Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Ајаруда јӱрӱмниҥ кӱч айалгазында балдар

03.11.2017

Кандый биледе айалга коомой, кандый билеле таҥынаҥ иштеерин эртеледе јартаар, балдарын таскадып кичеебей тургандарды ӧйинде илелеп, оноҥ улам социальный ӧскӱстер ле санаа-кӱӱни коомой, чӧкӧнгӧн балдар болорын болдыртпас јаан учурлу суракты Алтай Республиканыҥ Башчызы Александр Бердников улайын ајарузында тудат.

Ӱлӱрген айда Алтай Республикага «Детский мир» деп компаниялардыҥ группазыныҥ килемјилик фонды јӱрӱмниҥ кӱч айалгазына кирген балдарга керектӱ товарлар аткарган. Гуманитар посылкада—ойынчыктар, кийим-ӧдӱк, коляскалар, балдар автомобильде отурар отургыштар, орындар, оогош балдардыҥ курсагы ла ӧскӧзи де. Бу ончо болуштыҥ баазы 10 млн. салковой ло оны кош тартар 5 кӧлӱк экелген. Гуманитар болуштыҥ товарлары Горно-Алтайск каланыҥ ла 10 аймактыҥ коомой јадынду билелерине ӱлелет. Аймактарга аткарылган болушты ӱлеерге, олордо комиссиялар тӧзӧлгӧн. Гуманитар болуштыҥ кӧп јаны—ӱредӱликтиҥ, медицинаныҥ, јонјӱрӱмдик бӧлӱктиҥ учреждениелерине, бир бӧлӱги коомой јадынду, кӧп балдарлу, балдарын јаҥыскан чыдадып турган, кенек балдарлу, ӧскӱстерлӱ билелерди јонјӱрӱмдик јанынаҥ јӧмӧӧр јонјӱрӱмдик башкартуларга берилген.
«Мен «Детский мир» деп компаниялардыҥ группазына јаан быйан айдадым. Слер јӱрӱмниҥ кӱч айалгазына кирген балдарга ла билелерге болужып, јаан учурлу керек эдип јадыгар. Бистиҥ республикада килемјиниҥ «Солоҥы» деп фестивали экинчи јыл ӧткӧн. Эмди ойто ло бис керектӱ сыйлар—гуманитар коштор (кийим, ойынчыктар, канцелярский товарлар ла ӧскӧлӧри де)—алдыс. Бу сыйлар бистиҥ балдарга сӱӱнчи экелер, олор бойлорын ырысту ла јаандарыстыҥ ајарузында улус деп сезер, јаркынду кӱӱн-санаалу артар. Слердиҥ болужыгарды неле де баалап болбозыс, мынаҥ да ары најылык колбуларыс улаларына иженедис»—деп, тергеениҥ Башчызы Александр Бердников айткан.
РФ-тыҥ Президентиниҥ 2017 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱниндеги ле РФ-тыҥ баланыҥ тап-эриктери аайынча чыдулу кижизи А. Ю. Кузнецованыҥ билелерге тап-эрикти бузуп кирижерин ле олордоҥ балдарды айрыырында ӧйинеҥ ӧдӧрин кирелендирер шиҥжӱлӱ иш ӧткӱрер деп јакылталарын бӱдӱрер, јӱрӱмниҥ кӱч айалгазына кирген балдарга гуманитар ла ӧскӧ дӧ болуш јетирер амадула тергеениҥ Башчызы Турачак аймак јаар ишмекчи группа аткарган. Кӧп балдарлу ла коомой јадынду билелердиҥ балдарына бастыра јанынаҥ адылу болуш јетирер амадулу бу группаны АР-да баланыҥ тап-эриктери аайынча уполномоченный Н. Ч. Манзырова баштаган. Билелерле, 18 јажы јетпегендерле профилактикалык иш тергеедеги ведомстволордыҥ јаба ижине тайанат. Оныҥ учун, группага психолого-медико-социальный болуштыҥ тӧс јериниҥ, балдардыҥ ӱзеери ӱредӱзиниҥ тӧс јериниҥ, туризмниҥ, амыраштыҥ ла су-кадыкты орныктырарыныҥ республикан тӧс јериниҥ, РСДЮСШ-ныҥ ишчилери ле П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрдыҥ актерлоры кирген. Ӱредӱликтиҥ ле билимниҥ министриниҥ ордынчызы Е. А. Дадочкина, физический культура ла спорт аайынча комитеттиҥ председатели З. Г. Казакпаев балдарга мастер-класстар белетееринде болушкан.
Ишмекчи группа јол-јорыгын ӱлӱрген айдыҥ 10-чы кӱнинде баштаган ла Турачак аймактыҥ Тондошка, Кебезен (ӱлӱрген айдыҥ 18-чи кӱнинде), Иогач (ӱлӱрген айдыҥ 24-чи кӱнинде), Бийка (ӱлӱрген айдыҥ 27-чи кӱнинде), Дмитриевка (ӱлӱрген айдыҥ 30-чы кӱнинде) јурттарында школдордо болгон. Бу јурттарда коштойында јаткан оогош јурттардыҥ балдары база ӱренип јат. Jол-јорыкта Турачак аймактыҥ јааны В. В. Рябченко, администрацияныҥ јааны В. В. Сарайкин, ӱредӱликтиҥ бӧлӱгиниҥ јааны Н. С. Черепанова турушкан. Онойдо ок аймактыҥ тап-эриктер корыыр органдарыныҥ чыгартулу улузы база болгон. Школдордо керектерди, туштажуларды тӧзӧӧри учун каруулу кижи В. Г. Глазова болгон. Ол бастыра јол-јорыктарда туружып, аймактыҥ каруулу структураларыныҥ чыгартулу улузын туштажуларга кычырган.
Чыгартулу улустыҥ баштап ла келген Тондошка јурттыҥ школында Тагта-Айыл јурттыҥ ӱренчиктериле јаба 107 бала ӱренет. Н. Ч. Манзырова ла оныҥ болушчызы Н. В. Сазонова балдарга тап-эриктери ле молјулары керегинде куучындаган. Jаргы приставтар дезе ада-энелерге алименттер некежери керегинде ле ӧскӧ дӧ сурактар јанынаҥ јартамалдар эткен. Оноҥ орто ло јаан класстардыҥ ӱренчиктерине мастер-класстар ӧткӱрилген. Оогош ӱренчиктер «Сӱӱнчилӱ старттарда» турушкан. ¯ренчиктерле ӧрӧги адалган тӧс јерлердиҥ специалисттери консультациялар, ӧскӧ дӧ иш-керектер ӧткӱрген. Анастасия Таскина психология јанынаҥ ла диагноз тургузар иш ӧткӱрген. Надежда Лебедева—профессия јанынаҥ, Александр Елеков јолдордо јеткерге кирбези јанынаҥ мастер-класстар ӧткӱрген. Ия Айрапетова кееркедим јураныш керегинде куучындап, балдарга тарелкалар кееркедер јакылта берген. «Jайалтазы јок балдар болбой јат—деп, ол айдат.—Jуранып та ончо балдар билер. Jе кӧбизи јураныш тегин керек деп бодойт, јаанап келеле, јуранбай барат. Онызы јастыра. Jуранышта кижи коомой санаа-кӱӱнинеҥ айрылат, бойыныҥ ичинде јуулганын чыгарып кӧргӱзет».
Актер Вадим Деевтиҥ ӧткӱрген мастер-клазы балдарга сӱреен јараган. Ол ӱренчиктерди алтай ойноткыларла таныштырып, олорло ойноорго ӱреткен. Бийик профессионал кеминде ойноорго узак ла турумкай иштеер керек. Jе каа-јаа учуралдарда кӱӱн-санааны кӧдӱрип јӱрерге, эмештеҥ ойноорго ӱренип аларында чӱмдӱ неме јок. Мастер-класстыҥ учы јаар балдар группа тӧзӧп, «ӱредӱчизине» ӧткӧнижип, ойноп то ийгендер.
Ӱренчиктер ӧйин јилбилӱ ле тузалу ӧткӱрип турганча, тап-эриктер корыыр ведомстволордыҥ ишмекчи группала кожо јӱрген специалисттери эл-јонло туштажулар ӧткӱрип, јӱрӱмниҥ курч сурактарыла јартамалдар эткен. Н. Ч. Манзырова јаан улусла эрмек-куучын база ӧткӱрген. «Балдар сок јаҥысканга артпас ла нени де этпей јӱрбес учурлу. Олор кӧбизинде бойына тузалу керектер таап болбой јат—јаан улуска олорды кандый бир солун керекле јилбиркедер керек. Балдардыҥ кезиги ӧмӧликте ӧскӧ балдарла чын колбулар тудуп билбей јат, мында јаан улустыҥ кереги—ӧмӧликте јаба-ӧмӧ иштеерине ӱредери. Бӱгӱнги ӧйдиҥ чочыдузы социальный сетьтер болуп јат. Олор чындык колбуларды, тузалу керектерди тӧгӱн-мекезине (суррогат) солып туру. Балдар чынды тӧгӱннеҥ ылгаштырып билбейт, олорго интернетте, сетьтерде «јӱрӱм» айландырагы чын јӱрӱмдий ле бодолып јат. Jе эҥ ле коркымчылузы—чын јӱрӱмнеҥ артыктый бодолып турганы. Олорго дезе, чын јӱрӱмле јӱрери керектӱ. Бис балдарга айландыра јӱрӱми јаркынду, солун болзын деп болужар учурлу»—деп, ол айткан.
Ӱлӱрген айдыҥ 30-чы кӱнинде ишмекчи группа Дмитриевка јурттыҥ 111 ӱренчиктӱ школында иштеген. Jурттыҥ школында Озеро-Куреево, Каначак ла Удаловка јурттардыҥ балдары база ӱренип јат. Бу јуртта ӱренчиктерле база јилбилӱ керектер, ӧмӧлик ойындар, мастер-класстар ӧткӱрилген. Онойдо ок тап-эриктер корыыр органдардыҥ, балдарла иштеер каруулу ведомстволордыҥ специалисттери балдарла да, ада-энелерле де таҥынаҥ иштер, эрмек-куучындар ӧткӱргендер.
Ишмекчи группалар бастыра ла јӱрген школдордо балдарга Килемјиниҥ «Система» деп фондыныҥ сыйларын, онойдо ок «Детский мир» деп бир ӱӱр компаниялардыҥ килемјилик фондыныҥ аткарган сыйларын табыштырган.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина