Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Jурт ээлемниҥ ле патентный системаныҥ турумкай ӧзӱмине

16.02.2018

Кочкор айдыҥ 14-чи кӱнинде АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ Тӧргизиниҥ ээчиде јууны парламенттиҥ спикери Владимир Тюлентинниҥ башкарганыла ӧткӧн.

Jуунныҥ ижинде Алтай Республиканыҥ депутаттары, АР-дыҥ Башкарузыныҥ турчылары, федерал службалардыҥ тергеелик бӧлӱктериниҥ ле организациялардыҥ башкараачылары, јондык биригӱлердиҥ чыгартулу улузы ла ӧскӧ дӧ улус турушкан.

Тӧргиниҥ јуунында тӧрт сурак кӧрӱлген. Баштапкы суракла — АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ Тӧргизиниҥ 2016 јылдыҥ сыгын айыныҥ 21-чи кӱнинде чыккан «Алтай Республикада јуртээлемдик учурлу јерлердиҥ мелиорациязыныҥ ӧзӱми керегинде» 93-чи таҥмалу јӧбин ле 2016 јылдыҥ кандык айыныҥ 15-чи кӱнинде чыккан «Алтай Республиканыҥ «Jурт ээлемниҥ ӧзӱми ле јуртээлемдик продукцияныҥ, сырьеныҥ ла аш-курсактыҥ рынокторын аайлаштыра башкарары» деген государственный программазыныҥ «Технический ле технологический модернизация» деп подпрограммазын бӱдӱрери керегинде» 21-чи таҥмалу јӧбин шиҥжӱдеҥ уштыыры керегинде. Бу сурактарла АР-дыҥ јурт ээлем аайынча министриниҥ ордынчызы Наталия Табакаева ла парламенттиҥ аграрный политика, экология ла ар-бӱткенди тузаланары ааайынча комитединиҥ председатели Василий Манышев јетирӱлер эткен.

Наталия Табакаеваныҥ айтканыла, «Россияныҥ јуртээлемдик учурлу јерлериниҥ мелиорациязыныҥ 2014-2020 јылдарга ӧзӱми» деп адалган федерал адылу программаны бӱдӱрерге болуп, АР-дыҥ јурт ээлем аайынча министерствозы «Алтай Республиканыҥ јуртээлемдик учурлу јерлериниҥ мелиорациязыныҥ 2015-2020 јылдарга ӧзӱми» деп подпрограмманы јӧптӧгӧн болгон. Бу подпрограмма Алтай Республиканыҥ «Jурт ээлемниҥ ӧзӱми ле јуртээлемдик продукцияныҥ, сырьеныҥ ла аш-курсактыҥ рынокторын аайлаштыра башкарары» деген государственный программазына кирген. 2015-2017 јылдардыҥ туркунына подпрограмманыҥ иш-керектерин бӱдӱрерине федерал ла республикан бюджеттердеҥ 25 миллион салковойдоҥ кӧп акча чыгымдалган.

Оноҥ министрдиҥ ордынчызы акча-манат јылдар сайын кандый ууламјыларла тузаланылганы керегинде јартамал эткен. Бастыра гидромелиоративный иштерди јурт ээлемниҥ товарэдеечилери Кош-Агаш аймактыҥ јеринде ӧткӱрген. Олордо кыралар сугарар аҥылу техника садып аларына акча-манат јетпезинеҥ, иш бийиктей ле кыра ижин ӧткӱрерине чочыдулу јерлерде ӧткӱрилип турганынаҥ улам ол иштерди ӧткӱрери тургуза ӧйдӧ кӱчке келижет. Оныҥ да учун ол јерлерде иштеп тургандардыҥ кирелте алар аргалары кирелӱ болот. Мыныла колбой јурт ээлемниҥ товардэдеечилерине кредиттерди эмезе заемный акча-манатты тузаланарга келижет.

Гидромелиоративный иштер аайынча 2018 јылда бӱдӱретен деп темдектелген иш — кыралар сугарар «Фрегат» деген техниканы садып алып, тургузып ла иштедип баштаган соҥында 200 гектар мелиоративный јерлерди сугарарын ӧткӱрер. Анайда ок Наталия Табакаева культуротехнический, агромелиоративный, фитомелиоративный ла ӧскӧ дӧ ууламјылар аайынча иштерге кандый госјӧмӧлтӧ эдилери керегинде јартамал эткен.

«Алтай Республиканыҥ «Jурт ээлемниҥ ӧзӱми ле јуртээлемдик продукцияныҥ, сырьеныҥ ла аш-курсактыҥ рынокторын аайлаштыра башкарары» деген государственный программазыныҥ «Технический ле технологический модернизация» деп подпрограммазын бӱдӱрери керегинде» јӧп јанынаҥ айтса, доклад эткен кижиниҥ айтканыла, бу подпрограмма 2013 јылдаҥ ала иштеп баштаган. 2013-2017 јылдардыҥ туркунына бу подпрограмманы бӱдӱрерине јурт ээлемниҥ товарэдеечилерине текши кеми 151691,7 муҥ салковой субсидия акча берилген. Беш јылдыҥ туркунына текши баазы 573,6 миллион салковой 1270 единица техника, башка-башка бӱдӱмдӱ 281 трактор, аш јуунадар 3 комбайн, 280 пресс-подборщик ле оноҥ до ӧскӧзи садып алылган.

Василий Манышев бойыныҥ докладында темдектегениле, ол јӧптӧрдӧ айдылган шӱӱлтелер республиканыҥ экономиказыныҥ аграрный бӧлӱгиниҥ турумкай ла бир аай ӧзӱмин јеткилдеерине ууландырылган болгон. Ол шӱӱлтелерди јаҥныҥ ла башкартуныҥ органдары једимдӱ бӱдӱрет, иш-керектер акча-манатла ӧйинде ле керектӱ кеминде јеткилделет — бистиҥ арга-кӱчиске келиштирте. «Программаны бӱдӱргениниҥ шылтузында Таркатыда сугарылып турган јерлердиҥ кемин пландалганы аайынча 1000 гектарга јетирер арга болгодый болзо, онызы Кош-Агаш аймакта мал-аштыҥ азыралын арбынду белетеп алар арга берер» — деп, Василий Манышев айткан.

Докладтар эткендердиҥ кийнинеҥ парламентарий Укмет Альпимовтыҥ темдектегениле, бистиҥ тергееде јуртээлемдик учурлу јерлердиҥ мелиорациязы аайынча элбек кемдӱ иштер ӧткӱрилген. Jе ол ок ӧйдӧ Кош-Агаш јурттыҥ эл-јоныныҥ курч сурагына ајару эдер керек деген: мында 10 муҥ кижи јуртайт, је бу улуста мал-ашка азырал белетеер јерлер јок.

Геннадий Сумин коллегазыла јӧпсинип, јетирӱлер элбеде эдилгенин темдектеп, јурт ээлемниҥ техниказын садып алары аайынча акча-манатка шиҥжӱни тыҥыдар керек деп шӱӱлте эткен. Оныҥ айтканыла, техника садып аларына ас эмес акча ууландырылат, оныҥ да учун бу программаны бӱдӱрериниҥ уч-турулталары керегинде суракты тургузар керек. Оноҥ ӧскӧ кезик улус чыгарылган ол акча-манатты салымныҥ сыйы деп кӧрӧт.

Тӧргиниҥ турчылары 2016 јылдыҥ кандык айыныҥ 15-чи кӱнинде јарадылган 21-чи таҥмалу ӧрӧ адалган јӧпти шиҥжӱдеҥ уштыырын бирлик ӱнле јараткан.
АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ Тӧргизиниҥ 2015 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 20-чи кӱнинде јарадылган «Алтай Республиканыҥ «Алтай Республиканыҥ јеринде калан саларыныҥ патентный системазы керегинде» јасагын бӱдӱрериниҥ аайы керегинде» 24-чи таҥмалу јӧбин бӱдӱрери канайда ӧткӧни керегинде јетирӱлерди АР-дыҥ Башкарузыныҥ Председателиниҥ ордынчызы, акча-манат аайынча министр Ольга Завьялова ла парламенттиҥ акча-манаттыҥ, каланныҥ ла экономиканыҥ политиказы аайынча комитединиҥ председатели Сергей Ефимов эткен.

Ольга Завьялованыҥ јетирӱзиле, 2016 јылда 68 таҥынаҥ аргачыларга 93 патент берилген болзо, 2017 јылда 118 таҥынаҥ аргачыларга 169 патент берилген ле калан јуунтылардыҥ кеми 1457 муҥ салковой болгон. 2017 јылда эҥ ле кӧп патенттерди Турачак, Чамал аймактардыҥ ла Горно-Алтайсктыҥ таҥынаҥ аргачылары алган. Бу муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ берилген патенттердиҥ ӱлӱӱзи 70 проценттеҥ кӧп болгон.

Сергей Ефимовтыҥ эзеткениле, 2013-2015 јылдарда калан саларыныҥ патентный системазы бистиҥ тергеениҥ таҥынаҥ аргачылары ортодо элбеде тузаланылбаган учун калан саларыныҥ патентный системазы парламенттиҥ Тӧргизиниҥ 2015 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 20-чи кӱнинде ӧткӧн јуунында кӧдӱрилген болгон. Ол сурак аайынча јӧп чыкканынаҥ бери беш јыл ӧтти. Бу ӧйдиҥ туркунына ол патентный система аргачылар ортодо элбеде тузаланылат, онызын чокым тоолор керелейт деп, парламентарий темдектеген. 2013 јылда калан саларыныҥ патентный системазын тузаланарда, АР-дыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ бюджеттерине патенттердиҥ баазы учун тӧлӧгӧн акчаныҥ кеми јӱк ле 184,06 муҥ салковой болгон болзо, 2017 јылда бу тоо 1457 муҥ салковойго јетире кӧптӧгӧн.

Сергей Ефимовтыҥ айтканыла, иштиҥ кажы ла бӱдӱмине патент алары керектӱзиле, страховой взносторго патенттиҥ баазын јабызадар арга јок болгоныла колбой, муниципалитеттер мында уур-кӱчтерге туштап турганын темдектейт. Муниципалитеттер, аргачылар, јондык биригӱлердиҥ чыгартулу улузы, ӧскӧ дӧ субъекттер экономикалык иштиҥ бӱдӱмдериниҥ тооломын элбедери, аргачылар јыл туркунына алгадый деп темдектелип турган кирелтениҥ кемин јабызадары керегинде шӱӱлтелер эткендер. Бу сурактар аайынча кӧп тоолу јасакчы баштаҥкайлар Госдумага келип баштаган. Ол баштанулардыҥ шылтузында 2015 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 13-чи кӱнинде «РФ-тыҥ Калан кодексиниҥ баштапкы бӧлӱгиниҥ 12-чи тизимине ле экинчи бӧлӱгине кубулталар кийдирери керегинде» 232-ФЗ таҥмалу федерал јасак јарадылган. Ол РФ-тыҥ Калан кодексиниҥ 346.43 тимизине аргачылык иштиҥ 16 јаҥы бӱдӱмдерин кийдирген. Эмди ӧрӧ айдылган патентный системаны ол бӱдӱмдер аайынча тузаланар арга тӧзӧлгӧн.

Федерал јасакберимде мындый кубулталар болордо, «Алтай Республиканыҥ јеринде калан саларыныҥ патентный системазы керегинде» республикан јасакка база кубулталар кийдирилген. Ол кубулталарла, аргачылар јыл туркунына алгадый деп темдектелип турган кирелтениҥ кемин бастыра муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јеринде 10 процентке јабызадары темдектелген. Мыныла колбой, бу сурак шиҥжӱдеҥ уштылган.

Вице-спикер Михаил Терехов парламенттиҥ Тӧргизиниҥ «АР-дыҥ алтынчы катап тудулган Эл Курултайыныҥ 32-чи сессиязын ӧткӱрери керегинде» јӧбине кубулталар эдилгени јанынаҥ јетирӱ эткен. Оныҥ айтканыла, келер сессияда кӧрӱлетен сурактардыҥ тоозынаҥ эки сурак уштылган ла ӱзеери ӱч сурак кийдирилген. Келер сессияда бастыра 16 сурак шӱӱжилип кӧрӱлер.
Анайда ок Тӧргиниҥ турчылары АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла кайралдаары керегинде јӧп јараткан.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина