Алтайдын Чолмоны

Г. И. Чорос Гуркинниҥ јондык сыйыныҥ лауреадын талдагар!

17.11.2017

Атту-чуулу јурукчы, јондык ишчи Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ 2017 јылдагы лауреадын талдаар ӧй јууктап келди. Jаҥжыкканы аайынча лауреаттыҥ адын «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ кычыраачылары адаар. Айдарда, бӱгӱн тоомјылу, учурлу сыйдыҥ лауреадына башка-башка организациялардыҥ, ӧмӧликтердиҥ кӧстӧгӧн кандидаттарыныҥ ады-јолдорын, эткен-бӱдӱрген ижи-тожын јарлайдыс.

Андрей Николаевич Ялбаков Оҥдой аймактыҥ Кеҥи јуртында 1982 јылдыҥ кандык айыныҥ 6-чы кӱнинде чыккан. Тӧрӧл јуртында 7-чи класска јетире ӱренеле, оноҥ ары республикан классический лицейде ӱренген. 2000 јылда лицейде ӱренип турала, Новосибирсктеги государственный университеттиҥ «Электроэнергетика» специальнозына ӱренип баштаган. Ол ӱч курсты божоткон соҥында, Россияда «Энергияныҥ јаҥжыккан эмес ле орныктырылар аргалары» деген курсла специализация алар ырысту арга боло берген. Ол университетте бу ууламјыла барган 10 баштапкы студенттердиҥ тоозына кирген. Дипломды алган кийнинде, Андрей Николаевич Новосибирскте профильный учреждениелерде 2,5 јыл иштеген ле ченемел алган.
2008 јылда јанып келеле, «Солнечная энергия» ООО-ны тӧзӧгӧн, тургуза ӧйдӧ оныҥ генеральный директоры. Оныҥ башкарган компаниязы кӱнниҥ, салкынныҥ, олордыҥ экӱлезиниҥ кӱчиле иштеп турган электростанцияларды, кичӱ ГЭС-терди ӱлекерлеериле, тургузарыла, иштедериле, ремонтоорыла иштейт.
А. Н. Ялбаковтыҥ ижиниҥ турултазы текши мындый кӧргӱзӱлердеҥ кӧрӱнет: предприятиениҥ акча-манат, ээлем ле экономика јанынаҥ ижин текши башкарарынаҥ; айалганы шиҥдеп ле тура берген курч сурактардыҥ аайына тӱрген ле турулталу чыгар аргазынаҥ; профессионал кемин бийиктедерге чырмайарынаҥ ла «Солнечная энергия» ООО-ныҥ акча-манадын ла материальный эп-аргаларын тузалу ла кымакайлу чыгымдаарын тӧзӧӧринеҥ; ишјалды тӧлӧӧринде тӧлӱлер јок болорын, бастыра каландарды бюджетке ӧйинде тӧлӧӧрин, иште јеткер јок болорын ла ишти корулаарын јеткилдееринеҥ; нормативно-тап-эрик акттардыҥ, ишчилердиҥ иштеер айалгаларын јарандырарыныҥ некелтелерин бӱдӱреринеҥ.
А. Н. Ялбаковтыҥ једимдери:
Jашӧскӱримниҥ «Jашӧскӱримниҥ аргачылыгы—бистиҥ јолыс» деген кӧрӱниҥ «Эҥ артык инновациялык ӱлекер» деген номинациязында јеҥӱчили—Горно-Алтайск. «Россияныҥ јиит аргачызы» деп бастырароссиялык конкурстыҥ Сибирьдеги бӧлӱгиниҥ «Jонјӱрӱмдик каруулу аргачылык», «Конкурстыҥ ачылтазы» деген номинацияларда јеҥӱчили—Новосибирск. «Алтай Республиканыҥ эҥ артык аргачызы» конкурстыҥ «Инновациялар» номинациязыныҥ јеҥӱчили—Горно-Алтайск. «Горно-Алтайск каланыҥ эҥ артык аргачызы» конкурстыҥ «Jиит аргачы» номинациязыныҥ јеҥӱчили—Горно-Алтайск. «Россияныҥ инновациялардыҥ бӧлӱгинде эҥ артык јиит аргачы» конкурстыҥ јеҥӱчили—Москва.
А. Н. Ялбаков Улаган аймактыҥ Беле јуртыныҥ јондык јӱрӱминде эрчимдӱ турушканы учун «Улаган аймакка јетирген тузазы учун» деген кереес медальла 2011 јылда кайралдаткан.
2013 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 1-кы кӱнинде Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ Доскозына республиканыҥ јондык јӱрӱминде эрчимдӱ турушканы учун кийдирилген.
2013 јылда Москвада ӧткӧн «Citi фондтыҥ микроаргачылыктыҥ бӧлӱгиндеги российский сыйлары» конкурстыҥ «Эҥ артык экологиялык баштаҥкай ла экологиялык ӱлекер» деп номинациязында јилбиркедиштӱ сыйын алган.
Алтай Республиканыҥ аргачылыгыныҥ ӧзӱмине билдирлӱ камаанын јетиргени учун ол Алтай Республиканыҥ туризм ле аргачылык аайынча министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла кайралдаткан. Jозокту ижи учун ол Алтай Республиканыҥ туризм ле аргачылык аайынча министерствозынаҥ, ӱредӱликтиҥ, билимниҥ ле јашӧскӱримниҥ политиказыныҥ министерствозынаҥ, «Улаган аймак» муниципал тӧзӧлмӧниҥ администрациязынаҥ ла Улаган аймактыҥ Чолушмандагы јурт јеезезинеҥ Быйанду самаралар алган.
2012 јылдаҥ ала Андрей Николаевич депутаттардыҥ Горно-Алтайсктагы Совединиҥ депутады. 2014 јылдаҥ ала Россия Федерацияныҥ Федерал Jууныныҥ Федерация Совединде јиит јасакчылардыҥ палатазыныҥ турчызы. 2015 јылдыҥ кочкор айынаҥ ала «Алтай Республиканыҥ аргачыларыныҥ биригӱзи» деп коммерческий эмес ӧмӧлӧжӱниҥ председатели.
Андрей Николаевичтиҥ башкарганыла 2013 јылда Турачак аймактыҥ Jайлу јуртында кӱннеҥ ле салкыннаҥ иштеер 100 кВт ийделӱ станция тургузылган, 2014-2015 јылдарда Кош-Агаш аймакта кажызы ла 5 МВт ийделӱ кӱннеҥ иштеер эки электростанция тудулган. 2016 јылда Кан-Оозында кӱннеҥ иштеер 5 МВт ийделӱ станция иштеп баштаган. 2017 јылдыҥ сыгын айында Оҥдой аймакта кӱннеҥ иштеер 5 МВт ийделӱ, Майма аймакта кӱннеҥ иштеер 25 МВт ийделӱ станциялар тудулган.
Андрей Николаевич айыл-јуртту, эки уул ла бир кыс чыдадып таскадат.
***
Эркемен Геннадьевич Ядагаев 1986 јылда Улаган јуртта чыккан. 2004 јылда В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияны мӧҥӱн медальла божоткон. Новосибирсктеги государственный технический университетке кирип, «Электроэнергетический системалардыҥ релейный корулажы ла автоматиказы» деп специальностьты 2009 јылда алган. Тургуза ӧйдӧ Горно-Алтайский электрический сетьтердиҥ филиалында баш специалист, Горно-Алтайский госуниверситетте доцент болуп иштейт. ГАГУ-да ол «Электроснабжение ле альтернативная энергетика» программа аайынча преподаватель болуп иштейт. Бу ууламјыла ӱредӱ университетте баштапкы ла катап ӧдӧт.
Эркемен Геннадьевич технический билимдердиҥ кандидады, диссертациязын 2013 јылда корулаган. 2011 јылда аспирантурада ӱренерде, оныҥ билим ӱлекери Новосибирск областьтыҥ инновациялык ӱлекерлериниҥ тооломына кирген. Бу ок јылда ол DAAD-тыҥ программазы аайынча Германияныҥ Кассель калазында альтернативный энергетиканыҥ шиҥжӱлӱ институдында билим стажировка ӧткӧн. Билим ӱлекерин ондо корулаган ла шиҥжӱлӱ ижи аайынча 2 статья чыгарган. 2012 јылда Томскто ӧткӧн «Бӱгӱнги техника ла технологиялар» деп билим-практикалык конференцияда бойыныҥ билим ӱлекериле турушкан. Бу ок јылда НГТУ-ныҥ энергетика факультединиҥ грантын ойноп алган.
Эркемен Геннадьевич иштеги јолын Сибирьдеги энергетический билим-технический тӧс јерде энергосистемалардыҥ инженер-проектировщиги болуп баштаган. Jиит энергетик-билимчи энергетиканыҥ инновациялык ӧзӱминиҥ калыктар ортодогы ла бастырароссиялык конкурстарында ла форумдарында эрчимдӱ туружат. 2017 јылда Россияныҥ электросетевой компанияларыныҥ ишчилери ортодо английский тилле заочно ло очно ӧткӧн конкурстарда јеҥип, Россияныҥ командазына кирип, Jашӧскӱримниҥ калыктар ортодогы форумында турушкан. Бу форумда туружып, Китайдыҥ энергетикалык компанияларында ла Калининградтыҥ инновациялык предприятиелеринде стажировка ла ӱредӱ ӧткӧн.
2017 јылда Э. Г. Ядагаев Россияныҥ командазына кирип, Россияныҥ, Китайдыҥ, Германияныҥ, Францияныҥ, Белоруссияныҥ командаларыныҥ ортодо ӧткӧн Jашӧскӱримниҥ энергетический форумында (ол «Санкт-Петербургта энергетический форум-2017» форум тушта ӧткӧн) јеҥӱ алган. 2017 јылда ол Сколководо менеджменттиҥ калыктар ортодогы школында ӱренетен конкурсты ойноп алган ла «Российские сети» компанияныҥ кадрларыныҥ резервине кирген. Jашӧскӱримниҥ ле студенттердиҥ Сочидеги 19-чы фестивалинде «Келер ӧйдиҥ индустриязы» деп билим-ӱредӱлӱ ӱлекерде туружарга талдаштарды ӧткӧн, ӱлекерле иштеген.
Ол Россияныҥ энергетический ууламјылу билим эксперт биригӱзиниҥ эрчимдӱ туружаачызы болуп, кӧп эксперт ле рецензент иштерде туружат. Jаантайын јаҥы билимдерге јӱткигени оныҥ билим ле лектор ижинде кӧрӱнет. Ол энергетика јанынаҥ кепке базылган 20 билим иштиҥ авторы. Э. Г. Ядагаев студенттер ле ӱренчиктер ортодо профессияларга ууламјылаар иш ӧткӱрет. Оныҥ турултазында ГАГУ-ныҥ 4 студенти келер ижин энергетикала колбоп, Томсктогы политехнический университеттиҥ магистратуразына кирген.
Эркемен Геннадьевич јондык керектерде эрчимдӱ туружат. Ол тоодо электрический сетьтерде јиит специалисттердиҥ соведин башкарат. Каланыҥ јашӧскӱрим ортодо конкурстарыныҥ туружаачызы ла јеҥӱчили. Су-кадык јӱрӱм јӱрӱп, јӱзерин сӱӱп јат. Ол ӱренерде, АР-дыҥ студенттери ортодо шатрала маргаандар кӧп ӧткӱрген. Эл Ойында шатрала канча катап јеҥӱчил болгон, Алтай Республиканыҥ алтай шатрала спортыныҥ узы, Алтайдыҥ энергетиктериниҥ шашкала спартакиадазыныҥ мӧҥӱн призеры. Э. Г. Ядагаев айыл-јуртту, ӱйи Наталья Сергеевна инженер-строитель.
* * *
Игорь Николаевич Катонов 1988 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 10-чы кӱнинде Улаган аймактыҥ Улаган јуртында чыккан. Школында јуранарыныҥ кружогына беш јыл јӱрген. «Мениҥ јуранышка јолым тӧрӧл школымда башталган—деп, Игорь Николаевич эске алынат.—Бистиҥ угыста кӧп улус јуранган, је профессионал јурукчы кемине кем де кӧдӱрилбеген. Кружокто ӱредӱчим Алевтина Анатольевна Челчушева болгон. Ол јуранарына јилбӱӱм ӧзӧрине јаан камаанын јетирген, керек дезе культураныҥ ла кеендиктиҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжине кирер шӱӱлте эткен».
Игорь колледжке 2006 јылда кирген ле оны 2009 јылда јеҥӱлӱ божоткон. Колледжте јайалталу уулды преподавательдери Сергей Владимирович Дыков, Александр Васильевич Садаков ло Амыр Борисович Укачин, колледжтиҥ директоры Тамара Яковлевна Анциферова ајарып, ӱредӱзин оноҥ ары Красноярскта јуранарыныҥ государственный институдыныҥ академический факультедине кирерге болушкандар. Институтта ӱренип тура, ол бир јыл черӱге барып, тӧрӧли алдына молјузын бӱдӱрген. Оноҥ ойто ӱредӱзин улалтып, былтыр оны тӱгезип, тӧрӧл колледжине преподаватель болуп келген.
Туулу Алтайдыҥ аҥылу кӧрӱмдӱ, јуранышту уулын институттыҥ ректоры Александр Александрович Покровский ајарузында туткан. Игорь ӱчинчи курста ӱренерде, ол уулды бойыныҥ мастерскойына алган. Покровский— Санкт-Петербургта јуранарыныҥ академиязын божоткон, јарлу академист, пейзажист. Институтта студенттер Москвада ла Санкт-Петербургта кеендиктиҥ ле јуруктардыҥ музейлерине јӱрӱп, улу јурукчылардыҥ, устардыҥ иштериле танышкандар, онойдо ок олордыҥ копияларын јурап, јураарына темигер керек болгон. Соҥында студенттер бойыныҥ аҥылу јолын, таҥынаҥ кӧрӱмин, амадузын таап барар учурлу болгон. Ондый сурак Игорьдыҥ да алдында турган. Бойыныҥ јолын табар деген амадузын ол «Алтайдыҥ балдары» деп темадаҥ мӧрлӱ тапкан. Бу ишле јиит јурукчы дипломын корулаган ла ол РФ-тыҥ культура министерствозыныҥ «Россияныҥ јашӧскӱрими» деп бастырароссиялык кӧрӱзинде тургузылган.
Орус јурукчылардаҥ Игорьго Серов, Репин јарап јат. Тӧрӧл јериниҥ јурукчыларынаҥ ол јерлежи Игнат Иванович Ортонуловтыҥ узыла оморкойт. Елена Андреевна Корчуганованыҥ акварелин сӱреен јарадат.
Игорь Николаевич јуруктардыҥ кӧрӱлеринде туружарын институтта ӱренерде баштаган. Онойып, 2011 јылда оныҥ «Очы-Бала, Кан Булай, Кӧгӱтей-Мерген« деп триптих јуругы «Россияныҥ јашӧскӱрими» кӧрӱде тургузылган. И. Н. Катонов иштерин Ачинскте (2013 јыл), Железногорскто (2014 јылда эки катап), Красноярскта (2012-2017 јылдардыҥ кажы ла јылында), Москвада (2015-2016 јылдар), Калиниградта (2015 јыл) ӧткӧн калыктар ортодогы, бастырароссиялык, тергеелер ортодогы кӧрӱлерде, фестивальдарда, ӱлекерлерде тургузып турушкан. 2013 јылдаҥ ала башка-башка јылдарда калыктар ортодогы, бастырароссиялык ла тергеелер ортодогы, ол тоодо јиит јайалталардыҥ кӧрӱлериниҥ 12 катап лауреады, дипломанты болгон.
Игорь Николаевич јуранар кеендикле коштой ӧйин спортко база учурлайт. Футбол, волейбол, баскетбол, столдогы теннис, јеҥил атлетика ла шахмат—оныҥ сӱӱген бӱдӱмдери. Онойдо ок И. Н. Катонов бойыныҥ Туулу Алтай јерин телекейде эҥ јараш јер деп чотоп, оныҥ кандый ла толуктарыла јорыктаарын сӱӱйт.
Быјыл јиит јурукчыны Россияныҥ Jурукчылар биригӱзине алгандар. Игорь Николаевич Катоновтыҥ «Дети Алтая», «Ясный день», «Пушкари», «Алтай кӱреш», «Улаганский перевал», «Начало», «Весенний витраж» деп јуруктары кеендиктиҥ телекейинде бийик бааланып, Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ, кеендигиниҥ ӧзӱмине јаан камаанын јетирет. 2017 јылда ак-чек ле каруулу профессионал ижи учун Алтай Республиканыҥ культура министерствозыныҥ ла ӧскӧ дӧ ведомстволордыҥ Быйанду самараларыла кайралдаткан.
* * *
Алена (Алтынай) Олеговна Санаа јабак сӧӧктӱ, Улаган аймакта Балыктујул јуртта 1989 јылда чаган айдыҥ 25-чи кӱнинде чыккан. Баштамы школды Балыктујулдыҥ орто текши ӱредӱлӱ школында божоткон. Баштамы класстарда ӱренип тура, Алена культураныҥ ишчизи Л. Чулунова башкарган «Карлагаш» деп художественный самодеятельностько ло Р. Саланхановтыҥ башкарган вокально-инструментальный ансамблине јӱрген.
Республикан гимназияны једимдӱ тӱгезип, Алена Санаа Барнаулда государственный университеттиҥ филологиялык факультедине ӱренерге кирген. Коштойына ла орус албатыныҥ кожоҥдорыныҥ «Сказ» деген ӧмӧлигине јӱрген. Бу ла ӧйдӧ Алена «Тележурналистика», «Оздоровительные виды гимнастики» деп профессиялардыҥ ӱзеери факультедин једимдӱ божоткон.
Jиит кыстыҥ билим јилбӱзи туку 3-чи ле курста јолын алынган. Jаан јилбӱзи—А. Чехов. Бу теманы талдап алганы оныҥ кӱӱге јилбӱзиле кӧнӱ колбулу. Ол студенттердиҥ «День науки» деп конференцияларында тыҥытту турушкан. А. Санааныҥ иштери Канча катап студенттердиҥ билим иштериниҥ «Таганрогские чтения» деп билим јуунтызында кепке базылган. Jарлалган иштериниҥ текши тоозы 10-ноҥ ажыра. А, Санааныҥ А. Чеховтыҥ јайаандык ижин шиҥдегени «Культура и текст» деген УНИЛ-диҥ сурактарына кӧнӱ, эптӱ кирет: јиит шиҥжӱӱчи Чеховтыҥ тексттерине јаҥы кӧрӱм, јартамал берет.
Алена Олеговнаныҥ билим јилбӱзи А. П. Чеховтыҥ јайаандыгы, анчада ла оныҥ чӱмдемелдериндеги кӱӱзи. Оныҥ билим башкараачызы профессор, филология билимдердиҥ докторы Г. П. Козубовская. Jиит билимчиниҥ билим иштери Горно-Алтайскта, Барнаулда, Томскто, Таганрогто, Хакасияда, Казахстанда кепке базылып чыккан.
2012 јылда А. Санаа Алтайский государственный педагогический академияны бийик темдекле божодоло, ӱредӱзин ол факультеттиҥ магистратуразында «Литературное образование» деп ууламјыла улалткан. Таганрогто, Семейде (Казахстан), Томскто ӧткӧн билим конференцияларда, Горно-Алтайскта олимпиадада эрчимдӱ турушкан, мынаҥ оныҥ билим иштери кепке базылган.
2014 јылда АлтГУ-ныҥ ӧткӱрген «Лучший выпускник-2014» деп кӧрӱ-маргаанында јеҥӱчил болуп чыккан. Алтай кыстыҥ јеткен једимдерин јолду баалаганын оныҥ АлтГПА-ныҥ Кӱндӱниҥ доскозындагы фотојуругы недеҥ де артык керелеп јат.
2013 јылда «¯ргӱлјик јажыт» деп ӱлгерлик јуунтызы чыкты. Бу ла јылдыҥ јайында А. Санааныҥ чӱмдемелдери Улаган аймактыҥ бичиичилериниҥ «Эрјинелӱ јер» деп адалган јуунтызына база кирди.
2013 јылда «Улаганныҥ солундары» газетте корреспондент болуп иштеди. Оныҥ чӱмдемелдери «Алтайдыҥ Чолмоны», «Улаганныҥ солундары», «Учитель», «ZOOM» (АлтГПА, Барнаул) газеттерде, «Литературный газетте» (Москва) јарлалат.
Аленаныҥ база бир јайалтазы—кожоҥдор бичиири. Ол кӱӱ чӱмдеечилер С. Санашкинле, Э. Ерехоновло мӧрлӱ иштеп јат. А. Санаа 10-ноҥ ажыра кожоҥныҥ авторы.
2014 јылдаҥ ала Алена Олеговна Горно-Алтайсктыҥ педколледжинде орус тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи болуп иштеп јат. «Сакура» деген литературный кружокты ӧткӱрет. Оныҥ билгир башкартузыла ӱренеечилер кӧп кӧрӱ-маргаандарда байгалу баштапкы јерлер алат. Темдеткзе, «Мы Родины своей сыны», «Студенческая весна», «Укачинские чтения», «Краеведческие чтения», «Золотая симфония», «Песни военных лет» ле оноҥ до ӧскӧлӧри.
Jиит ӱредӱчи 2016 јылда таланыҥ ӱредӱчилериниҥ «Алтай Республикада Jылдыҥ ӱредӱчизи-2016» деген кӧрӱ-маргаанында јеҥӱчил болды. Онойдо ок «Живая классика-2016» кӧрӱ-маргаанныҥ жюризиниҥ турчызы, 2017 јылда бу кӧрӱ-маргаанныҥ жюризиниҥ председатели, «Ученик года-2017» деп кӧрӱ-маргаанныҥ жюризин башкарган.
2016 јылда А. Санаа ГАГУ-ныҥ аспирантуразына «Фольклор» ууламјыла кирген. Билим башкараачызы—профессор, филология билимдердиҥ докторы Н. М. Киндикова.
2017 јылдаҥ ала ол Алтай Республиканыҥ бичиичилер Биригӱзиниҥ турчызы. Быјыл Москвада «Современная литература народов России. Поэзия» деп антология чыккан. Антологияга 20-21 чактардыҥ 229 поэдиниҥ чӱмдемелдери кирген, олор 57 тилле чӱмдеп јат. Алена Санааныҥ ӱлгерлери—антологияныҥ алтай бӧлӱгинде.
Алена Олеговна Санааныҥ билим иштери «Педагогический вестник», «Пятый этаж», «Молодежь и образование», «Молодежь—Барнаулу», «Педагогическое образование на Алтае», «Я—молодой ученый» деген јуунтыларда кепке базылат.
* * *
Кӱзелеш Владимировна ЯДАНОВА 1979 јылда јаан изӱ айдыҥ 29-чы кӱнинде Кош-Агаш аймактыҥ Ортолык јуртында чыккан. 2001 јылда Горно-Алтайсктагы государственный университеттиҥ филология факультединиҥ алтай бӧлӱгин једимдӱ тӱгезип, Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлик институдына ишке кирген.
Ол институтта фольклорчылардыҥ билим бӧлӱгинде билим ишчи болуп 2001-2016 јылдарда иштеген.
2003-2006 јылдарда Москвада РАН-ныҥ А. М. Горькийдиҥ адыла адалган телекейлик литератураныҥ очный аспирантуразында «Фольклористика» деген специальность аайынча ӱренген. Кӱзелеш Владимировнаныҥ билим башкараачызы Ю. И. Смирнов. 2012 јылда ол «Несказочная проза теленгитов» деген темала диссертациязын једимдӱ корып алган. Ол—филология билимдердиҥ кандидады.
2003-2007 јылдарда, 2010 јылда Кӱзелеш Владимировна Кош-Агаш аймакта экспедицияларда болгон. Jиит билимчиниҥ амадузы телеҥиттердиҥ фольклорлык чӱм-јаҥжыгуларын јууп шиҥдеери.
Ол 2007 јылдаҥ ала «Памятники фольклора народов Сибири и Дального Востока» (Новосибирск, 2011) деген тизӱниҥ «Несказочная проза алтайцев» деп томын тургузарында авторлордыҥ ӧмӧлигиле иштеген.
2012 јылда К. В. Яданова бир бӧлӱк фольклористтерле ӧмӧ-јӧмӧ Кош-Агаш, Кӧксуу-Оозы, Шабалин аймактардыҥ улузынаҥ калык чӱмделгезин јууп бичиген.
2012 јылдаҥ ала 2015 јылга јетире РГНФТ-тыҥ 13-04-00128 таҥмалу «Язык фольклора алтайцев: исследование и составление словаря лексики поэтических текстов» деп адалган ӱлекеринде турушкан.
К. Яданова 3 монографияныҥ, 60-наҥ ажыра билим статьялардыҥ авторы. Ол онойдо ок алтайлардыҥ куучындарыныҥ (несказочная проза) 2 јуунтызын белетеп тургускан. Быјылгы јылдаҥ ала Кӱзелеш Владимировна Кош-Агаш аймактыҥ ар-бӱткенниҥ јаҥжыкканы аайынча тузаланар јерлериниҥ ле туризмниҥ башкартузыныҥ билим ишчизи болуп иштеп јат.
Билимчиниҥ билим иштери, таҥынаҥ кепке базылып чыккандары ла монографиялары: «Несказочная проза теленгитов» (науч. ред. Ю. И. Смирнов. М., 2006.—127 с.); «Несказочная проза теленгитов. Автореферат; «Предания, легенды, былички теленгитов долины Эре-Чуй» (науч. ред. Ю. И. Смирнов. Горно-Алтайск, 2013.—265 с.); «Указатель сюжетов и версий по материалам алтайской фольклорной традиции». «Встреча охотника с мифическим существом» Горно-Алтайск, 2013.—288 с.
Ӧмӧ-јӧмӧ тургускан иштери
«Сојыҥдар ла кеп-куучындар» (Мифы и предания). Тургузаачылары Е. Е. Ямаева, М. А. Демчинова, К. В. Яданова. Горно-Алтайск, 2007.—136 с.—алтай тилле; «Несказочная проза алтайцев» (Сост. Е. Е. Ямаева, Н. Р. Ойноткинова, И. Б. Шинжин, К. В. Яданова. Новосибирск. Наука. 2011. «Памятники фольклора народов Сибири и Дального Востока» Т. 30. 576 с.)
ВАК-тыҥ (Высшая аттестационная комиссия) журналдарында чыккан билим иштери
«Камень погоды јада таш у алтайцев» Сибирский педагогический журнал\Гл. Ред. В. А. Беловолов. Новосибирск, 2007. ¹5.);
«Фольклорные тексты в собственной записи исполнителя: проблема сохранения и передачи фольклорной традиции (на материале несказочной прозы Н. К. Ялатова)\ Сибирский педагогический журнал\Гл. Ред. В. А. Беловолов. Новосибирск, 2007. ¹10;
«Поверья теленгитов о вихре—тӱӱнек»/Филология и человек. Гл. Ред. Ю. Ф. Кирюшин. Барнаул. 2008. ¹4;
«Вихрь—тӱӱнек в религиозно-мифологических представлениях теленгитов\Известия Алтайского государственного университета\Гл. Ред. Ю. Ф. Кирюшин. Барнаул. 2008. ¹4;
«Варианты топонимического предания о местности Абыйым боом» \Научный альманах. Традиционная культура\Гл. ред. В. Л. Кляус. М., 2011. ¹3;
«Устные рассказы о камне погоды—јада таш и вихре—тӱӱнек\Научный альманах. Традиционная культура\ Гл. Ред. В. Л. Кляус. М., 2013. ¹2;
«Предания теленгитов долины Эре-Чуй»\Вестник Калмыцкого института гуманитарных исследований РАН. Элиста. 2013. ¹4.

*  *  *
Аржан Владиславович КУХАЕВ 1981 јылда кандык айдыҥ 28-чи кӱнинде Оҥдой аймактыҥ Кӱпчеген јуртында чыккан. Кӱпчегендеги орто текши ӱредӱлӱ школды божодоло, Горно-Алтайсктагы педагогический колледжке ӱренерге кирген ле баштамы класстардыҥ ла јуранар санаттыҥ ӱредӱчизиниҥ дипломын алган. Узанатан јайалтазы, јилбӱзи ого адазыныҥ, албаты эдимдериниҥ узынаҥ, Владислав Кухаевтеҥ, тӱшкен.
Аржанныҥ адазы албаты санадыныҥ јайалталу узы, аймакта, республикада оныҥ ады-јолы јарлу. Адазы уулыныҥ калыктыҥ јаҥжыккан чӱм-јаҥжыгуларына, энчи байлыгына јилбӱзин, аргаларын, јайаан јайалтазын сескен ле кӧргӧн. Jиит уул 1991 јылдаҥ ала бойыныҥ су-алтай ууламјызыла чӱмдӱ эдимдер эдип баштаган. Онойып, Аржан Владиславович јайаан јолында озо ло баштап эрјине малдыҥ јепселин ле ээрди белетеп јазаган. Алтай уул темир кайылтаачылардыҥ ченемелиле танышкан, бу ла сурак аайынча кӧп керектӱ ле тузалу бичиктер кычырган. Онойып турала, темирди кайылтып, темирдеҥ ӱзеҥини ээрди эдип баштаган. Онойдо ок Аржан тереле, темирле, ташла иштеер эп-сӱмезин таап таскаган. Ол солун эдимдерди, кееркедим јарангыштарды, айылдыҥ ичин кееркедер эдимдерди кеелеп кӧндӱккен.
Аржан Кухаев кеелеп узанып турган устардыҥ албаты јайаандыгыныҥ кӧп тоолу кӧрӱлериниҥ эрчимдӱ ле јаантайынгы туружаачызы. Темдектезе, 2013 јылда Томскто ӧткӧн Сибирьдиҥ ле Ыраак Кӱнчыгыштыҥ эмдиги ӧйдиҥ кееркедер-узанар санадыныҥ талалар ортодогы кӧрӱ-маргааны; 2014 јылда Москвада ЦДХ-да ӧткӧн «Россия-XII»; Сочиде 2014 јылда ӧткӧн Культураныҥ јылына учурлалган «Вместе—мы Россия» деген баштапкы Бастырароссиялык фестиваль ла калыктар јайаандыгыныҥ фестивалиниҥ турулталу бӧлӱги; 2014 јылда Якутияда ӧткӧн «Якутия мастеровая» деген республикан кӧрӱ-саду; бу ла јылда Тӱштӱк-Сахалинскте ас тоолу тургун калыктардыҥ устарыныҥ эдимдериниҥ «Живые традиции» деген областной фестивали; Москвада 2015 јылда «Коломенское» музей-заповедникте калыктар ортодогы «Времена и эпохи» деген бежинчи тӱӱкилик фестиваль; бу ла јылда Севастопольдо Крымдагы јуучыл-тӱӱкилик фестивальда; база ла 2015 јылда Саха (Якутия) Республикада якут элдиҥ «Ысыах Олонхо-2015» байрамында; А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейде «Солнечный блеск искусства Пазырыкцев» деп кӧрӱде турушты.
Jирме јыл мынаҥ кайра алтай ус бойыныҥ эдимдерин белетеп-узанып, иштенип баштаган. Баштапкы ӧйдӧ ол јӱк ле јилбӱ болгон деп айдар керек. Jылдар ӧткӧн, ченемел кӧптӧгӧн, оныла кожо ады-јолы да танылу боло берген. Аржан кандый да иштеҥ јалтанбас, чыйрак, керсӱ, онойдо ок јебрен устардыҥ јолын јолдоп јаткан ус. Билгирин, билерин тереҥжидер амадула тувин устардаҥ кӧпкӧ ӱренген. Темирдеҥ кеелеп, чололоп эткен бычактары, эки колыныҥ јылузын берип, тередеҥ эткен эдимдери, камчылары, эрјине малдыҥ јепсели кайда ла суруда. Онызын 2014 јылда «Союз художников России» деп бастырароссиялык јайаандык јондык организацияныҥ албаты санады аайынча камызы А. В. Кухаевке «Россияныҥ албаты узы» деген нерени адап, онойдо ок оны Россия Федерацияныҥ Jурукчыларыныҥ биригӱзиниҥ каталогына кийдиргени јарт керелейт.
Алтай Республиканыҥ албаты узы, «Азия» деген тӧс јердиҥ јааны Аржан Владиславович Кухаев тоолу кӱндер кайра јайаандык јол-јорыкла Саха (Якутия) Республика јаар барып јӱрди.