Алтайдын Чолмоны

Бӱдӱмјизи тереҥ јурт

23.01.2018

Крест јаҥдулардыҥ сакылталу ла учурлу байрамдарыныҥ бирӱзи Иисус Христостыҥ крестке тӱшкенин эске алган кӱн болуп јат. Ол јылдыҥ сайын чаган айдыҥ 19-чы кӱнинде темдектелет.

Корон сооктор кышкы байрамла јарыжып та келзе, кресттӱ улус сууга кирбегенче бу кӱнди ӧткӱрбейдилер. Улаган аймактыҥ Балыктујул јуртыныҥ кресттӱ улузы сууга кирерин анчада ла энчикпей сакып јат. Эрте таҥда церкпеде мӱргӱӱлдер кычырылат. Оноҥ тошло бӱркелген агын сууга келип, крестти озолодо казылып белетелген ойдыктагы сууга чӧҥӱрип, адай Макарий аҥылу мӱргӱӱл ӧткӱрип алкаган кийнинде, агару сууны кӧнӧктӧргӧ толтырары ла сууга кирери башталат.
Балыктујул јурттагы кыйнаттырган улу эмчи-томчы агару Пантелеймонго учурлалган церкпе орныктырылып, иштеп баштаганынаҥ ала јаҥырган јылда туй ла 25 јыл толор. Церкпениҥ совет ӧйлӧрдӧ музей болгон туразы, ол ӧйдӧ аймактыҥ јааны болгон И. С. Куюковтыҥ камааныла, 63 јылдыҥ бажында церкпеге ойто јандырылган. Баштапкы ла кӱннеҥ ала церкпениҥ ижин игумен Макарий (Чулунов) башкарып келди. Кудайзак улус мынаҥ озо јылдарда церкпеге кирерге, Бийск јаар ӧнӧтийин јорыкка атанатан. Оныҥ да учун аймактыҥ кажы ла јуртыныҥ эл-јоны бойыныҥ јериндеги церкпени орныктырар јаан иштеҥ туура калбай, кӱчи јеткенче болушкан эди. Анчада ла Балыктујул јуртта јаткандар бу иштерде ӧмӧ-јӧмӧ турушкан.
Адай Макарийдиҥ чыккан-ӧскӧн јери Балыктујул јурт. Анисия Трифоновна ла Сергей Дмитриевич Чулуновтордыҥ јаан билезинде ол бежинчи бала болуп чыдаган. Школды 1984 јылда божоткон кийнинде, 1985-1987 јылдарда черӱчил молјузын бӱдӱрген. Оноҥ 1992 јылдыҥ кичӱ изӱ айында Горно-Алтайск каладагы зооветеринарный техникумда агрономныҥ ӱредӱзин божоткон. Бу ӧйлӧрдӧ ол акту бойыныҥ кӱӱниле кудай јолыныҥ ӱредӱзин јарадып, Томск каланыҥ семинариязына кирген. Ӱредӱлик јолын Барнаул каланыҥ епархиязында улалткан. 1992 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 23-чи кӱнинде Томск каланыҥ Богородице-Алексеевский монастыринде монашеский постригтиҥ чӱм-јаҥын ӧткӧн. 1992 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 27-чи кӱнинде Новосибирск каланыҥ Вознесенский кафедральный соборында епископ Тихон (Емельянов) иеродиакон болорына алкыжын берген. 1993 јылдыҥ чаган айыныҥ 3-чи кӱнинде епископ Тихон Томск каланыҥ Петропавловский соборында иеромонахтыҥ санына кӧдӱрген. Бир канча јыл кайра адай Макарий игумен болуп калды.
1993 јылдыҥ јаан изӱ айынаҥ ала адай Макарий Балыктујулдагы агару эмчи Пантелеймонныҥ церкпезиниҥ настоятелиниҥ каруулу ижин баштап ийген. Балыктујулдыҥ церкпези ачылганынаҥ ла ала ончо тудум ла орныктыру иштеринде, кандый ла сурактарында кожо туружып тургандар — ол јаҥыс кижи эмес, бӱткӱл билелер. Эҥ эрчимдӱ деген билелердиҥ тоозында Бачишевтер, Ультуркеевтер, Яжиковтор, Тузиндер, Ябыковтор, Токоековтор, Штановтор, Чулуновтор, Тойдоновтор, Топчиндер ле оноҥ до кӧп улусты адап ийерге јараар.
Аймактыҥ церкпе турган кажы ла јуртында бойыныҥ јана баспас ишчилери бар болгонын база айдар керек. Анайып, адай Макарий јаҥыс та бу церкпеде эмес, анайда ок Чолушман ӧзоктӧги Балыкчы јуртта турган Кудай Энезиниҥ «Благовещение» байрамына учурлалган ла Кӧӧ јуртта агару Николайга учурлалган церкпелерге айына эки катаптаҥ барып, база байрамдар ӧткӱрет. Кату јолду ыраак ӧзӧккӧ јол-јорыкка адай Макарийле кожо тискинчилер Валерий Пантелеевич Яжиков ло Михаил Гаврилович Ябыков солужып јорыктайдылар. Адай Макарий анайда ок Улагандагы Кудай Энезиниҥ «Казанская» (Казань калада табылган) иконазына учурлалган церкпениҥ настоятели болуп јат, оныҥ учун мында адай Георгий Купин ӧткӱрип турган службаларда кезикте база туружат.
Бӱгӱнги кӱнде Балыктујулдыҥ церкпезинде воскресный школ ло библиотека бар. Воскресный школ кажы ла неделениҥ амыраар кӱнинде ӱренчиктерине эжигин ачат. Мында Кудайдыҥ айткан сӧзиниҥ урокторын ла кожоҥдоорыныҥ урокторын канча јылдарга улай иштеп келген ченемелдӱ ӱредӱчилер Александра Сергеевна Топчина, Наталья Сергеевна Чулунова, Нина Федосьевна Кокпашева, Нина Пантелеевна Адыкаева ӧткӱрет. Анастасия Тимофеевна Тойдонова јинјилер тизип, јӱзӱн-башка ойынчыктар эдер кееркемел ишле балдарды јилбиркедет. Jурт јердиҥ балдарын койдыҥ тӱгинеҥ керектӱ эдимдер јазаарына бу школдо Елена Егоровна Чулунова таскадат. Школдыҥ ӱренчик уулчактары байрам ӧткӱреринде туружып, база тазыктырынат. Ӧткӧн јылда школго проектор алылганы ӱредӱниҥ чыҥдыйына ла балдарга уроктордо тузалу кинолор кӧрӧрине јаан болушту болор. Кажы ла байрамда клиросто Елена Егоровна Чулунова, Раиса Макаровна Ужнекова ла церкпениҥ школыныҥ ӱренеечизи Елена Манзырова сарындарды кычырып ла кожоҥдоп, адай Макарийге байрамдарды церковно-славян тилле ӧткӱрерине болужат. Баштапкыдаҥ ла ала мында алтай тилле сарындар база кычырылат. Кажы ла јыл јер јажарганыла кожо јурттыҥ улузы адай Макарийге баштадып, Балыктујулды айландыра «крестный ход» ӧткӱрет.
Агару эмчи Пантелеймонныҥ церкпезинде крестке тӱжерге кӱӱнзегендердиҥ тоозында јаҥыс Улаган аймактыҥ ла бистиҥ тергеениҥ улузы эмес, ыраак Бийск, Новосибирск, Томск, Москва калалардаҥ да келгендер учурайт. Кресттеер чӱм-јаҥ мында кажы ла амыраар кӱнде ӧткӱрилет.
²ткӧн јылдыҥ кӱӱк айында чылазыны јок адай Макарийге патриарх Кириллдиҥ јакааныла бийик кайрал — агару преподобный Серафим Саровскийдиҥ 3-чи степеньду ордени табыштырылды.
Балыктујул јурттагы церкпеге кӧп улус ыраактаҥ амадап келетени јажыт эмес. Анайда ок суулар чаган айдыҥ 19-чы кӱнинде ончозы агару болуп турганын билер де болзо, улус јараштыра казылган ойдыкта сууга кирерге ӧнӧтийин бу јуртка келедилер. Крестке тӱшкен кажы ла кижи баштапкы катап шак мындый агару суула церкпеде јундуртып јат. Сооктордоҥ јалтанбай, бу сууга кирген улус оныҥ тузазын јакшы биледилер.

М. ЯБЫКОВА