Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Акчага јайылбай, албатызына болушкан болзо…»

06.02.2018

«Алтайдыҥ Чолмоны» газетке Кан-Оозы аймактаҥ котон кыпчак сӧӧктӱ Арамай деп кижи бӱгӱнги кӱнде кам, белгечи, неме билер улус нениҥ учун акча-манатка, алтын-мӧҥӱнге јайылган деп суракла баштанды. Кудайдаҥ јайалган јайалтазын акчага толыбай, албатызына болушкан болзо деп бичиди. Арамай бойы З. Т. Тырысованыҥ јартамалын угарга кӱӱнзеген. Jе бис кычыраачыларды башка-башка улустыҥ шӱӱлтелериле база таныштырадыс.

Эне Ыйык кам Зинаида Танышевна ТЫРЫСОВА:
—Бу сурак јаҥыс кӱнниҥ сурагы эмес. Онойдо ок текши алтай албатыныҥ сурагы. Айса болзо, Алтайдыҥ неме билетен эки тилдӱ кам да, јарлык та деп турган улузы јуулыжып, алтай јаҥ аайынча куучын-эрмек ӧткӱрерис.
Кам кижиге кӧрӱнип келетсе, ажындыра качан, кандый ӧйдӧ келетенин, нени экелетенин јазап угуп, јӧптӧжип алар.
Кижи јӧптӧшкӧн кийнинеҥ келзе, байа эки тилдӱ кам бойыныҥ эп-аргазынаҥ, јаандарынаҥ беди, тӧстӧринеҥ беди, ар-бӱткеннеҥ беди ар-быйанды алып, кӧргӧнин, тутканын бу кижиге ончо табыштырып јат.

Кам келген кижини кӧрӱп, канайда быйандап јат? Ол кижиниҥ оору-јоболын бастыра бойына алынат. Оору-јоболы кайда, каразы кайда табарганын бойыныҥ эди-каны ажыра ӧткӱрип јат.
Темдектезе, јаан оору-јоболду кижи келер алдында неме билер кижи канча ӧйгӧ оорып јат. Ол диагностиканыҥ ӧйи болуп јат. Темдектезе, јӱреги оору болзо, јӱрегиҥ оорыыр. Онойып, ойто ло бойыҥа тайанып, јартап јадыҥ. Аржанга баратан эмтиреер деп айдар. Jе кам кижи учуп, байа аржандар ичип, быйаны једер бе деп, бойы ажыра кӧрӧр. Оноҥ тудунатан эп-арганы, ичетен эм-тусты айдып берер. Эмезе Jер-Алтайарга, чыккан-ӧскӧн јерерге, эмезе токум туткан Алтайарга барып келер. Мындый курсак јарабас деп айдып берер. Jарабастарды, онойдо ок тузалу, болушту немелерди јартаар.

Jайаанныҥ быйанын кижиниҥ тудары, тутпазы алкы бойынаҥ камаанду. Jаан быйан једер, качан кижи толо тудунза. Эмди бу ӧйдӧ келген кижиге кам: «Быйаным јеткен кийнинде мындый ӧйдӧ келип барар, кӱндӱӱ-кӱреезин јетирип койор» деп айдатан јаҥду. Ол неме билер ӧрӧкӧн јаҥыскан бойы кӧрбӧгӧн. Ада-ӧбӧкӧзиниҥ тӱшкен ээле, Jер-Алтайдыҥ ээзиле кожо кӧргӧн. Оныҥ учун кӱндӱӱ-кӱреени от такыганы деп айдып јат. Байа кӱндӱӱ-кӱреени кижи јетирип келзе, кам байагы кижини ойто кӧрӱп јат. Кӱндӱӱ-кӱреени јетирзе, арчынду, сӱттӱ келер.

Кам ойто кӧрӱп: «Ӧзӧк-буурар оҥдолды, санаа-кӱӱнер јарыган эмтир. Эмди слердиҥ эжигерди бӧктӧп јадым» деп айдып, такып койот.
Келген кижи быйаны јеткен камды, неме билер кижини бойыныҥ аргазыла, кирезиле кӱндӱлеп јат. Улустыҥ јаткан айалгазы да, аргазы да, кижиниҥ кӱӱни де башка. Кам кижиге быйанды истежерге јарабас. Байагы келген кижи кӱндӱзин акчала эмезе кеп-кийимле, эмезе эт-јуула ба, айса курутла ба эдет—кижиниҥ бойынаҥ камаанду. Бистиҥ алтай јаҥыста кижиниҥ кӱӱнин кӧдӱретен јаҥду. Быйандаза, байагы кижиниҥ ийде-кӱчи кирип, санаа-кӱӱни јарып, быйаны оноҥ элбек болор. Качан кижи болушты, быйанды алала, кӱндӱӱ-кӱреени јетирбезе, сен алган быйаныҥды бойыҥ чече тартып койгоҥ.

Кӱндӱӱ-кӱрее экијандай сурак. Ол јаҥыс ла неме билетен кижидеҥ ле онойдо ок јаҥыс ла келген кижидеҥ камаанду эмес. Неме билетен кижи улусты кӧрӱп, мынча муҥ салковой акча деп, баазын тургузатаны јарабас керек. Быйанын сатпас јаҥду. Чын ла кӧндӱгип калган, тӧстӧрине тайанып койгон кам кижи Алтай јериле, Теҥери Jайаанла, тӧстӧриле тудуш деп билер керек. Акчага бойыныҥ Алтайыныҥ, Теҥери тӧстӧриниҥ быйанын сатпас.

Оныҥ учун мындый чокым сурак болордо, мен эки тилдӱ дейтен улуска баштанадым. Ондый акчага бойыныҥ быйанын садатаны база бир ченелте. Нениҥ учун дезе кижи кӧндӱгип, толо, бычу кам кижи болуп кӧрӧтӧнине јетире кижи канча ченелте ӧдӧт. Эмезе ченелтени оору-јобол до, мак та ажыра ӧдӧр. Кандый бир оору улусты јазып барадала, башты кедейтип, билеркеери де, аракыга да јайылары—ченелте. Кӱндӱӱ-кӱрее болор, ӱзе ле кӧрӱп јаткан, суранып-јалынып јаткан да. Оныҥ кийнинде ол макла тудуш акчала ченелте кайда. Мынаҥ улам албаты ачу ашка бажын да сугуп айабас. Бистиҥ канча неме билетен јайалталу улузыс бажын коројонго сугуп, јетире кӧндӱгип болбой, ол јерге сала берген.

Сен акчаны эжип, бӱгӱнги кӱнде кызылып јӱрген оору-јоболду улустаҥ алып отурзаҥ, ӧй келер — бастыра ол акча учун тӧлӱни бала-баркаҥ, эл-тӧрӧӧниҥ јандырар. Оныҥ учун база катап айдып јадым — кижидеҥ акча-манат алымдаарга јарабас.

Билимчи Клара Ергековна УКАЧИНА:
—Бастыра сурак акча-манатка тӱртӱлет. Акча ла јок отурзаҥ, нени де эдип болбозыҥ. Рыноктыҥ ӧйи келген. Кату ӧй. Акча јок болзо, калаш-сӱдиҥди де алып болбозыҥ.
Неме билер улуска барып, алкыш-быйаны јеткен кийнинде, арга-чыдалыҥ јеткенче, кӱндӱӱ-кӱреезин јетирер керек. Кандый ла болуш јандырылу, кӱндӱлӱ ине.

Билимчи, журналист Таукен Тазымаевич ЯЙТЫНОВ:
—Кижиниҥ јӱрӱми алтын-мӧҥӱннеҥ камаанду эмес. Кижи јобогон кийнинде, кайда ла барар, кандый ла улуска јӱрер. Оҥдолорго-јазыларга, оныҥ шылтагын билерге кижи неме билетен улуска баштанган да, баштанар да.

Кам, јарлык ӧрӧкӧндӧр акча, алтын-мӧҥӱн алза, эм-том до, быйан да болбос. Алтын-мӧҥӱнди алганы јарабас, оноҥ кижи байыбас, ырыс-кежик болбос. Акту кӱӱнинеҥ болужайын деп кӱӱнзеп, байа кижини јазып койзо, ол быйаны јеткен кижиге ӱргӱлјикке быйанду артар. Ондый быйанду кижини айылга да кычырып-айттырып, кӱндӱлеерге јараар.
Азыйда јаан кам, јарлык улус мал-аш алар болгон. Алкыжы-быйаны јеткен улус берер-тудар немезин таппас. Оныҥ учун азыраган ак малынаҥ кӱндӱӱ-кӱреезин јетирген.

Филология билимдердиҥ докторы Тамара Михайловна САДАЛОВА:
—ХХ чактыҥ 80-90-чы јылдарында, тудулу ӧй ӧдӱп, јаны кубулталар башталарда, Алтайда кенетейин билеечи, ӱч кӧстӱ, эки тилдӱ деген кам, јарлык улус баштанып, албаты-јонло иштей берген. Баштап тарый улус јаҥыс ла јӱрӱминде буудактарды тӱзедип, оору-јоболдоҥ айрыларга, билеечилерге јорыктайтан эмес, анайда ок соныркап, јилбиркеп баратан учуралдар кӧп болгон, кемизиниҥ кӱчи тыҥ, кемизиниҥ јабыс деп тӱҥдештиргилеп те туратан. Билеечилер калыктыҥ јадын-јӱрӱминде аҥылу агын болуп, бойыныҥ камаанын јетирип баштаган. Оныҥ учун бу айалгала јилбиркеп, 90-чы јылдарда аймактарла аҥылу шиҥжӱ программала меге јорыктаарга келишкен.

Меге эҥ ле солун болгоны, бу улус ажыра калыктыҥ бӧктӧлип, ундылып калган билгирлери ойгонгоны. Оныҥ шылтузында бистиҥ билеечилер Алтайын кӧдӱрер чӱм-јаҥдарды, билеле колбулу јаҥжыгуларды орныктырарында эрчимдӱ турушкан. Билеечилердиҥ болужыла, кайкал болуп, кезик улус јаан оорулардаҥ айрылып та калат, јӱрӱмде јастыралардыҥ јаҥжыкканын бузуп, јаҥы јол табадылар. Кезик учуралдарда олор биледе аайлашпастардыҥ шылтагын табып, психологтордыҥ ижин бӱдӱрет.

Jе ол ло ӧйлӧрдӧ камдаганы ла јарлыктаганы учун јал-кеми кандый болор деп сурак база тура берген. Ненин учун дезе кажы ла билеечиниҥ баштанган аайыла, оныҥ ээжилери башка. Jаҥжыкканы аайынча билеечи кижиге барарга, тергенерине де кӧп акча чыгып јат. Jе ол ок ӧйдӧ билеечи кижи јӱрӱмиҥди аайлажып, тӱзедип берзе, ол чыккан чыгым јакшы јаҥыла эбирерин база сананар керек. Оныҥ учун билеечилерле туштажуларда бу суракты мен улам ла сурап, олордыҥ карууларын тапташтырып, текши шӱӱлте табарга чырмайгам.

Бир јанынаҥ, билеечи кижи бойыныҥ јайаачыларыла, тӧстӧриле колбулу. Анайда ок суракту келген кижиниҥ тӧстӧриле, ээлериле ого база эрмек-куучын табар керек. Олорго баштанып, ончо сурактарды јетирип, кажы ла керекти јымжадып, эптештирип алары энергиялык јаан иш, кӧскӧ кӧрӱнбес, кулакка угулбас, јӱк ле темдеги ажыра билдирер. Кажы ла иштиҥ бойыныҥ јалы болор керек, ол кижи бир кижи учун кере тӱжине отура калар аргазы бар, кандый бир сурап келген кижи учун кату каруузына да билеечини тургузар аргалу. Оныҥ учун билеечиниҥ ижин тӧлӧӧр керек, тӧлӧбӧй, куру суранып, иштедип алзаҥ, оныҥ ээлери тӱҥей ле ӧскӧ јанынаҥ кызып, суура тартып алар аргазы бар, нениҥ учун дезе, кату ээлер бар, јымжак ээлер бар.

Экинчи јанынаҥ, албатыда андый бӱдӱм бар, чынынаҥ билеечи улус ижи учун јал сурабай јат, чокым баа тургуспай јат деп. Келген кижи аргазыла, кӱчи јеткенче берер, нениҥ учун дезе ол мындый иштиҥ учурын билер. Бир канча билеечилердеҥ укканымла, олор мынча баа тургузып, иштейин деп, ээлериле јӧптӧжип алып турган, олор оныҥ учун чокым баа адап турган. Нениҥ учун дезе, ӧй андый, билеечи кижи угы-тӧзиле анайып јайалып, улусла иштейтен молју алган кийнинде, оныҥ ӧскӧ иш эдер аргазы ас болот, ол тушта оныҥ билезин, бала-барказын канайып азыраар деп сурак база тура берет. Билеечи де болзо, ол кижи ине, кезикте бу јӧптӧжӱнеҥ артыктай да берер аргазы бар. Чын билеечи, байла, бойыныҥ јалыныҥ кемин тӱҥей ле билер. Бу сурак келген кижинеҥ база камаанду, айса болзо, бу кижиниҥ аргазы кӧп. Оныҥ учун билеечи кижиге јӱргени учун јалыныҥ кеми кӧп сурактардаҥ камаанду.

Оныла колбой, тӱӱкилик керекти база эске алынарга јараар. 19-чы чактыҥ учында ла 20-чи чактыҥ бажында ак јаҥ, буркан јаҥ деп кыймыгу башталганыныҥ бир шылтагы камдардыҥ јалы сӱрекей бийиктей бергениле колбулу. Албаты-јон текши тӱреҥиге кирип, эки-јаҥыс малду болгон. Оноҥ улам оору-јоболго алдырткан улус калганчызын сойып, тайылга эдип, чучурай берген ӧйлӧр. Jаҥы кыймыгуныҥ некелтелериле, мал тайбас, чачылганы ак сӱтке кӧчӱрер деп јаҥжыгу башталган. Эмдиги јарлык улустыҥ ижи ол ээжилерге келижип јат, је кату ээлерле иштеерге, тӱҥей ле аракы тузаланып јадылар. Jе угы-тӧзиле колбулу сурактарды јымжадарга, биледе койдыҥ тынын кыйарга база келижип јат.

Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлик институдыныҥ билим ишчизи Мира Айылчыновна ДЕМЧИНОВА:
—Кажы ла кижи јӱрген јӱрӱмиле, иштеген ижиле Кудайдыҥ алдына карузына турат. Неме билетен кижини быйандайтаны кажы ла кижиниҥ бойыныҥ санаа-кӱӱнинеҥ, ӧзӧк кеминеҥ, аргазынаҥ камаанду. Онойдо ок неме билетен улустыҥ бойыныҥ ижи учун кӱндӱӱ-кӱреени алатаны база ла олордыҥ санаа-укаазынаҥ, кӧрӱминеҥ камаанду деп айдарга јараар.

Озодо неме билетен улусты сӱтле, талканла, бӧслӧ быйандаган болзо, бӱгӱнги кӱнде акча-манат салып јат. Аргазы канча кирези, онойып ла быйандаар. Jе эл-јонго быйанду улус ижи учун бийик бааны, јалды тургуспас. Кезикте ачаптанып, јаан акчага, кӧлӱкке, алтын-мӧҥӱнге јӱткийтени, ажа конотоны јарабас.

Керектӱ сурак кӧдӱрилген. Нениҥ учун дезе неме билетен улустыҥ ортозында чала кирелӱ улус бар. Бойлорына реклама-јар эдип, кӱчим, чыдалым јаан деп айдып тургандары бар. Мында неме билетен кижиниҥ ле эмденип келген кижиниҥ ортодогы колбулар олордыҥ санаа-кӱӱнинеҥ, ич-телекейинеҥ, арга-чыдалынаҥ камаанду. Неме билетен кижи бизнеске кӧчӧ берзе, оды ӧчӱп, тыны чыгар, как куру артардаҥ айабас.

Улус неме билетен кижини акту, ару кӱӱнинеҥ јаҥыс ла акчала, баалу-чуулу немеле быйандаар эмес, је аргаҥ-чыдалыҥ јеткенче чырмайып, быйандап салар јаҥду. Керек кӱндӱӱ-кӱреениҥ, акчаныҥ кӧбинде-азында эмес, је сен оны кандый кӱӱн-санаала јетирип јатканыҥда. Jайаанныҥ быйаны, ырыс-кежиги бала-барканыҥ јолына деп билип јӱргедий.

Калык чӱмделгезиниҥ республикан тӧс јериниҥ ишчизи Алевтина Ивановна НАЕВА:
—Азый Эре-Чуйдыҥ неме билетен улузына кижи кандый бир сурагыла ӱч тӱӱнчектӱ баратан јаҥду болгон. Баштапкы тӱӱнчек—айылчы тӱӱнчек, экинчизи—неме билетен кижиниҥ от-очогына суракту келгениниҥ тӱӱнчеги, ӱчинчизи дезе кӱндӱӱ-кӱреениҥ тӱӱнчеги болгон. Баштапкы эки тӱӱнчекте амзабаган сӱт, калтыр, талкан, сарју, курут болзо, ӱчинчизинде кандый бир ӧҥдӱ учуктар, тесьмалар болор. Ол ӧйдӧ эмдигизиндий баалу-чуулу јӱзӱн-јӱӱр бӧс лӧ оноҥ до ӧскӧлӧри болгон эмес. Байа акча-манат, аракы-чеген кийнинде табылган ине.

Неме билетен кижиге куру кол барбас. Сурагын, керегин угала, быйанын јетиретен јаҥду. Кийнинде ол кижидеҥ болуш болбоды деп айдатаны кайда. Неме билетен кижи келген кижиниҥ сурагын кӧрӱп, иштенип, ого ийде-кӱчи барат. Ол бойыныҥ ээлериле кожо иштеп јат. Акту кӱӱндеринеҥ белетенип барып јолыксаар, быйаны ондый ок јакшы болор.

Кийнинде экинчи катап кӱндӱӱ-кӱреени јетирзе, кижи база бойыныҥ ла алтай јаҥыла јетирер јаҥду. Ол сушка-пряниктиҥ ӧйи база ӧткӧн. Алтай аш-курсагыс бар ине. Неме билетен улус бӱгӱнги кӱнде албатызыныҥ јадын-јӱрӱмин јакшы билер. Бастыра неме акчала тудуш, оноҥ камаанду болуп калган да. Неме билетен улустыҥ айалгазы база ондый ок. Оныҥ учун «садышпай», бой-бойлорын тооп, тоомјылап јӱрзе, артык эмес пе?

Тискинчи Кара КОЛТОЕВ:
—Неме билетен кижиниҥ јайалтазы акчадаҥ улам јылыйып калар. Бийик, јаан бааны тургузып, оноҥ кыйбай барза, отурып калар. Jе бир јанынаҥ, келген кижиниҥ каразыла, кӧрмӧстӧриле иштеери кӱч иш ине. Кижини арутап, озогы су-кадык кебине кийдирери јаан иш. Аргазы чыгып кызылза, кижи ондый быйанду улуска баштанып, алкыш-быйаны једип турбай.

Неме билетен улус чокым бааны тургуспас ла керек. Кийнинде ол акча канайып бурулып келерин кем оны билер. Jе ондый улуска јӱрзе, кыйалтазы јогынаҥ быйандаар, акчаны салар керек. Олордыҥ кийнинде биске, тегин улуска, кӧрӱнбес, сезилбес кӱндӱӱ-кӱреези кайда деп. Албатыга быйанду улус база билелӱ, бала-баркалу ине. Ондый улус јонныҥ ортозына јӱрӱп, иштеп болбой турганын бис база билерис. Айдарда, кижи бойыныҥ акту кӱӱнинеҥ болужып, быйандап салганында јаман неме јок. Кудайдыҥ улузын быйандап, Jайаанга быйанду јӱрзе, бала-барка да, текши эл-јон до курчу-куйакту јӱрер эмес пе? Албаты бойы бу улусты корып, кичееп, болужып-јӧмӧп јӱрзе, јаш ӱйе ӧзӧктӱ, јӱректӱ ӧзӧр, јӱрер деп сананадым.

Белгечи Аркадий ОЛЧОНОВ:
—Неме билетен кижиниҥ кийнинде оныҥ кӧрмӧстӧри, болушчылары турат. Билеечи-кӧрӧӧчи келген кижиле иштеп, бойыныҥ «черӱзин» эмезе болушчыларын кӱндӱлеп јат. Jе алкы бойына керектӱзин ол бойы билер.

Jадын-јӱрӱм ӧрӧлӱ-тӧмӧндӱ. Бастыра не-немениҥ баалары бийик. Албатыныҥ аргазы база чыгып јат. ОлорДЫ база оҥдоор керек. Кам, јарлык, белгечи улус бойыныҥ ижиниҥ баазын кӧдӱрбес ле керек. Ол акча канайып келер, онойып ла ойто чыгып калатан јаҥду неме, кириш-чыгышту барар. Мен бойым он сегис јылдыҥ туркунына албатыла иштеп јадым. Кезик неме билетен улусты кӧрӱп јӱрзеҥ, фейерверк чилеп јаркындалып кӱйеле, јап эдип ӧчӱп калат. Кудайдыҥ берген јайалтазын сатпас, акча-јӧӧжӧгӧ ӱстӱкпес.

Улуста кандый ла сурак болор. Темдектезе, јуук кижи сууга барган эмезе реанимацияда, айса бойына кол салган ба ла оноҥ до ӧскӧ кӧп сурактар бар ине. Аргазы чыгып, алып берер акчазы јок келген кижиге кӱчиҥ јеткенче болужып јадыҥ. Нениҥ учун дезе бу кижиниҥ кийнинде келген кижиниҥ эткен быйаныла ол айалга таптажып-келижип калатан јаҥду. Мен бу канча кызалаҥ јылдарда, ӧйдӧ келген улустаҥ 300-теҥ јаан акча албадым. Улусты былчыырга јарабас. Акча јогынаҥ кӧрӱнген, быйанды алган кижи оноҥ ары улуска, кӧрӱш-таныштарына айдып барар ине. Баазы јабыс, кем јок, тегинге де кӧрӱп-айдып беретен болуптыр деп айдып јӱрер. Болуш, быйан јеткенин-јетпегенин ӧй кӧргӱзер. Ойто ло албаты бойы кӧрӱп, тӱп-шӱӱлтени олор айдар. Кандый ла кижи камга, јарлыкчыга, белгечиге иженип келет. Айдарда, ол ижемјини, бӱдӱмјини буспас керек.

Адакы сӧс: Кижи бу јӱрӱмде оорып-јобогондо, эмчилерге баштанат. Оноҥ ары неме билетен улуска барып јолыгат. Онызы кижиниҥ бойыныҥ таҥынаҥ кереги. Кандый ла кереги, алтамы учун кижи бойы каруузына туратан јаҥду. Оныҥ учун, темдектезе, сынык-бычык болзо, сыймучы улуска, су-кадыгы аайынча неме билетен улуска арчынду, керектӱ немелерин белетеп барат. Бала-барказыныҥ сурактары, укла улалып келген келишпестер-јарамастар кайда, онызын кем чечер, болужар, айдып берер? Бу ла неме билетен ӧрӧкӧндӧр аайы-тӧӧйин айдып, јартап берер. Кӱчи, ийдези јетпезе, база ӧскӧ улуска барзын деп айдар. Кижиниҥ «јӱктенген» каразыла уружатаны јеҥил иш эмес.
Озодо неме билетен кижиниҥ болужыла, алкыш-быйаныла оҥдолгон, јӱрӱмге бурылган кижи ондый кам, јарлык улустыҥ јанына артып, одын-суузынаҥ, кату-кабыр ижинеҥ болужып јӱретен. Бӱгӱнги де кӱнде ондый учуралдар бар ла. Мында, байла, кижиниҥ бойыныҥ ару, ак санаазынаҥ, ич-телекейинеҥ камаанду деп, бу сурак аайынча бойыныҥ шӱӱлтелерин айткан улус база темдектеп јат.

К. ПИЯНТИНОВА белетеген.

ТОП

Положение Конкурса на Стипендию имени заслуженного журналиста Республики Алтай Галины Тюгай

УТВЕРЖДАЮ Приказом и.о. главного редактора АУ РА «Редакция газеты «Алтайдыҥ Чолмоны» от _____________     № Кудачина Э.В.   Положение Конкурса на Стипендию имени заслуженного журналиста Республики Алтай Галины ТЮГАЙ Объявлен Конкурс на Стипендию имени заслуженного журналиста Республики Алтай Галины Тюгай. Организатор: редакция республиканской газеты «Алтайдыҥ Чолмоны» (далее Редакция). К участию приглашаются обучающиеся 4-11 классов общеобразовательных школ Республики

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир