Кыдыев ле «Алтайдыҥ Чолмоны» республикан газет эткен. Jондык сый керегинде шӱӱлтени Алтай Республиканыҥ аргачыларыныҥ президенти Юрий Антарадонов јараткан, јӧмӧгӧн болгон.
Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган баштапкы јондык сый билимде јеткен једимдери ле оноҥ ары билим ижин јӧмӧӧр амадула тӱӱки билимдердиҥ кандидады Григорий Самаевке Печатьтыҥ туразында «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ редакциязында кӧдӱриҥилӱ айалгада табыштырылган. Онойып, ӧткӧн јылдардыҥ туркунына бу сыйла республиканыҥ 4 билимчизи, 3 журнализи, 2 јурукчызы, 9 артизи, 3 спортчызы, 1 поэди, 2 јайаан ӧмӧлиги кайралдадып, лауреаттар деген кӱндӱлӱ атла адаттылар. Олордыҥ ады-јолдорыла кычыраачыларды таныштырып ийели:
1991 јыл—Григорий Самаев
1992—Болот Байрышев
1993—Тамара Мендошева
1994—Тожыла Енчинов
1995— Сурайа Сартакова
1996— Валерий Тебеков
1997—Владимир Кыдыев, Алтайчы Санашкин
1998—Эзен Уланкин
1999—Аржан Кӧзӧрӧков
2000—Василий Соенов
2001—Айана Шинжина
2002—Алексей Эдоков
2003—Амаду Мамадаков
2004—«Алтай Кай» ӧмӧлик
2005—Вера Тадинова
2006—Артур Марлужоков
2007—Вячеслав Ельдепов
2008—Евгений Бутушев
2009—Николай Чепоков
2010—Раиса Модорова
2011—алтай кеп-кийим кӧктӧӧр «Ай-Тана» мастерской
2012—Михаил Кулунаков
2013—Сарымай Урчимаев
2014—Аржан Товаров
2015—Александр Трифонов
2016—Ай-Мерген Аткунов, Радмила ла Эмиль Теркишевтер.
2015 јылда Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган «Оносский клуб»—«Оностогы кӱрее» деген коммерциялык эмес фонд тӧзӧлгӧн.
Килемјиниҥ эҥириниҥ туружаачыларын «Оностогы кӱрее» фондтыҥ президенти Аржан Иташев уткыды. Ол фондтыҥ адынаҥ лауреаттарды, фондло ӧмӧ-јӧмӧ иштеп турган «Алтайдыҥ Чолмоны», «Звезда Алтая» газеттерге, «Эл Алтай» ГТРК-га, онойдо ок А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейге, М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотекага алкыш-быйанын айтты.
Аржан Иташев бойыныҥ куучын-эрмегинде кӱчӱрген айдыҥ 1-кы кӱнине јетире јурукчыныҥ адыла адалган јондык сыйга лауреаттардыҥ кандидатураларын адаары јанынаҥ ӧдӱп јаткан иш керегинде јартамал этти. Талдалып адалган кандидатка 2017 јылдыҥ сыйы табыштырылар.
Jаҥы јылга јетире адалган кандидатуралардаҥ 2 кижини талдап алар. Албатыныҥ талдап адаган улузы эл-јонныҥ, таланыҥ текши јӱрӱминде эрчимдӱ туружып јатканы, јеткен једимдери ајаруга алылар.
Ол онойдо ок тӱӱкилик учурлу ӱлекер јӱрӱмде јолын алынып барып јатканын јӧмӧп јаткандарга быйанду сӧзин айтты.
Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ лауреаттарыныҥ ойын-концертин кӧрӧӧчилер изӱ колчабыжуларла уткыды. Эки бӧлӱктеҥ турган ойын-концертте Болот Байрышев, Тожыла Енчинов, Сурайа Сартакова, Айана Шинжина, Раиса Модорова, Александр Трифонов, Артур Марлужоков, Аржан Товаров, Радмила ла Эмиль Теркишевтер, бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» театры эрчимдӱ туруштылар. «Ай-Тана» мастерскойдыҥ кеп-кийимдериниҥ кӧрӱзи (дизайнери Анжелика Боконокова) солун болды.
Jурукчылардыҥ јайаан иштериниҥ театрдыҥ фойезинде тургузылган кӧрӱзиле улус јилбиркеп танышты. Россия Федерацияныҥ нерелӱ јурукчызы, Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Валерий Тебековтыҥ, искусствоведениениҥ кандидады Алексей Эдоковтыҥ иштери јаан јилбӱде болды. Онойдо ок 2008 јылда бу сыйдыҥ лауреады деп адаткан фотосогоочы Евгений Бутушевтиҥ фотојуруктарыныҥ јилбилӱ ле јараш кӧрӱзи јаан-јашты олјолоды.
Эл библиотеканыҥ краевед бӧлӱгиниҥ белетеп тургускан кӧрӱзи база эптӱ келижип барды. Албатыныҥ јаҥ-чӱмиле изӱ койу чай, талкан-сарју, боорсок, курут-аарчы онойдо ло јайым болды. Алтай кебин кийген кыстар јаан јашту, тоомјылу улусты акту кӱӱндеринеҥ уткып ашкарды. Албаты јолыгыжып-туштажып, бары-јогын, солун-собурларын угушты. Кӧрӧӧчилерди, јайалталарды бирлик калык эдип јерлежис Г. И. Чорос-Гуркинниҥ ады-јолы, јайаан ижи бириктирип јатканы иле сезилди.
Килемјиниҥ эҥиринде јуулган улус јӱрӱмнеҥ арай ла эрте јӱре берген Ю. Антарадоновтыҥ, В. Кыдыевтиҥ, А. Кӧзӧрӧковтыҥ, С. Урчимаевтиҥ эземин кереестеп, эрмек-куучындарында олордыҥ ады-јолдорын, эткен керектерин јылу эзеттилер.
«Оностогы кӱрее» деген коммерциялык эмес фондтыҥ попечители Александр Манзыров Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ адынаҥ лауреаттарды баштапкы ойын-концертиле, кӧрӧӧчилерди јӧмӧгӧниле, келгениле уткыды.
«Бу ойын-концертти ӧткӱрерге ӱч јылдыҥ туркунына амадаганыс ла ол јӱрӱмде ичкери јолын алынганы јаан једим. Ӱлӱрген айдыҥ 11-чи кӱнинде Г. И. Чорос-Гуркинди актуга айдатканыныҥ 80 јылдыгы болды.
Бӱгӱнги ойын-концерт оноҥ ары улалар. Бу ууламјы аайынча бисте јаан иш ӧдӧт. Лауреаттарга јаан алкыш-быйан. Олор јӱрӱмге кӧрӱмиле, ижиле, культурада, санатта, спортто јеткен једимдериле биске јозок кӧргӱзет.
Бӱгӱнги кӱнде бистиҥ алдыста јаан амаду турат. Ӱч јылдаҥ бис Г. И. Чорос-Гуркинниҥ 150 јылдыгын темдектеерис. Алтай Республиканыҥ Башкарузы јаан кӧдӱриҥилерди ӧткӱрерин темдектеп јат. Башка-башка ууламјылу иш ӧткӱрерин шӱӱжедис. Ӱч јыл чӱрче ле элес эдип ӧдӧ берер.
Бу кыймыгуныҥ бажында Владимир Кыдыев турган. Ол тогузонынчы јылдарда Г. И. Чорос-Гуркинниҥ ады-јолын адап, улу кижи болгонын ачыгынча айткан. Ады-чуузы телекей кеминде государственный политикти, јурукчыны биске ундыбас керек деп айдып, јартап туратан.
«Оностогы кӱрее» керегинде айдып тура, Юрий Антарадоновтыҥ ады-јолын, эткен керегин эске алар керек. Ол бу кыймыгуныҥ ӧрӧ ӧзӧрине кӧпти эткен.
Jашӧскӱрим тӱӱкизине, тазыл-тамырына бурылып, јилбиркеп јатканы оморкодулу. Г. И. Чорос-Гуркин јаҥыс та баштапкы јурукчы эмес, је ол онойдо ок бистиҥ государственностьтыҥ баштапкы тӧзӧӧчизи болгон»—деп, А. Манзыров айтты.
Jайаандык эҥирде каладагы типографияныҥ јааны Эдуард Бабрашев јуулгандарды учурлу керекле уткыды. Ол бойыныҥ ӧйинде Римма Еркиновала кожо Голландияга барып, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ јайаан иштериниҥ альбомын кепке базып чыгарган. Ол јол-јорыкта бир кижи: «Слер јурукчыныҥ улу кайкалдый јуруктарын бу ӧйгӧ јетире кайда јажырганар?»—деп сураган болуптыр. «Мындый јайалталу јурукчы Ван Гогло коштой турар аргалу»—деп, ол айткан эди. Г. И. Чорос-Гуркин ле Ван Гог улу јаан јурукчылар…
Э. Бабрашев республиканыҥ культуралык јӱрӱминиҥ тӱӱкизине бурылып, бисте, Туулу Алтайда, Россияныҥ эҥ баштапкы нерелӱ артизи Анна Петровна Алтарыкова болгонын эзетти.
Кӱски эҥирде кӧрӧӧчилер Jыман Белековтыҥ ла реджиссер Андрей Борисовтыҥ «Восхождение на Хан-Алтай» деген пьесазы аайынча тургускан ойын-кӧргӱзӱзиниҥ ӱзӱгин јилбиркеп кӧрди.
Jакшынак јайаан эҥирдиҥ режиссеры РФ-тыҥ нерелӱ артизи, Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ кижизи Айана Шинжина. Видеорядты Евгений Бутушев, Михаил Кулунаков белетеген. Jайаан эҥирди АР-диҥ нерелӱ артизи Байрам Курдяпов, Радмила Теркишева ӧткӱрди.
Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ лауреаттары кӧрӧӧчилерди јеткен једимдериле акту кӱӱндеринеҥ таныштырды.

К. ПИЯНТИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина