Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Улаган аймакта айалгала танышты

01.12.2017

Кӱчӱрген айдыҥ учында АР-дыҥ парламентиниҥ спикери Владимир Тюлентин Улаган аймакка ишмекчи јол-јорыкла барып јӱрди. Jол-јорыктыҥ ижи эҥ озо мал-ашла колбулу сурактаҥ башталды.

Аймактыҥ јааны Н. А. Санин келген улусты Чибит јурттаҥ ыраак јоктогы Бельгибаш турлуга баштап, мал-аштыҥ турган айалгазыла таныштырган. Айылдыҥ ээзи В. И. Санин быјылгы кӱйгектеҥ улам ӧлӧҥ бӱтпеген учун, ӧлӧҥди јаҥыс ла садып аларга келижет деп куучындады. Бир рулонныҥ баазы эки муҥ салковойго јеткен. Озо Оҥдой аймактыҥ Jодро јуртынаҥ садышкан болзо, эмди КамАЗ-тар экелген рулондорды садып аларга келижер. Анайда ок јаан сурак—јерде јӱрген, керек дезе, чедендеги малга бӧрӱлер табарып турганы. Аймак кеминде бу сурак ајаруга алылып, мылтык-јепселдӱ аҥчылар аҥдаары элбеде тӧзӧлгӧн болзо ло бӧреге корон салары јӧптӧлгӧн болзо, мал-аш та јайым јӱрер эди деп, Владимир Ильич шӱӱлтезиле ӱлешти. Jе коронды тузаланары текшилей јарадылбай јат. Койлор тудуп турган улуска тӱк садары курч сурак болуп артат. Былтыр Кош-Агаштаҥ улус келип садышкан. Быјылгы тӱк садылбаганына фермер база ајару этти.
Jол-јорыктыҥ улузы Акташ јуртка једип, суула колбулу ӧҥзӱре сурак јанынаҥ айалганы кӧргӧн. Никита Алексеевич спикер Владимир Николаевичти бу айалгала таныштырып, мынайда айтты: «Акташ јурттыҥ ӱстиги учындагы айылдарды суула јеткилдеери јанынаҥ иш темдектелип, ӧткӧн јылда тургузылган проектно-сметный документация аайынча 36 млн 600 муҥ салковой керектӱ болгон. «Jурт јерлерди ӧскӱрери» деп федерал программага кирер амадула јурт ээлемниҥ министерствозы ажыра суракту бичик ийгенис. Анайда ок тергеениҥ Башчызы А. В. Бердниковко база баштанганыс. Анайып, 1 млн салковой акча берилерде, иш кыймыктаган. Эмди сууныҥ башнязы тургузылат. Суу тереҥи 56 метр јердеҥ чыккан. Алты километрге чӧйилген сууӧткӱш алдындагы јылдарда јазалган трубаларга једип, анда эки јердеҥ колболоры темдектелет. Jурттагы сууалгыш скважиналар насостордыҥ кӱчиле иштеп, кӧп электроийде чыгымдап јат. Оныҥ учун бу сууӧткӱш јазалза, Акташ јуртта сууныҥ сурагы 80 процентке бӱдер эди. Бу суракты Башчы билер, оныҥ учун болуш болорына иженип, ишти баштап салдыс».
Улаганда В. Тюлентин депутаттардыҥ аймак Совединиҥ ээчий сессиязында турушты. Сессия депутаттардыҥ суракту баштанузын угарыла ачылган. Мында јонјӱрӱмдик јӧмӧлтӧниҥ, спорттыҥ, мал-аштыҥ азыралы ла кыштузы јанынаҥ сурактар болгон. Анайда ок бӧрӱлерле тартыжары јанынаҥ сурак база кӧдӱрилди.
Jолдордыҥ коомой айалгазы керегинде куучын аҥылу јерде турды. Келер јылда Эл Ойын Улаган аймакта ӧдӧри темдектелгениле колбой, кезектей јолдор јазаларында алаҥзу јок. Ого ӱзеери Улаганныҥ јолдоры федерал јолдордыҥ тоозына кийдирилер деп ижемји бар, је эмди тургуза ол сурак кӧрӱлгенче. Кажы ла јыл јай ӧйинде амыраарга келип турган туристтердиҥ тоозы кӧптӧп турганыла колбой, Улаганда турбазалар ачылып, ижи тапту кӧндӱгип калган. Оныҥ учун јолдордыҥ айалгазы јанынаҥ эрмек-куучын тергеениҥ Башчызыла база ӧдӱп турганы керегинде аймактыҥ јааны јетирди.
Акташ јуртта Культураныҥ байзыҥына берилген тураны орныктырарына чоттолгон смета аайынча 37 млн салковой чыгымдалары јарталган. Jе мынча кире акча-манат табылбай турганы тутак болуп калды. Президенттиҥ фондынаҥ јӱк ле 15 млн салковой берилер.
Балдардыҥ јайаандыгыныҥ аймактагы тӧс јериниҥ башкараачызы Юлия Чууныҥ јетиргениле, былтыр бир ӱренчик «Живая классика» деп тергеелик кӧрӱде јеҥӱчил болгон. Ол Москвада ӧткӧн текшироссиялык кӧрӱге аймактыҥ јааны Никита Алексеевичтиҥ јӧмӧлтӧ-болужыла барып келген. Jайалталу кӧп балдар бойыныҥ билгирлерин ченеерге, ыраада јорыктаар кӱӱндӱ. Jе бу амадуларды бӱдӱрерге акча-манатла јӧмӧлтӧ керектӱзин јаандар ајаруга алзын деп, Юлия Трифоновна куучынын тӱгести.
Jуунда кӧдӱрилген ончо сурактарга Никита Алексеевич ле Владимир Николаевич чокым каруулар берген. Jиит десантниктердиҥ Акташтагы биригӱзиниҥ туружаачыларыныҥ ла спортло колбулу ӧскӧ дӧ сурактар ајару јок артпас, аймактыҥ бюджединеҥ ле инвесторлордыҥ болужыла јӧмӧлтӧ эдилер деп, Никита Алексеевич бӱдӱмјиледи. Jолдор јанынаҥ канча јылдарга туруп калган курч сурак эмди тургуза ачыгынча артты. Бӧрӱлерле тартыжары керегинде куучынга бурылза, Никита Алексеевич аймактарда аҥчыныҥ штадын ачары јанынаҥ АР-дыҥ Башчызы А. Бердниковко ло аҥ-кушты корыыры, тузаланары ла орныктырары аайынча республикан комитетке баштану эткен. Тыҥ керектӱ ӧйлӧрдӧ комитеттиҥ штадында турган аҥчылар болушка келер. Бӱгӱнги келген јетирӱлерле, бӧрӱлер јаҥыс ла мал-ашка табарып турган эмес, ого ӱзеери эликтер артыргыспай барганы јажыт эмес. Оныҥ учун бӱткӱл тергееде бӧрӱге аҥдаарына бир-эки аҥчыныҥ кӱчи де, ӧйи де јетпес. Айдарда, аймакка штатный аҥчы јанынаҥ бойына иштеер керек.
Саратандагы јурт јеезениҥ јааны А. Акчинниҥ спикерге чике баштанузынаҥ Саратан јурттыҥ оогош балдар јӱрер сады јазалбаганынаҥ улам ондо кӱч айалга турганы јарталды. Бу учуралда аймактыҥ јааны јӧмӧжип, Балыктујул јуртта балдардыҥ садына база јаан јазашту иштер керек болгонын угускан. Тургуза ӧйдӧ Улаган аймактыҥ кураторына кӧстӧлип, сессияда турушкан АР-дыҥ ӱредӱликтиҥ ле билимниҥ министри Алексей Бондаренко бу сурактарла келер ӧйдӧ иштеерис деп ижемјиледи. Jонјӱрӱмдик объекттер тергеениҥ акча-манадыла јазалып јат. Балдардыҥ тоозы кӧптӧгӧниле коштой андый объекттерде иштер эрчимделген. Айдарда, Саратан јурттыҥ албаты-јоныныҥ бу сурагы кыйалтазы јоктоҥ кӧрӱлер деп каруу јандырылды.
Анайда ок А. Бондаренконыҥ јетиргениле, Улаган аймакка Президенттиҥ программазыла јаан автобус берилер. Оны кандый јурттыҥ школына табыштырарын аймактыҥ јаандары бойлоры кӧрӧр. Jазулу јурттыҥ школына ас тоолу тургун калыктардыҥ программазы аайынча бу ла кӱндерде УАЗ кӧлӱк берилер.
Аймактыҥ Паспарты јуртына сотовый колбу ӧйдиҥ некелтезиле керек болот. Оныҥ да учун бу јуртта јаткандардыҥ адынаҥ депутат А. Асканакова бу суракты кӧдӱрди. Jе Н. Санин сотовый колбуны бу јуртка ӧткӱрери јанынаҥ куучын сотовый операторлорло болгон, эмди тургуза олор јӧпсинбей турганын чокымдады. Эмди тургуза сурактыҥ аайына, Jазулу јуртка тӱҥейлежип, телефон колбуныҥ тарелкаларыныҥ болужыла чыгар арга бар деп, Никита Алексеевич јартамал этти.
Келер јылда Улаган јеринде Эл Ойын ӧткӱрилери темдектелген. Ого белетеништӱ ӱлекер ле смета-документация тургузары јанынаҥ иш башталып калган.
Эл Курултайдыҥ депутады А. Боделукова јурт ээлемдерде ле мал тудуп турган улуста азыралла уур-кӱчтер болуп турганын тергеениҥ Башчызы А. Бердников билер, болуш болор деп ижемјилегенин айтты. Анайда ок јыл сайын кӧдӱрилип турган сурактардыҥ кезиктери ичкери јылбай, ол ло јеринде турганы учун улус та ол уур-кӱчтер андый ла болор јаҥду деп сананып, ӱренижип калган аайынча јӱрет деп, Ася Геннадьевна айтты. Ол ло эмчиликтер, аптекалар, балдардыҥ садтары акча чыгарылбай турганынаҥ улам, канча јылдарга јазалбай артып турганы ачымчылу. Jе бӱгӱнги сессияныҥ ижи калас ӧтпӧс, нениҥ учун дезе спикер В. Тюлентин мында туружып, кӧп сурактарды уккан деп, эрмек-куучынын Ася Геннадьевна тӱгести.
Аймактыҥ депутады А. Тазрашев турлуларда јаткан улуска электроот ӧткӱрери јанынаҥ сурак тургусты. Jурттарга ӧткӱрилген электрооттыҥ столмолорынаҥ чӧйип, јолго јууктай турган айылдарга электроотты колбоор арга бары јарталды.
Jуунныҥ учында В. Тюлентин Улаган аймакта депутаттар кӧпјандай јииттер болгонын оморкодулу темдектеп, кӧрӱлген сурактарга ајару салып, болужарга молјонды.
Jол-јорыктыҥ учында спикер Чибилӱ јурттыҥ школыныҥ спортзалыныҥ айалгазын кӧрӱп јӱрди.
—Чибилӱ јурттыҥ орто ӱредӱлӱ школында спортзал јок. Былтыр АР-дыҥ Башчызы А. Бердников иш ӧткӱрерине 7 млн салковой чыгарган, ол акча кӱрештиҥ залын тударына чыгымдалган. Мында ӱренчиктер эмди самболо, дзюдоло тазыктырынат. Jуртта јаткан балдарга ла јашӧскӱримге спортзал јок болзо, барар, ойноор до јер јок болуп јат. Оныҥ учун аймактыҥ администрациязыныҥ адынаҥ проект јазадып, спорткомплекс тудуп аларга, ӧрӧги структуралардаҥ јӧмӧлтӧ-болуш сурайдыс. Jаҥы тудулган спорткомплексте волейболло, спорттыҥ ӧскӧ дӧ бӱдӱмдериле тазыктырынар арга ачылар эди. Андый ок ӱлекерди кийнинде Балыктујул јуртта тузаланып, база спорткомплекс ачар амаду бар—деп, аймактыҥ јааны Н. Санин куучындады.
Спикер аймактыҥ јурттарындагы ӧскӧ дӧ кӧп сурактарла, айалгаларла таныжып, эдер-тудар иштерди кӧрӱп јӱрди.

М. ЯБЫКОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина