Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Бийик учушта — јайаан јайалталар

26.01.2018

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрдыҥ кичӱ залында Алтай Республиканыҥ бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» деген эл-тергеелик театрыныҥ солисттери Айхан ла Ак-Ай Шинжиндерле пресс-конференция ӧтти.

Пресс-конференцияныҥ туружаачылары Айханныҥ ла Ак-Айдыҥ биједеҥ бош ӧйдӧги јилбӱлери, јайаан ижиндеги једимдери, келер јуук ӧйдӧги амадулары, јайаандык јол-јорыктары јанынаҥ сурактар берип, чокым карууларын ајарулу уктылар.
Jайаан јайалталар бойыныҥ ӧйинде Бурятияда бијениҥ училищезин једимдӱ тӱгезип, ичкери јолын алынган. Jирме јылдыҥ туркунына олор дуэтле бијелеп, кӧрӧӧчилерге јаркынду, јараш ойындарын сыйлаган. Кӧп тоолу ороондорло гастрольдоп то турза, Айхан ла Ак-Ай тӧрӧл Алтайына јаантайын амадап, ӧкпӧӧрип келет. Олор, темдектезе, Алтайда 2011 јылдаҥ ала 2017 јылга јетире ӧйдиҥ туркунына 50-неҥ ажыра сольный ойын-концерттерин кӧргӱскен. Олордыҥ кажы ла ойын-концерти кӧрӧӧчилерге јаан сыйга эмезе байрамга бодолду деп айдарга јараар. Кирген 2018 јылды јайаан јайалталар база бойыныҥ республиказында 5 сольный ойын-концертиле баштады. Онойдо ок коштой турган айылдаш Алтай крайда база ойын-концерттерин кӧргӱстилер.
Олор чаган айдыҥ 18-чи кӱнинде эл театрда ӧткӧн сольный ойын-концертин алтай балетный бијеле ачкан. Ол кайчы Н. Улагашевтиҥ «Сынару» (композитор И. Дмитриев) деген чӧрчӧги аайынча алтай балетке адажио болгон. Адажионы Айхан ла Ак-Ай бойлоры чӱмдеген. ²ткӧн јыл «Алтамга» юбилейлик јыл болгон. Театр тӧзӧлгӧнинеҥ ала 20 јылдыгын Ф. Г. Лорканыҥ пьесазы аайынча тургузылган «Чудесная башмачница» деген хореографиялык ойын-кӧргӱзӱле темдектеди. Ойын-кӧргӱзӱни Россия Федерацияныҥ нерелӱ артизи Айана Шинжина, Ак-Ай Шинжина тургускан. Ак-Ай бойы тӧс сӱр-кеберди бийик кеминде ойногон. Ойын-кӧргӱзӱни республиканыҥ культуразыныҥ алтын фондына кийдирерге јараар.
Айхан бу јуукта (2017 ј.) «Танцы на ТНТ» деген телешоуда турушкан. Кӧп тоолу јерлештери бу телешоуны божотпой, улай ла кӧргӧн. Айхан учун «оорыган». Ол јанынаҥ пресс-конференцияныҥ туружаачылары база айтты. Олор Айханла, Ак-Айла оморкоп турган кӧп тоолу кӧрӧӧчилердиҥ кӱӱн-табын чыгара айткан деп айдар керек. Jиит уул мындый шоуда тӧртинчи катап туружып јат. Ол бойыныҥ алдында тургузып алган амадузына — профессионал балетмейстер болуп ӧзӧргӧ турумкай барган. Айханныҥ айтканыла, керек јеҥӱде эмес. Мында кандый ла эп-сӱме, эп-арга тузаланылат. Бир сӧслӧ, ол шоу, театр, ондо кайкаар неме јок. Ондо бойыныҥ ээжи-некелтелери. Айханныҥ айтканыла, ол сӱрекей токыналу болгон. Бойыныҥ бијезиниҥ, ойыныныҥ аайын ажындыра, 4-5 ай озо кӧрӱп салган. Ол ло аайынча болгон. Бу ӱлекерде Айханга оныҥ финалы јарабаган. Наставник-ӱредӱчизи Татьяна Денисова алкы бойы јакшы кижи. Ол сӱреен кӧп шоуларда турушкан. Германияда оныҥ бойыныҥ баледи, марказы эмезе бренди бар. Айханныҥ айтканыла, бу кижи эмес болзо, ол финалга чыкпас та эди. «Бу шоуда јаҥыс ла ол кижи ле мен классикалык бијениҥ профессионалдары болгоныс. Бойымды, јайаан ижимди јакшы кӧргӱстим деп айдарга јараар» — деп, Айхан айтты.
Jайаан улустыҥ јайалтазы, ижи башка-башка ууламјыла кӧнӱ ӧзӱп барар деп, кӧп улус билер. Акалу-сыйындуныҥ балдары болуп турган бу ла Айханды ла Ак-Айды да алза, јайалталары кайкамчылу. Айхан чӧлӧӧ ӧйдӧ јуранат, кӧктӧнӧт, ӱлгер чӱмдейт. Jуукта ол 7 јурук јураар деп шӱӱп алган. Нениҥ учун 7? Биледе олор 8 бала болуптыр. Айдарда, карындаштарына, сыйындарына, јети эрјине-байлыгына, ырыс-кежигине учурлалган јуруктар.
Ак-Айдыҥ айтканыла, таайыныҥ баштапкы јуругы белен. Ол чаҥкыр ӧҥдӱ. Учуры тереҥ. Кажы ла кижи бойы оныҥ ӧзӧгин, учурын оҥдогоныла кычырар аргалу. Качан бирде Айхан кӧрӧӧчилерге јуруктарын кӧргӱзер деп иженери артат. Чӱмдеп турган ӱлгерлериле таныштырарга база меҥдебей јат.
Айхан бијелеп јаткан кажы ла бијезине керектӱ кийимниҥ сомын-эскизин бойы јурап, бӧсти садып алала, кӧктӧнӧт. Jиит улустыҥ спортивный кеп-кийимин эптӱ, келиштире јураар, кӧктӧӧр јаан ус. Спортко, бијеге, амыраар ӧйдӧ, балетный залда кийетен кеп-кийимди башка-башка ууламјыла кӧктӧп јат. Ол бойыныҥ јуунтызыла таныштырар амадула Ак-Айла ӧмӧ-јӧмӧ рекламный съемка да эткен болуптыр. Башка-башка ойын-концерттерде туружат, бије тургузып, бойын ченеп кӧрӧт. Клиптерде эрчимдӱ туружат. Бир сӧслӧ, бойыныҥ аҥылу, танылу марказын ичкери ӧскӱрип апарар амадузы јаан. Спортивный кеп-кийимниҥ јуунтызын Москвада, оныҥ кийнинде гран ары јанындагы ороондор јаар апарып кӧргӱзер, чыгарар кӱӱндӱ. Бијечи, атлет, модель, јурукчы ла дизайнер — ол бастыра јанынаҥ тыҥ јиит.
Ак-Айдыҥ јайалтазы база аҥылу, солун. Jиит кыс ӱлгерлер чӱмдеп, роман бичип јат. Ол Москвада, онойдо ок ӧскӧ ороондорло гастрольдордо болгондо, музейлерге јӱрерин јакшызынат. Бош ӧйдӧ кӧп кычырат.
Ак-Айдыҥ профессионал узы бийик, ченемели байлык. Келер ӧйдӧ ол оогош болчомдорды бијениҥ телекейиле таныштырар амадулу. Ӱредӱчи эмезе репетитор болорго, тереҥ билгир ле ченемел керектӱ деп, ол јакшы билер.
Ак-Ай јылдыҥ ла балетный труппала башка-башка ороондорго гастрольдорло јӱрет. Темдектезе, «Жизель», «Спящая красавица», «Щелкунчик», «Дон-Кихот» ло оноҥ до ӧскӧ балет. Канадада «Дон-Кихотло» Ак-Айдыҥ премьеразы болгон. Jеҥӱлер-једимдер ээчий-деечий, јылдаҥ јылга арбыдап ӧзӧт. Айса болзо, качан бирде бисте операныҥ ла балеттиҥ театры болор — ондо ады јарлу Айана Шинжинаныҥ, Байрам Курдяповтыҥ, Айхан, Ак-Ай Шинжиндердиҥ ӱреткен балдары бијелеер эди…
Кандый ла једимниҥ, јеҥӱниҥ тӧзӧгӧзи ук-тӧстӧҥ, биледеҥ башталат. Бу јииттердиҥ јайалтазы, кӧгӱс-кӧрӱми таадазы ады-јолы јарлу кайчы, бичиичи Таныспай Боксурович ле јааназы издательствоныҥ ченемелдӱ ишчизи Зоя Шагаевна Шинжиндердеҥ укталып барган деп айдарга јараар. Jаан ла нак биледе куучын-эрмек литература, санат, бије, кеендик, калыктыҥ чӱмделгези, байлыгы керегинде болгон. Ол балдардыҥ кӧксинде, канында. Кай, кай чӧрчӧктӧр, јаҥар кожоҥ, Алтайы, албатызы керегинде ӱлгерлер, кеп-куучындар. Пресс-конференцияда ол јанынаҥ база куучын-эрмек ӧтти.
Ачык-јарык айалгада ӧткӧн эрмек-куучында Айханныҥ, Ак-Айдыҥ ижин республикада башкару да, культураныҥ министерствозы да баалабай турганын олор база айттылар. «Тургуза ӧйдӧ республика да, бис те ачык-јарык куучын-эрмекке белен эмезис. Биске бери учурал келишсе ле, меҥдеп келедис. Эмди ле бери, Алтайдӧӧн, јанып келер кӱӱн-санаа бисте јок. Мында Айана Ивановнага канча јылдардыҥ туркунына тартыжарга келижет. Jайаан иштӱ, ӱзеери башкараачы улуска ондый айалгада иштеерге сӱреен кӱч. Окылу јаҥнаҥ јӧмӧлтӧ-болуш болгон болзо, «Алтам» Алтай Республиканыҥ ады-чуузын јер-телекейде кӧдӱрип јатканы ого до оморкодулу болор эмес пе?
Темдектезе, Айхан Бурятияда ӱренген. Кожоҥныҥ ла бијениҥ «Байкал» деген јарлу театрда иштеген. Оноҥ ары бойыныҥ јолыла барып јат. Jе буряттар, Айхан Москвада эмезе ӧскӧ јерде сценага чыкканынаҥ камааны јогынаҥ, СМИ-де бичип, телекӧрӱлтениҥ солундарында кыйалтазы јогынаҥ кӧргӱзип јат. Jе бисте ыҥ-шыҥ, каа-јаада ла айдылат, бичилет» — деп, јииттер айттылар.
Бијелеери сӱреен каруулу, амыры јок иш. Кӧжӧгӧниҥ ары јанындагы ишти кӧрӧӧчилер билбес. Темдектезе, олордыҥ бир ле бијези 3-4 минутка улалар аргалу, је оны тургузарына, белетеерине кандый кӧп ӧй барып турганын јаҥыс ла олор бойлоры билер. Чылаазыны јок иштиҥ баазын баалап ӱренери, таскаары база керек… Jе сценага чыккан кийнинде, ончозы ундылат, мында — кӧрӧӧчилер.
Кӧрӧӧчилердиҥ изӱ колчабыжулары артист улуска керектӱ. Эки-ӱч сааттыҥ туркунына олор бастыра бар-јогын кӧрӧӧчилерге берип, бойлоры как-куру артат. Айдарда, кӧрӧӧчилер алган јакшыныҥ ордына артисттерге алкыш-быйанын айдып, изӱ колчабыжуларыла кайра јандырары сӱреен керектӱ.
Айхан тургуза ӧйдӧ Москвада «Heart of Storm» деген рок-балетте иштеп јат. Онойдо ок Ляйсан Утяшеваныҥ шоузында туружат, театрында бијелеп јат. Ак-Ай дезе академический балетти, бијени артыксынып, база ла Москвада јаан классикалык балеттерде бијелейт. Атту-чуулу Шинжиндердиҥ нак ла јаркынду дуэдине, бијезине бӱгӱнги кӱнде јилбӱ јаан. Jуук ӧйдӧ эки-јарым айдыҥ туркунына олор Россияла, Европала гастрольдоор. Кӧрӧӧчилер Айханды «алтай Спартак», «алтай Геракл» деп адап турган болуптыр. Ак-Айды «алтай Торко-Чачак» деп айтса, бир де јастыра болбос ошкош.
Айхан ла Ак-Ай јайаан ижиле јаҥыс та республиканыҥ хореографиялык санадыла таныштырып турган эмес, је анайда ок олор бӱткӱл алтай калыктыҥ культуразыла јер-телекейди таныштырат. Олор кайда ла гастрольдоп јӱргенде, кӧрӧӧчилер олордыҥ угы-тӧзиле, ӧскӧн-чыккан јериле јилбиркеп, сурактар берет. Jайаан јайалталар кажызы ла «Мен—Алтайдаҥ! Мен—алтай!» деп каруузын оморкоп јандырадылар.
Алтай Республикада бу эки јиит балеттиҥ баштапкы артисттери ине. Сольный ойын-концерттери јаҥыс та республикада эмес, је онойдо ок Европада, Азияда, Кӱнчыгышта сӱреен кӧп ӧдӧт. Байлык ченемели јеткилинче, артыгынча. Айхан ла Ак-Ай Шинжиндерге «Алтай Республиканыҥ нерелӱ артизи» деген кӱндӱлӱ ат адаза, албаты-јон сӱӱнер, оморкоор эди.
Башкару, культураныҥ министерствозы олорды јӧмӧп, олордыҥ јайаан јайалтазын, јайаандык ижин баалаар деп, пресс-конференцияныҥ туружаачылары иженет. Келер јылда Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ лауреаттарына бу эки јииттиҥ ады-јолын не адабазыс? Калык-јонныҥ бирлик кӱӱни, сӧзи база ийде ине.

К. ПИЯНТИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина