Алтайдын Чолмоны

Турумкай айалга чокым ишти керелейт

06.03.2018

Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозыныҥ коллегиязыныҥ 2017 јылдагы иштиҥ уч-турулталарына, келер ӧйдӧ бӱдӱретен иштерге учурлалган јууны Горно-Алтайсктагы медколледжтиҥ конференц-залында ӧткӧн.

Jуунныҥ туружаачыларына уткуулду сӧсти Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы Михаил Маргачев айткан. Оныҥ аҥылап темдектегениле, албатыныҥ су-кадыгын корыыры государственный политиканыҥ эҥ ле јаан учурлу деген ууламјызы болуп јат. Медицинаныҥ бӧлӱгиниҥ ӧзӱмиле колбулу сурактарга федерал ла республика кеминде јаҥдар аҥылу ајару эдип јат.

«Улус медициналык болушты тутагы јогынаҥ аларын јеткилдеери — Россияныҥ Президенти бӱгӱн бистиҥ алдыбыска тургускан каруулу иш-амаду. Тӧс ууламјы — кижилик байлыкты чеберлеп алары. Оныҥ да учун бу иш-амадуны бӱдӱрерге, бастыра аргаларды тузаланарга кичеенер керек» — деп, Михаил Маргачев айткан.

Оныҥ темдектегениле, бистиҥ тергеедеги демографиялык айалга коомой эмес болуп артканча: улустыҥ јӱрӱми узайт, эл-јонныҥ тоозы турумкай ӧзӧт. «Jе јаҥы технологиялар, чокым иштер јогынаҥ бис јаш балдар мынаҥ да ары кӧп чыгарын јеткилдеп болбозыс» — деп, ол бойыныҥ куучынында темдектеген. Бала таап болбой турган ӱй улустыҥ экстракорпоральный оплодотворениези (ЭКО), аборттор болдыртпазы, келер ӧйдӧ эне болотон ӱй улус су-кадык јӱрӱм јӱрери јанынаҥ пропаганда аайынча иштерди мынаҥ да ары улалтары керектӱзине аҥылу ајару эткен.

Вице-премьердиҥ темдектегениле, Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча системазыныҥ ижиниҥ јарамыкту турулталары федерал да кеминде билдирлӱ. Бу јуукта Москвада јонјӱрӱмдик сурактар аайынча ӧткӧн съездте Алтай Республика јонјӱрӱмдик бӧлӱктиҥ бастыра ууламјылары аайынча озочылдардыҥ тоозында темдектелген. Су-кадыкты корыырыныҥ бӧлӱгинде государственный политиканы јӱрӱмде бӱдӱрерине јаан камаанын јетиргени, Россия Федерацияныҥ албаты-јоныныҥ су-кадыгын корыырында једимдӱ ӧмӧ-јӧмӧ ижи учун бистиҥ тергеениҥ адына РФ-тыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министри Вероника Скворцова быйан сӧзин айткан.

Тергеениҥ су-кадыкты корыыры аайынча министри Владимир Пелеганчук бойыныҥ докладында республиканыҥ медициналык организацияларыныҥ 2017 јылдагы ижиниҥ уч-турулталары керегинде айткан. Оныҥ темдектегениле, су-кадыкты корыырыныҥ системазыныҥ ижин демографиялык кӧргӱзӱлерле баалап јат.

«Тергеедеги демографиялык айалга бӱгӱн турумкай, бастыра кӧргӱзӱлер аайынча бис «Jолдыҥ картазыныҥ» кеминде барып јадыс. Эзедип ийейин: Россия Федерацияныҥ Jондык албаты фронтыныҥ 2017 јылдыҥ јаҥар айында јарлаган кӧргӱзӱлериле, бистиҥ республика РФ-тыҥ Президентиниҥ Jарлыгына кийдирилген уулајыларда ороонныҥ эҥ бийик кӧргӱзӱлерге јеткен он тергеезиниҥ тоозына кирген» — деп, Владимир Пелеганчук айткан.

Докладчиктиҥ јетирӱзиле, 2017 јылда чыккан јаш балдардыҥ тоозы 12 процентке астаган, је андый да болзо, бистиҥ тергееде бу кӧргӱзӱ бийик кеминде артканча. Былтыр 3443 бала чыккан (2016 јылда — 3995). 1000 кижи бажына интенсивный кӧргӱзӱниҥ кеми 15,8 (2016 јылда — 18,0), онызы Сибирь (2016 јылда — 13,8) ле Россия (2016 јылда — 12,9) аайынча кӧргӱзӱлердеҥ бийик. Республикада јаҥы чыккан јаш балдардыҥ тоозы аайынча Кош-Агаш ла Улаган аймактар јаҥжыкканы аайынча озолойт.

Республикада улус ортодо коромјы болоры 3 процентке астаган. 2017 јылдыҥ уч-турултазыла, бу коэффициенттиҥ кеми — 1000 кижи бажына 9,6 (2016 јылда — 9,9). Бу кӧргӱзӱ јанынаҥ бистиҥ тергее Сибирьдеги федерал округ (2016 јылда — 13,0) ла Россия (2016 јылда — 12,9) аайынча база озочыл болот.

Jербойындагы албаты-јонныҥ тоозы кӧптӧӧри (естественный прирост) турумкай кеминде артканча, былтыр оныҥ кеми 1000 кижи бажына 6,2 кижинеҥ болгон (Россия Федерацияда 2016 јылда — 0; Сибирьдеги федерал округта +0,8).

Калганчы јылдарда канныҥ тебӱ-айланыжыныҥ системазыныҥ ооруларынаҥ улам улус корооры астаары јанынаҥ айалга ол ло кеминде артканча. 2017 јылда бу јанынаҥ кӧргӱзӱ 100 муҥ кижи бажына 401 болгон (Сибирьдеги федерал округта 2016 јылда — 562,3; Россия Федерацияда — 614,1). «Мындый айалга улусты эмдееринде јаҥы технологияларды тузаланганыныҥ, тромболитический терапияны ӧткӱргениниҥ, сосудистый тӧс јердиҥ ижиниҥ шылтузында тӧзӧлгӧн» — деп, Владимир Пелеганчук јартаган.

Кату оорулар јанынаҥ республикан кӧргӱзӱ 2016 јылда болгон кеминде арткан (146,1), бу кӧргӱзӱ Сибирь (2016 јылда — 207,1) ле Россия аайынча (2016 јылда — 201,3) кӧргӱзӱлердеҥ јабыс. Чемет-туберкулез оорудаҥ улам республиканыҥ албаты-јоны ортодо коромјы болоры астаган. Бу оорудаҥ улам коромјыныҥ кеми 100 муҥ кижи бажына 7,4, онызы Россия Федерация аайынча кӧргӱзӱге келижет (2016 јылда — 7,5) ле Сибирьдеги федерал округ аайынча кӧргӱзӱдеҥ (2016 јылда — 15,2) эки катапка јабыс.

Министрдиҥ јетирӱзиле, 2017 јылда республикада јаш балдар ортодо коромјы болоры 8 процентке астаган. Jарамыкту айалгага кыймыгу бар да болзо, бу кӧргӱзӱ бийик бойынча артат (јаҥы чыккан 1000 баладаҥ болуп турган коромјыныҥ тоозы 9,34).

Владимир Пелеганчуктыҥ јетиргениле, тургуза ӧйдӧ Алтай Республикада јаш балдар ортодо коромјы болорын астадары аайынча 2018-2020 јылдарга программа белетелет. Бу программада перинатальный тӧс јерге ӱзеери корпус тудары, анайда ок оныҥ материально-технический тӧзӧлгӧзин ӧскӱрери, кадрларла јеткилдеерин тыҥыдары, ӱй улусты ла јаш балдарды кандый эп-аргала экелериниҥ ээжилерин канайда бӱдӱрери чокымдалып калган.

Министрдиҥ айтканыла, аборттор эдери астаганы демографиялык айалгага јарамыкту јанын јетирет. Отчетту ӧйдиҥ туркунына олордыҥ тоозы республикада 17 процентке астаган. Бала таап болбой турган ӱй улусты эмдеери јанынаҥ иш былтыр база ӧткӧн. Оныҥ эзеткениле, 2017 јылдыҥ башталганында Алтай Республикага ЭКО-го 215 јер-квота берилген болгон (2016 јылда — 30). Андый эмдешти ӧткӧниниҥ кийнинеҥ 19 эпши балдарын чыгарган (24 бала), 48 эпши барлу болгоныныҥ учедына турган.

Медицинаныҥ организацияларыныҥ материально-техникалык јеткилдежи керегинде айдып тура, Владимир Пелеганчук су-кадыкты корыырыныҥ учреждениелери јылдыҥ ла јазалат эмезе јаҥыдаҥ тудулат деген. 2017 јылда да андый иштер ӧткӧн: Улаган аймакта Балыкчы јуртта участковый эмчиликти, Кӧксуу-Оозы аймакта Кайтанак јуртта ла Чой аймакта Уймен јуртта фельдшерско-акушерский пункттарды тудары учына јеткен. Тургуза ӧйдӧ Майма аймактыҥ эмчилигиниҥ јаҥы корпузын тудары эрчимдӱ ӧдӧт. Анайда ок бу ла аймактыҥ ӱч јуртында — Карасукта, Подгорныйда, Ыны-Оозында ФАП-тар тудулып јат.

2018 јылдыҥ чаган айында Майманыҥ Алгаирдеги врачебный участогын тузаланарына табыштырары кӧдӱриҥилӱ айалгада ӧткӧн. Бу ла кӱндерде тӱрген медболуштыҥ Горно-Алтайсктагы бӧлӱгиниҥ туразы кеми јаан јазашту иштердиҥ кийнинеҥ ачылган. Анайда ок медицинаныҥ база бир канча организацияларында бӱгӱн јазашту иштер ӧдӧт.

Федерал тӧс јер 2018 јылда Чамал аймактыҥ эмчилигиниҥ тураларыныҥ комплексин садып аларына 617,5 миллион салковой акча чыгарган. Бу акча-манат «Су-кадыкты корыырыныҥ ӧзӱми» деген государственный программаны бӱдӱрери кеминде темдектелген.

Министр адакыда калганчы јылдарда олордыҥ ведомствозы Россия Федерацияныҥ Президентиниҥ Jарлыктарында адалган иштерди бӱдӱрерине, «Jолдыҥ картазыныҥ» кӧргӱзӱлерине једерине јаан ајару эдип, чокым ууламјылу иштер бӱдӱргенин темдектеген. Демографиялык, сигнальный ла экономикалык кӧргӱзӱлер јанынаҥ иштер чокым тӧзӧлгӧлӱ, ууламјылу ӧткӧн. Республиканыҥ бастыра эмчиликтериниҥ бир аай ижиниҥ, республиканыҥ јаҥыла ӧмӧ-јӧмӧ иштиҥ ле тергеениҥ башчызы Александр Бердниковтыҥ таҥынаҥ јӧмӧлтӧзиниҥ шылтузында су-кадыкты корыр бӧлӱктиҥ ижиниҥ башка-башка ууламјыларында јакшынак кӧргӱзӱлерге једер айалга тӧзӧлгӧн болгон. Jе андый да болзо, ӧмӧлижип, аайы-бажына чыгатан кӧп тоолу сурактар эмди де артканча. Ол сурактарды аайлаштырар аргалар тергееде бар, су-кадыкты корыырын јарандырар иштер калганчы ӧйлӧрдӧ турумкай ӧткӱрилип турганын эмчилер де, албаты-јон до аҥылап темдектейт.

АР-дыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозы