Алтайдын Чолмоны

«Кызыл Ойротко» до бичитсин деп кычыру болгон

20.02.2018

Мен «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ јаантайынгы, байлык «стажту» кычыраачызы болорым. Бӱгӱнги айалганы кӧрзӧм, алтай газедистиҥ салымы, айалгазы, аргалары, онойдо ок оныҥ кычыраачыларыныҥ тоозы, тиражы керегинде сурактар мени база санандырат, санааркадат.

Бис, калада јуртап јаткан алтай улус, «Алтайдыҥ Чолмонын» ла оныҥ коштончы-приложениезин јарым јылга бичидип, редакциядаҥ аладыс. Баазы — 300 салковой. Бу бааны кӧрзӧ, калада алтай улус кӧп, айдарда, муҥга да шыдар кычыраачы болгодый. Газетке бичидип алза, тираж та, кычыраачылар да болор ине.

Jурт јердиҥ улузында иш-тош јок. Ӱредӱчилердеҥ, бюджетте отурган тоолу ла улустаҥ, балдары кӧп билелердеҥ ӧскӧлӧринде акча-манат јанынаҥ айалга кӱч эмей. «Алтайдыҥ Чолмоны» газетке почта ажыра јарым јылга бичитсе, баазы 800 салковой 76 акча. Чын, бӱгӱн телевизор, компьютер, Интернет бар: керектӱ јетирӱни, солунды оноҥ ло кӧрӱп, угуп албай деп айдар улус база табылар. Jе бу да техника кемде бар, кемде јок, база ла акча-манатла тудуш сурак. Бала-барказын ӱредип јаткан ада-энелер олорго болужат. Калада иштеп, јадар јери учун тӧлӧп турган балдарына база ла болужар керек. Оныҥ учун јурт јерде кӧп улус бу ла јӱрӱмдик шылтактардаҥ улам газедине бичидип болбой јат. Байа газетти бичидип, алдыртып турган айылдаштарына, кӧрӱш-таныштарына айылдаган айас, «Чолмонды» (келишкен ле номерин) бажынаҥ ала учына јетире кычырып, санаа-кӱӱни јарый тӱжет.

Азый баштап ла «Кызыл Солын Табыш», «Ойроттыҥ јери», «Кызыл Ойрот» деген газеттер чыгып баштаарда, газетке бичидер јартамалду иш кандый айалгада болгон, газеттиҥ тиражы, кычыраачылары канча кире болгон деп јилбиркеп, кӧмзӧгӧ баштандым. «Кызыл Ойрот» деп газеттиҥ баштапкы номери 1925 јылдыҥ кочкор айыныҥ 15-чи кӱнинде чыгар деп јар берилет, оныҥ алдында газетке бичидетен баазы јарлалат:

1 айга 3 айга 6 айга Бир јылда
15 акча 45 акча 90 акча 1 салк. 80 акча

Оныҥ кийнинде газетти алдыртып, кычырарга кӱӱнзеген кижиге оныҥ сурузы јарлалат.
Бу ок јар бу ла бӱкте орус тилле јарлалат: «Открыт прием подписки на газету «Красный Ойрот» на алтайском языке, орган Обкома РКП (б) и Облисполкома. Газета будет выходить еженедельно размером в четыре страницы. Первый номер выйдет 15 февраля 1925 г.» (редакциядаҥ: бичилгени ле аайынча салылган). Оноҥ ары баалары, алатан јериниҥ сурузы орус тилле јарлалат.

Ол ӧйдӧ газетти таркадары аайынча ӧткӱретен ишке ајару јаан болуптыр. Бӱгӱнги кӱнле тӱҥдештирзе, ол тужында солун-собурды, јетирӱлерди билер-алар јер газеттеҥ ӧскӧ болбогон до. Газетти јаан тиражла чыгарарга база келишпейтен. Jаҥы ачылып јаткан почтаныҥ ижинде једикпестер јеткилинче болгон. Ӱзеери кӧчӱп јӱрген алтай улуста, јокту-јойуларда, јалчы улуста акча-манат та јокко јуук болгон. Алтай улуска совет јаҥныҥ учурын јартап, темиктирип таскадары база каруулу иш болгон деп айдар керек.

Айдарда, 1925 те јылда, оныҥ да кийнинде ӧйдӧ јаан иште, онойдо ок оок то иште иштеп јӱрген улуска газетти бичидип берери јанынаҥ баштану, кычыру газет ажыра болгонын билерис. Jамылу, иштӱ улус јурт јердеги улуска 2-4 газеттеҥ бичидип беретен јаҥду болгон.
Тогузон беш јыл кайра газедис ажыра ондый от-калапту, тӧрӧлчи кӱӱндӱ кычыруларды, баштануларды бой-бойына јарлап турганын база ла ол тӱӱкилик газедистиҥ бӱктеринеҥ кӧрӧдис. Темдектезе, «Кызыл Ойрот» газетте орус тилле «За продвижение наших газет» деген рубрикала «Коллектив Юстиции показывает пример другим коллективам» деп бичимелде областной јаргыныҥ ла прокуратураныҥ ишчилери, јурт јерлер јаар аткарар амадула, «Кызыл Ойрот» газетке 72 кижи бичиткени керегинде јетирӱ бар. Ӧскӧ ӧмӧликтер јозок алзын деп бичип јат. Бичиткен улустыҥ ӧбӧкӧлӧри јарлалганы солун.

Оноҥ до ӧскӧ јилбилӱ бичимелдер бар. «Кызыл Ойрот» газетке бичидер иш бийик тебӱле ӧткӧнин темдектеер керек. Тогузон беш јыл кайра ондый от-калапту кычырулар болуп турарда, бӱгӱнги кӱнде јаан, јакшы иште иштеп јӱрген аргалу-чакту јерлештерис, башкараачылар, аргачылар аймактардыҥ администрациялары, јурт јеезелер ажыра јурт јердиҥ улузына «Алтайдыҥ Чолмоны» газетти бичидип берзе, кандый јакшы керек болор эди. Эмезе газеттиҥ тӧзӧӧчилери — Алтай Республиканыҥ башкарузы, Алтай Республиканыҥ Эл Курултайы газетти тегин улуска бичидип берери јанынаҥ јарамыкту, тузалу эп-арганы таап, јӱрӱмде бӱдӱрген болзо. Депутаттар бу суракты сессияга чыгарып, не кӧрбӧс, аайы-бажына не чыкпас деп сананадым. Бир ӧйдӧ мен газетке бичидер, таркадар иште јилбиркеп турушкан болгом. Газетке бичидиш керегинде айалганы јакшы билерим. Улустыҥ бичидер, кычырар кӱӱндери бар да болзо, аргалары арай ас та…

Вера ТАУРДИНОВА