Алтайдын Чолмоны

Билгирлер чыныктаган байлык ченемел

20.02.2018

Кочкор айдыҥ 16-чы кӱнинде «Ӱредӱниҥ устарыныҥ неделезиниҥ» јабылтазы эл драмтеатрда кӧдӱриҥилӱ айалгада ӧтти. Тӧрт кӱнниҥ туркунына 74 ӱредӱчи 68 мастер-класстарды ла ачык урокторды, 2 кӱрее куучынды, ченемел ӱлежер 8 презентацияны, ӱредӱ программалар ла ӱлекерлер тургузар ченелтелерди ӧдӱп чыкты.

Тергеелик кӧрӱ-маргаанга келген кажы ла туружаачы бойыныҥ билгириниҥ тереҥин, јайаандык иште тапкырын кӧргӱсти. Кажызы ла аҥылу јайалталу, ижинде тузаланып турган эп-аргалары да башка-башка. Jе сегис ууламјыла јаргычыныҥ каруулу ижин бӱдӱрген жюриге тӱҥей ле эҥ артык ӱредӱчини талдаарга келишти.

Анайып, «Алтай Республикада јылдыҥ ӱредӱчизи» деп номинацияда кӱндӱлӱ баштапкы јерди Кӧксуу-Оозы аймакта Теректӱниҥ орто ӱредӱлӱ школында химияныҥ ӱредӱчизиниҥ ижин бӱдӱрип турган Надежда Николаевна Бунькова, «Алтай Республикада јылдыҥ таскадаачызы» номинацияда Оҥдой аймакта Шашыкмандагы балдардыҥ «Кӱничек» садыныҥ таскадаачызы Байару Анатольевна Матрашова, «Кижини таскадары» номинацияда Кан-Оозы аймакта Экинурдыҥ орто ӱредӱлӱ школында класстыҥ башкараачызы болуп турган ӱредӱчи Олеся Владимировна Тегерикова, «Удура алтам» номинацияда каладагы балдардыҥ 5-чи таҥмалу садыныҥ ӱредӱчи-дефектологы Анастасия Викторовна Жиленкова, «Балдарга јӱрегимди бередим» ууламјыда Улаган аймакта Саратан јурттыҥ орто ӱредӱлӱ школында технологияныҥ ӱредӱчизи Ренат Романович Ташпаев, «Алтай Республикада алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи» ууламјыда Кош-Агаш аймакта Белтирдеги орто ӱредӱлӱ школдо оогош класстардыҥ ӱредӱчизи Донара Валерьевна Малчанова, «Алтай Республикада су-кадыктыҥ ӱредӱчизи» ууламјыда каладагы 9-чы таҥмалу «Гармония» гимназияныҥ оогош класстарыныҥ ӱредӱчизи Ольга Георгиевна Евсеева, «Алтай Республикада ӱредӱликтиҥ озочылы» ууламјыда Майманыҥ 2-чи таҥмалу орто ӱредӱлӱ школыныҥ директорыныҥ билим-методикалык иш аайынча ордынчызы Наталья Ивановна Булычева алды. Jеҥӱчилдерге ӱредӱликтиҥ ле билимниҥ министерствозынаҥ Кӱндӱлӱ грамота ла он беш муҥ салковойдыҥ сый-акчазы табыштырылды.

Ӱредӱликтиҥ ле билимниҥ министри А. Бондаренко јеҥӱчилдерге айткан уткуулду сӧзинде бу кӧрӱни ӱренчиктер, ӱредӱчилер, ӱредӱликтиҥ ишчилери јылдыҥ сайын сакып јат деп темдектеген. Нениҥ учун дезе бу јилбилӱ де, тузалу да кӧрӱ болуп јат. Jайаандыкка јайылган ӱредӱчи мында бойыныҥ билгирин толо ачып, ӧскӧ ӱредӱчилерле ченемелиле ӱлежет.

Ӱредӱликтиҥ ишчилериниҥ текшироссиялык профсоюзыныҥ Алтай Республикадагы бӧлӱгиниҥ јааны Юрий Павлович Тишков профсоюзтыҥ турчыларыныҥ јӧбиле профсоюзтыҥ кажы ла турчызына «Учительский газеттиҥ» приложение-коштончызына јарымјылдык ӧйгӧ бичидип берерин јетирди. Ого ӱзеери јеҥӱчил болгон профсоюзтыҥ кажы ла турчызына канчанчы јер алганынаҥ кӧрӧ, 3 муҥнаҥ ала 5 муҥ салковойго јетире акчала сый эдилди.

Алтай Республиканыҥ ӱредӱлик ле билим аайынча министриниҥ баштапкы ордынчызы Ольга Борисовна Болтошева ӱредӱчиниҥ јеҥил эмес ижи ӱренчиктердиҥ једимдериле кемјилип турганын темдектеди. Кӧрӱниҥ кажы ла туружаачызы бойыныҥ эреҥистерин јеҥип, кӧрӱ-маргаанда јалтанбастаҥ турушканы – ол база јаан једим деп айтты.

Jеҥӱ алган туружаачыларга калганчыда бойыныҥ сӧзин айдар арга берилген. Ончозыныҥ ӧкпӧӧриштӱ кыска куучынында болушкан коллегаларына, јӧмӧшкӧн школдорыныҥ јаандарына, каруулу иштеген жюриге јылу ла быйанду сӧстӧр угулды.

Алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчилери ортодоҥ јеҥӱни алып чыккан кыпчак сӧӧктӱ Донара Валерьевна Малчанова Белтир јурттыҥ орто ӱредӱлӱ школында иштейт. Ол тӧрӧл Белтир јуртында 9 классты божодоло, каладагы педколледжте ӱренген. 2003 јылда ГАГУ-ныҥ филилогия бӧлӱгин јеҥӱлӱ божоткон. Ишмекчи јолын ол јурттыҥ интернадында таскадаачыныҥ ижин бӱдӱрериле баштаган. 2011 јылдаҥ ала баштамы класстардыҥ ӱредӱчизи болуп иштейт. Jе онызы алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизиниҥ кӧрӱзинде туружарга бир де тутак этпеди. Нениҥ учун дезе уроктордыҥ кемјӱлери ле некелтелери тӱп-тӱҥей. «Ӱредӱниҥ устарыныҥ неделезинде» турушканы керегинде Донара Валерьевна мынайда куучындады:

— Jаан ажу болгон, је јымжак ӧдӱп чыктым. Алтайчылар ончозы билгири тереҥ, бойыныҥ ижиниҥ устары болды. Таныштарга таныш кожулып, ченемел каптыргамды толтырып јандым. Бистиҥ ууламјыда турушкан ӱредӱчилер ортозында бой-бойына удурлажу-тартыжу да билдирбеди.

Jар-јаак куучындажып, јӧмӧжип, јӧптӧжип, ӧктӧм, байлык ченемелдӱ, јаан јолду ӱредӱчилерле кожо бу кӱндерди ӧткӱргеним оморкоду болуп артты. Бойым бу кӧрӱге Белтир јуртымды јакшы јанынаҥ кӧргӱзер амадулу баргам. Эмди амадум бӱткенине сӱӱнип, мынаҥ да ары балдарга элдеҥ озо тӧрӧлчи кӱӱн кӧксине щиҥидер ижимди улалтарым. Мениҥ санаамла болзо, алтай кижиниҥ балазы бойыныҥ тилиле чокым-јарт куучындап билер учурлу. Алтай тергееде јатканыста, келер ӱйелерге чыҥдый ла јаан, олор оморкоп јӱргедий тӱӱки артыргызар керек. Айдарда, «мен алтай» деп оҥдомолды кажы ла алтай баланыҥ јӱрегине јетирери, «бис алтай» деп учукты ӱспейтени бистиҥ, бӱгӱнги кӱнниҥ эне-адаларыныҥ ла ӱредӱчилердиҥ, эҥ баштапкы јерде туратан молјузы болор учурлу. Адакыда, ченелтелерди кожо ӧткӧн ӱредӱчилерге оноҥ учурлу ажулар ашсын, билгирлери, ченемели чыныкталып, оноҥ бийик једимдер экелзин деп кӱӱнзейдим.

М. ЯБЫКОВА