Настройки отображения
Настройки шрифта:
Выберите шрифт Arial Times New Roman
Интервал между буквами (Кернинг): Стандартный Средний Большой
Выбор цветовой схемы:
Алтайдын Чолмоны
Чайпалган толкулу талай кӧрӧргӧ
22.02.2018
Тӧрӧлин коручылардыҥ кӱни 1922 јылдаҥ ала темдектелип келди. Бу байрам 1918 јылдыҥ кочкор айында Кызыл черӱ герман черӱле јуу-согушта турушканыла колбулу.
Оогош тушта кажы ла уулчак бойын черӱчил-јуучыл деп аданып, јуулажып турган болуп ойноор, танкла, самолетло јилбиркеер јаҥду. Сагыш кирип, јаанап келген кийнинде кезик алтай уулдар шак бу јуучыл јолды талдап алары кӧптӧгӧн. Jажыт эмес, контрактла иштеп турган уулдар кӧп. Jе Тӧрӧлин коручылдардыҥ байрамдык кӱниле колбой, газеттиҥ бӱгӱнги айылчылары — талайчыларды белетеер училищениҥ алтай курсанттары болор.
Кӧп эне-адалар јӧпсинер деп бодойдым: балаҥ кураа уулчактарла јарыжып ла јӱргенче бе дезеҥ, ӱйдеҥ чыгара учуп барар, јаан јӱрӱмге баштапкы алтамын учап-талдаар ӧй јууктап келген турат. Кичинек суучакту алтай јуртта ӧзӱп-чыдаган да болзо, талайчыныҥ јолын талдаган ӱч уул, Сергей Бачишев, Андрей Ультуркеев, Тамир Тадышев, тургуза ӧйдӧ Сахалин областьтыҥ Холмск калазындагы Т. М. Гуженконыҥ адыла адалган бийик ӱредӱлӱ талайлык училищеде ӱренет. Училище талайла јӱрер транспорттыҥ специалисттерин белетейт.
Сергей Бачишев ле Андрей Ультуркеев бу училищеде быјыл экинчи јыл ӱренип турган курсанттар. Балыктујулдыҥ орто ӱредӱлӱ школында 9-чы классты божодоло, эки нӧкӧр Алтайынаҥ ыраак талага ӱренип барарга јӧптӧшкӧн.
Талайчылардыҥ кӱнӱҥ сайынгы јӱрӱми эмди таҥ эртенги построениедеҥ башталат. Оноҥ ары кажы ла час озолондыра бичилип, јаҥжыгу болуп калганы аайынча улалат: ӱредӱге барары, ажанары, тазыктырулар. Тал-тӱште ле эҥирде катап ла построениеге тургузат. Мында черӱде јӱргенинеҥ башказы да јок. Андый ла ок нарядтар, вахта, увольнениелер. Jадар јери јанынаҥ сурак база турбайт. Андрей ле Сергей экӱ бир комнатада јадат. Оогоштоҥ ала кожо ӧскӧн уулдар бой-бойына болужып, јӧмӧжип јӱрет. Андрей программа аайынча ӱредӱзине ӱзеери колдомдожып согужарыла тазыктырынат. Сергейдиҥ јилбӱзи бокс ла пауэрлифтинг.
Ӱредӱзи аайынча керептиҥ бӱдӱмин билери јанынаҥ теоретический уроктор, навигация ла лоция, эксплуатация, керепле башкарары, јӱрӱмде јеткер болдыртпазыныҥ урокторы, кош тартар керептерле иштеп билери деп јилбилӱ уроктор ӧткӱрилет. Олорло коштой тегин школдо ӱренип турган предметтер база берилет.
Сергей биледе айылдыҥ јааны. Айлында энези Галина Сергеевна ла кичинек сыйны бар. Серега оогоштоҥ ло ала сананып алганын бӱдӱрбегенче калбас бала болгон. Школдо ӱренип турарда, спортивный ойындарда ончозында туружар, аймак кеминде ӧткӱрилген маргаандардаҥ јеҥӱлер де экелип туратан. Jуулажып турган болуп ойноорын сӱӱйтен. Jаанаган сайын баланыҥ јуучыл болор кӱӱни јеҥдеп, бу ойын эмди бокска ла пауэрлифтингке кӧчкӧни ол. Боксла ол бойыныҥ алдында тазыктырынып турган болзо, пауэрлифтингле маргаандарда да туружып ийет. Бу јуукта ла пауэрлифтингле командазы маргаанда туружып, экинчи јер алды. Оныҥ учун јадып турган јеринде тренажерный зал уулдардыҥ недеҥ де артыксынган кыбы деп чотолот.
Андрей ӱч баланыҥ јаан аказы болуп јат. Энези Чейнеш Сергеевнаныҥ ла адазы Герман Сергеевичтиҥ ижемјизи, тайагы.
— Кӧлӱктиҥ тискинине отурганын эске алза, кӧлӱктиҥ тумчугынаҥ јол кӧрӱнип турар боло ло берерде, Андрей тискинчилердиҥ тоозына кожула берген эди. Темир-терске ле тартылар, оны јазаарын сӱрекей јакшызынар. Эмди ӱренип турган ӱредӱзинде керептердиҥ устройство-бӱдӱмин, ӧзӧгин кӱӱни јеткенче шиҥдейтен туру — деп, энези айдат. Школдогы ӧйлӧрдӧ ол тӧрӧл школыныҥ адын адаткан кӱрешчи-самбист болгон. Ачык-јарык бойы кӧп најы-нӧкӧрлӱ, школдыҥ јӱрӱминде эрчимдӱ туружаачы деп бойын кӧргӱскен.
Тамир билезинде беш баланыҥ экинчизи. Энези Динара Владимировнаныҥ ла адазы Руслан Дмитриевичтиҥ эҥ кожоҥчы уулы. Бу јайалта Тамирге энезинеҥ келген болор. Динара Владимировна јурттыҥ Культура байзыҥында канча јылга улай јозокту иштеп туру. Культишчиниҥ кӱӱле колбулу ижин бӱдӱрген энезиле кожо Тамирге сценада кожоҥдоорго до келижетен эди. Компьютерге јилбӱзи учун мактадып та, кӧмӧлӧдип те кӧргӧн.
— Чайпалган толкулу талай да кӧрбӧгӧм, кереп-кемелер тӱжиме де кирбеген, је уулым Тамир талайчы болотом деп кӱӱнин айдарда, адазы да, мен де туура тартпадыс. Кийис чӧйилер, бала ӧзӧр, јаныма отурзын деп, ичкери јолду кижини тударга јарабас. Jол ыраак, таныбас јер, билбес улус — ончо ло эбире сананып, је Тамирди тӱҥей ле бу ӱредӱге ийдис. Кӱӱни јетпеген ӱредӱге ол токтобос, бир ле болгондо, јӱткигенине јетсин деп, јаандарысла јӧптӧшкӧнис. Эмдиги ӧйдӧ балаҥла колбуны кайда ла болзо, канайып ла тудар арга бары јакшы, керек болзо, ватсап ажыра, эмезе тегин де куучындажып турадыс —деп, энези куучындады.
Училищеде тӧрт јылдыҥ туркунына ӱренип, уулдар оноҥ ары бу ууламјыла ӱредӱзин бийиктедерге кӱӱнзезе, Владивосток калада улалтар аргалу. Тургуза ӧйдӧ ӱренип турган јеринде тӧп кылык-јаҥын, не-немени јик таппас чынык-быжу эдетенин ајарып, Сергейди старшинага туткандар.
Курсанттар ӱредӱзи аайынча талайга чыкканда, акча-манат та иштеп алып туратан эмтир. Тӧртинчи курста практика он бир айга улалат. Ол ӧйди талайчы курсанттар бажынаҥ ала учына јетире талайда ӧткӱрип јат. Быјылгы практика тулаан айдыҥ учкары башталып, эки неделениҥ туркунына талайда ӧдӧри темдектелет.
М. АКЧИНА
ТОП
«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар
Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы
«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»
Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны
«Баатырларыс ойгонып калды…»
(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым