Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Кем де, качан да ундылбас…

13.02.2018

Кочкор айдыҥ 2-чи кӱнинде орооныста, ол тоодо тергеебистиҥ бастыра муниципал тӧзӧлмӧлӧринде совет черӱниҥ Сталинградтагы јуу-согуштагы јеҥӱзиниҥ 75 јылдыгына учурлай кӧп тоолу керек-јарактар ӧткӧн.

Кан-Оозы аймак ого эртедеҥ быжу белетенген ле ӧдӧтӧн керек-јарактар озолодо темдектелген болгон. Аймактыҥ ӱредӱ аайынча бӧлӱгиниҥ јааны Маргарита Мишкинаныҥ айтканыла, кочкор айдыҥ 1-кы кӱнинде аймактыҥ бастыра школдорында ачык уроктор ӧткӧн. Анда тӱӱкиниҥ, литератураныҥ ӱредӱчилери методикага тайанып, Сталинградта болгон јуу-согуштыҥ учурын балдарга јартаган. Оныла коштой тӱӱкиниҥ ӱредӱчилери аймакта «Кижи ле јуу» деп адалган билим-практикалык конференция ӧткӱрген. Бу конференцияныҥ учуры сӱрекей јаан болгон деп айдар керек. Не дезе, кажы ла школ шиҥжӱ иштер ӧткӱрген — Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу ӧйинде кажы јурттаҥ кем Сталинградтагы јуу-согушта турушкан деп. Ондый бедиреништӱ иштерди ӱредӱчилер озолодоҥ ӱренчиктериле кожо ӧткӱрген эмтир.

Кочкор айдыҥ 2-чи кӱнинде «Ты выстоял, великий Сталинград» деп адалган керек-јарак ӧткӧн. Ого белетеништӱ јаан иш ӧткӱрилген. Ол тоодо открыткалар, презентациялар, видеофрагменттер белетелген. Аймактыҥ депутаттарыныҥ Совединиҥ председатели Алексей Лутцев, аймактыҥ јааныныҥ јонјӱрӱмдик сурактар аайынча ордынчызы Марина Савинкова белетеништӱ иштерде эрчимдӱ туружып, башкарып апарган. Анда тӱӱкиниҥ ӱредӱчилери, краеведческий музейдиҥ башкараачылары, школдыҥ администрациязы, јуучыл-патриотический клубтар турушкан.

Тургуза ӧйдӧ аймактыҥ беш школында андый клубтар бар. Олорго јӱрӱп турган балдар бу керек-јаракта база эрчимдӱ турушкан. Анда јаҥыс ла школдор турушкан эмес, је анайда јондык биригӱлер, јурт јеезелердиҥ чыгартулу улузы турушты, јаан јӧмӧлтӧзин аймактыҥ администрациязы јетирген. Бастыра бу иш-керекти Кан-Оозыныҥ школыныҥ кадеттери алып чыккан деп айдар керек. Олордыҥ башкараачызы Евгений Айдарович Мекешев болуп јат.
«Ты выстоял, великий Сталинград» деп адалган керек-јарак јеҥӱниҥ маанызын кийдиргенинеҥ башталган ла сӱреен кӧдӱриҥилӱ айалгада ӧткӧн. Анда кӧп тоолу ӱлгерлер айдылган, кожоҥдор кожоҥдолгон.

Сталинградта болгон от-калапту јуу-согушта Кан-Оозы аймактаҥ бежен кижи турушкан болуптыр. Олордыҥ тоозында Советский Союзтыҥ Геройлоры Илья Захарович Шуклин ле Темирей Токурович Казаков. Алтай албатыныҥ јарлу бичиичизи Иван Васильевич Шодоев база анда јуулашкан. Оныҥ да учун олор керегинде кӧп айдылган. Бойыныҥ јетирӱзин аймактыҥ јуучыл комиссариадынаҥ Андрей Федоров эткен. Ветерандардыҥ јондык биригӱзиниҥ јааны Александр Матыков, тӱӱкиниҥ ӱредӱчилериниҥ адынаҥ Наталья Тайтыкова база солун јетирӱлер эткен.
Бу јаан учурлу керек-јаракка Чамал аймактаҥ делегация келгенин темдектеер керек. «Jеҥӱниҥ волонтерлоры» деп адалган бу делегацияга јаан јашту беш кижи кирген. Олорды Роза Андреевна Кайгородова баштап экелген. Залда јуулгандар Сталинградтагы от-калапту јуу-согушта корогондорды бир минут ӧйдиҥ туркунына унчыкпастаҥ эзеткен. «Кан Ойрот» ӧмӧлик јуулган албаты-јонго кожоҥдорын сыйлаган.

Бу керек-јаракта эҥ јилбилӱ болгон неме, байла, Илья Захарович Шуклинниҥ јуудаҥ бичиген самаразын кычырганы болор. Балдарды тӧрӧлчи кӱӱнге таскадарында јаан учурлу керек-јарак ӧдӧр тушта, фойеде кӧрӱ-выставка иштеген. Анда Кан-Оозы аймакта чыккан ла Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда туружып, Советский Союзтыҥ Геройыныҥ адын адаткан беш кижи, анайда ок Сталинградта болгон јуу-согушта турушкан јерлештер керегинде јетирӱлер, шиҥжӱ иштер кӧргӱзилген. Кажызына ла учурлалган буклеттер, папкалар јазалган.

Советский Союзтыҥ беш Геройыныҥ тӧрӧӧн-туугандары бу керек-јаракта база турушканын айдар керек. «Ты выстоял, великий Сталинград» деген юбилейлик керек-јарак божогон кийнинеҥ, Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда корогондордыҥ кереезине чечектер салынган. Елеусовтыҥ ла Туганбаевтиҥ Туратыда тургузылган кереестерине, Чаргы-Оозында тӧрт Геройдыҥ кереезине чечектер база салынган, олорды эске алган митингтер ӧткӧн.

Бу ла кӱнде Экинурдыҥ школыныҥ музейиниҥ јуучыл ла иштиҥ магыныҥ залында экскурсия ӧткӧн. Анайып, кочкор айдыҥ 2-чи кӱнинде Сталинградтагы јуу-согушта алган јеҥӱниҥ 75 јылдыгына учурлай аймак ичинде кӧп тоолу керек-јарактар ӧтти.
Аймактыҥ администрациязыныҥ ӱредӱ бӧлӱгиниҥ тургускан планы аайынча кочкор айдыҥ 3-чи кӱнинде педагогический ишчилердиҥ 2-чи кышкы спартакиадазы ӧткӧн. Ол база бу јаан учурлу юбилейлик керекке учурлалган. Анда 20 ӱредӱлик организация турушты. Олордыҥ тургускан командалары конекту эстафета, дартс, чанакту биатлон, армакчы тартары, тошто бијелеери аайынча маргаандарда турушкан. Сӱрекей јилбилӱ айалгада ӧткӧн маргаандарда јеҥӱчил болуп, Кан-Оозыныҥ школы чыккан. 2-чи јерди Кан-Оозыныҥ ла Экинурдыҥ садиктери, 3-чи јерди Кырлыктыҥ ла Кайрукунныҥ школдоры алган.

Маргарита Мишкинаныҥ темдектегениле, ӱредӱчилердиҥ спартакиадазында аймактыҥ бастыра школдоры туружат. Эҥ ле солун, эҥ ле кӧп кӧрӧӧчилер јууп турган тошто бијелеери аайынча маргаанды балдардыҥ кеендигиниҥ школы ӧткӱрет. Jайаан јайалталу улус оны сӱреен јилбилӱ ӧткӱрип, јеҥӱчилдерди адайт ла бойлорынаҥ база сыйлар табыштырат. Республика ичинде ады-јолы јарлу Виктор Темеев спартакиаданыҥ комментаторы болуп турган эмтир. Ол бойы база балдардыҥ кеендигиниҥ школында иштейт. Оныҥ чечен тили, јарт эрмек-куучыны кӧрӧӧчилерди сӱӱндирип, маргаандарга база да аҥылу ӧҥ кожот. Кажы ла этапты ДЮСШ-ныҥ тазыктыраачы-преподавательдери ӧткӱрген.

Мынайып, текши ороон кеминде јаан учурлу кӱнге — Сталинградтагы јуу-согушта алган јеҥӱниҥ 75 јылдыгына Кан-Оозы аймак эртедеҥ белетенип, ого учурлалган керек-јарактарды бийик кеминде ӧткӱрип салган.

К. ЯШЕВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина