Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Jондык биригӱлер – аймактыҥ јӱрӱминде

06.02.2018

Алтай Республиканыҥ Jондык палатазыныҥ публичный јууны кочкор айдыҥ 1-кы кӱнинде Майма аймакта ӧтти. Мында Майма аймактыҥ коммерциялык эмес биригӱлериниҥ јонјӱрӱмдик бӧлӱгиниҥ ӧзӱмине јӧмӧлтӧ јетирер ижи керегинде куучын-эрмек ӧткӧн. Jуунда аймактыҥ эл-јоны, јииттер, јондык биригӱлердиҥ, аймактыҥ јурт јеезелериниҥ јаандары, депутаттар ла кичинек јурттардыҥ чыгартулу улузы турушты.

Jуунды бойыныҥ уткуулду сӧзиле Jондык палатаныҥ јааны Татьяна Кончева ачты. Ээчиде сӧс Майма аймактыҥ депутаттарыныҥ Совединиҥ јааны Павел Балакинге берилген. Павел Юрьевичтиҥ јетирӱзиле, 2018 јыл Алтай Республикада Хоккейдиҥ јылы деп јарлалган. Jаҥырган јылдыҥ сыгын айында Майма аймактыҥ депутаттары јаҥыдаҥ талдалары темдектелет. Анайда ок аймактыҥ јааны база талдалар. Jе эҥ учурлу талдаштар — Президенттиҥ талдаштары болор.

Майма аймакта тургуза ӧйдӧ 63 јондык биригӱ иштейт. Анайда ок документ-чаазын, регистрациязы јогынаҥ иштеп турган биригӱлер база бар. Темдектезе, јайаандык биригӱлер, черӱчил-тӧрӧлчи биригӱлер, ветерандардыҥ ӧмӧликтери, јииттердиҥ ле балдардыҥ биригӱлери. Аймакта аймак кеминде 19 депутат ла 66 јурт јеезениҥ депутаттары албатыныҥ јонјӱрӱмдик сурактарыла иштейт. Кажы ла биригӱниҥ ижиниҥ турулталарын кӧрзӧ, ончозы ижин аймактыҥ ӧзӱмине ууландырат. Олор ончозы јаҥ ла албаты ортодогы колбуларды тыҥыдарында туружат. Ӧткӱрилген иштердеҥ Чамал аймакла јаба Jеҥӱниҥ кӱнине учурлай «Майма — Чопош» деп јолдо автопробег ӧткӧнин темдектеер керек. Анда 250 кижи 60 кӧлӱктӱ турушкан. Экологияныҥ јылында Майма аймактыҥ ичинде 72 тӧс сирень отургызылган.

2015 јылда аймактыҥ паспорты ла башкарынар ишмекчи ӱлекери тургузылган болгон. Ӱлекерге јылдыҥ сайын тӱзедӱлер ле кожулталар эдилет. Анайда ок Интернетте аймактыҥ таҥынаҥ сайты ачылганы удап калды.. Былтыргы јылдыҥ турулталарыла, бу сайт эки муҥнаҥ кӧп катап кӧрӱлген. Мынызы јакшы кӧргӱзӱ деп темдектеп ийер керек, нениҥ учун дезе «Горно-Алтайсктыҥ солундары» ла ГТРК-ныҥ сайттарыныҥ кийнинде бу аймактыҥ сайты кӧрӧӧчилериниҥ тоозыла ӱчинчи јерде турат. Айдарда, аймактыҥ јадын-јӱрӱмиле, једимдериле, солундарыла соныркап турган улус кӧп болуптыр. Аймактыҥ администрациязы «Сельчанка» газетле колбу тудуп иштейт. Ол республика ичинде бичидиш јанынаҥ экинчи јерде турат. Аймактыҥ башкартузы јондык биригӱлерле база бек колбу тудуп иштейт.

Су-кадык јӱрӱм ле хоккейдиҥ Майма аймактагы ӧзӱми јанынаҥ Алтай Республикадагы хоккейдиҥ федерациязыныҥ башкараачызы Вячеслав Куриленко куучындады:« Бистиҥ республикага шайбалу хоккей 1980-чи јылдарда келген. Баштапкы команданы 1988 јылда Катуньгэсстройдыҥ ишчилери тӧзӧгӧн. Jе спорттыҥ бу бӱдӱмиле јилбиркегендер кӧп тӧ болгон болзо, ол јылдарда хоккей анайып ла јол алынбаган. 2008 јылда хоккей ойноп тургандар биригеле, хоккейдиҥ федерациязын тӧзӧгилеген. Маймада хоккей ойноор тош јазалганы кӧп јииттерге бойына тузалу эп-аргала ӧй ӧткӱрерине јакшынак айалга тӧзӧди. Спорттыҥ бу бӱдӱмиле Майма аймакта кӧп улус јилбиркейдилер, оныҥ да учун хоккейле тергеелик маргаандар база мында ӧткӱрилери темдектелген. Республиканыҥ Башчызы А. В. Бердниковтыҥ јӧмӧлтӧ-болужыла Горно-Алтайск калада, Майма јуртта ла Шабалин аймактыҥ Чаргы јуртында хоккейдиҥ коробкалары болор.

«Хоккейди кажызы ла ойноор аргалу» деп ӱлекер тургузылган. Каланыҥ јииттерин хоккей ойноорына јилбиркедер амадула вокзалдыҥ јанындагы туралардыҥ јанында хоккейдиҥ коробказы јазалары темдектелген. Ӧткӧн јылда федерация ӱч грант ойноп алганы – јаан једим. Хоккейдиҥ једимдери керегинде «Сельчанка» газет ле «Горно-Алтайсктыҥ солундары» сайт улуска јетирет. Бистиҥ биригӱниҥ турчылары мынаҥ да ары хоккейди тыҥыдар кӱӱндӱ».

Jашӧскӱрим ортодо јуучыл-патриотикалык таскамал иш ӧткӱрери јанынаҥ јербойындагы культурно-спортивный «Разведчик специального назначения» деген јондык биригӱниҥ башкараачызы, АР-дыҥ Jондык палатазыныҥ турчызы Сергей Полюдов јетирӱ этти:
—Эҥ ле баштап јуучыл-патриотикалык таскамал иш Кызыл-Ӧзӧк јуртта башталган. Эмди бу ууламјыла кӧп јашӧскӱрим соныркап ла јилбиркеп баштады. Курсанттыҥ јӱрӱми бистиҥ биригӱге кирер ченелте-экзамендер табыштырарынаҥ башталат. Эҥ эрчимдӱ ле албаданчак балдар текшироссиялык маргаандарда туружат. Билезинде кӧп балдарлу ла эмеш келишпестерлӱ билелердиҥ балдары јайгыда амыраар лагерьлерге баргылайт. Мынаҥ озо бисте таскадынган эки курсант тургуза ӧйдӧ бу ла ууламјыла бийик ӱредӱ алат. Бир јиит летчиктердиҥ Барнаулдагы школында ӱренет. Анайып, балдардыҥ јуучыл-патриотикалык таскамалы Майма аймакта бийик кеминде ӧдӱп турганы бу једимдердеҥ кӧрӱнет.

«Русское вече» тергеелик биригӱниҥ балдар ла јашӧскӱримниҥ гражданско-патриотикалык таскамалына ууландырылган ижи керегинде Ольга Кочергинаныҥ јетирӱзинде эки ӱлекер тургузылганы керегинде айдылды. Баштапкы ӱлекер «Школьная символика» деп адалат. Ол ӱлекер аайынча, школдо бойыныҥ эмблемазы ла маанызы јӧптӧлди. Класстар эмди башка-башка ӧҥдӧрлӧ аҥыланат. Jартап айтса, баштамы класстар јажыл ӧҥдӱ галстуктарла темдектелген болзо, орто класстар кӧк ӧҥлӧ, јаан класстар кызыл ӧҥлӧ темдектелген. Ӱредӱчилер бу ӱч ӧҥ бириктирилген шарфту јӱргилейт. Кажы ла ӧҥ ӱредӱликле колбулу.

Экинчи ӱлекер «Памятник сторожевому кораблю «Туман» деп адалат. Оны јӱрӱмге кийдирерине јаан болужын јурт јеезениҥ јааны Сергей Шеверев јетирди. Кичӱ изӱ айдыҥ 30-чы кӱнинде бу кереестиҥ ачылтазын ӧткӱргенис. Анайда ок «Сохраним память» деп ӱлекер бичигенис. База бир ӱлекер — «Майма аймак – мениҥ кичӱ тӧрӧлим» — бойыныҥ тӧрӧл јерин билип јӱрерине ууламјылалган. Ӱренчиктер Манјӱректеҥ ӧскӧ јурттар керегинде билбес болгоны јарталып, чочыдулу айалга тӧзӧлгӧнинеҥ улам мындый ӱлекер јазаар шӱӱлте эдилген болгон.

Албатылар ла мӱргӱӱлдер ортодогы колбуларга ууламјылалган ӱлекерлерле «Лепта» деп культурно-просветительский тӧс јердиҥ башкараачызы Оксана Балакина таныштырды:
—Бистиҥ «Лепта» биригӱ анчада ла балдарла, јашӧскӱримле јаба иштеп јат. Jай ӧйинде јайгы амыралта, кышкыда база башка-башка туштажулар ӧткӱрип, тургускан амадуларыс аайынча иштейдис. Ӱч јыл кайра алтай тил ӱренип баштайла, сӧзлик таппаганым бойымды сӧзликтиҥ тургузаачызы эдип салды. Оны кепке базар тушта кезик улус акча-манатла, кезиги керектериле акту бойыныҥ кӱӱниле болушкан эди. Кӱӱнзеген улус оны эмди Интернеттеҥ эмезе садудаҥ табып алар аргалу. Бичик бистиҥ кӧп башка-башка укту албаты јадып турган јеристе алтай тилди оҥдоп баштаарына болушту болор. База бир кепке баскан бичикти јарлу алтай бичиичи М. В. Чевалковтыҥ чыкканынаҥ ала 200 јылдыгы толгоныла колбодыс. Кӧп улус ол бичикти кӧргӧн болор. Ватсапта крестке тӱжери, канча акча чыгымдалары керегинде јастыра јетирӱлер берилгенин мында айдып ийейин. Та нениҥ де учун анда јастыра јетирӱ болгонын кем де тӱзетпеген. Jе бис оныҥ аайына чыгып салдыс.

Коммерциялык эмес «Перспектива» фондтыҥ иш-тожыла фондтыҥ башкараачызы, АР-дыҥ Jондык палатазыныҥ турчызы Ольга Волосовцева таныштырды:
—Бистиҥ иш — ол јонјӱрӱмдик кӱч сурактардыҥ аайына чыгары, культураныҥ ӧрӧ ӧзӱмине болужары, аргазы ас билелердиҥ балдарына јайалтазын ачарына болуш эдери болуп јат. Темдектезе, «Бистиҥ балдар» деп программа аайынча А. Веревкина Грецияга барып келди. Бис ого акча-манатла јӧмӧлтӧ эткенис. Ол анда «Золушка» деп спектакльда турушкан. Ойто кайра Гран-при ойноп алып јанганы биске јаан сӱӱнчи болгон. Анайда ок «Актером можешь ты не стать…», «Эки јылдыс» ла оноҥ до ӧскӧ кӧрӱ-конкурстар ӧткӱредис. Анда јӱстеҥ ажыра профессионал эмес улус турушкан. Бу јылдыҥ тулаан айында гала-концерт ӧткӱрери темдектелет.

Спектакльдарда јайалталу балдар, јииттер кӱӱнзеп туружат. Jайалталу јииттерле «Jылдыстарга ууланган јол» деп проект аайынча иш ӧткӱредис. Ончо иш-тошты бис аймактыҥ депутаттарыныҥ Совединиҥ јӧмӧлтӧзиле бийик кеминде ӧткӱредис.
Jуун божогон кийнинде иш оноҥ ары секциялар сайын бӧлӱнип улалды. Бу ишти доклад кычырган улус башкарып ӧткӱрген. Кажы ла секцияда коммерциялык эмес биригӱлер келер ӧйдӧ ижин канайда улалтары, кандый ӱлекерлерле иштеери керегинде куучын-эрмек ӧткӧн.
Jондык палатаныҥ јааны Татьяна Кончеваныҥ темдектегениле, Майма аймактыҥ ӧрӧ ӧзӱми бийик кеминде барып јат. Оныҥ башкараачы јаҥдарыныҥ ижи бийик кеминде болгонын аймакта јаткандар база темдектегенин ајаруга алар керек.

М. АКЧИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина