Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Су-кадыктаҥ јаан неме јок»

16.03.2018

Тергеебисте су-кадыкты корыыр иштиҥ эмдиги айалгазына ла ӧзӱмине учурлалган јаан јуун тулаан айдыҥ 12-чи кӱнинде АР-дыҥ башкарузында ӧткӧн.
Оныҥ ижинде республиканыҥ су-кадыкты корыыр учреждениелериниҥ башкараачы ишчилери, јондык биригӱлердиҥ чыгартулу улузы, аймактардыҥ јаандары (видеоколбу ажыра) турушкан.

«Бу јуунды јууган кандый да политикалык шылтактар јок. Эл-јонго медициналык јеткилдеш эдер иште кызалаҥду кӱч айалга, аайына чыгып болбос уур-кӱч буудактар база јок — деп, республиканыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели Александр Бердников јуунды ачып тура айткан. — Jе биске эл-јонго медициналык болуш јетирер иштиҥ чыҥдыйын бийиктедер, бар једикпестердиҥ аайы-бажына чыгар аргаларды ӧмӧ-јӧмӧ шӱӱжип кӧрӧр керек. Мен слерди ачык-јарык куучынга кычырып турум».

Су-кадыкты корыыр ишке, медициналык учреждениелерди эмдиги ӧйдиҥ јаҥы јепселдериле јепсеерге федерал да, республикан да бюджеттердеҥ јаан кемдӱ акча чыгарылып јат. Ончого јуук аймактарда јаҥы эмчиликтер тудулган, јурттарда јаҥы ФАП-тар ачылат. Эмчиликтер эмдиги ӧйдиҥ јаҥы јепселдериле јепселген, эмдеериниҥ эҥ јаҥы эп-аргаларын иште тузаланары элбейт. РФ-тыҥ президентиниҥ јарлыктары аайынча су-кадыкты корыыр бӧлӱкте темдектелген ончо иштер (Jолдыҥ карталары) једимдӱ бӱдет.

Jе нениҥ учун эл-јонныҥ медјеткилдеш јанынаҥ комыдалдары астабай јат? Нениҥ учун оорыган кижини, јазылбаза да, сегис кӱннеҥ эмчиликтеҥ чыгарып ийет? Нениҥ учун поликлиникада улус эмчиге кӧрӱнерге талон алып болбой, эрте таҥнаҥ ала турат, тӱштиҥ кийнинде дезе акча тӧлӧп, шиҥжӱни јеҥил ӧдӧ берет? Нениҥ учун аймактардыҥ эмчиликтеринде, ФАП-тарда иштеер улус једишпей јат? «Улустыҥ бу ла ӧскӧ дӧ комыдалдары куру јердеҥ табылбаган болбой» —деп, Александр Бердников айдып, јуунныҥ туружаачыларын бу сурактарды шӱӱжерге кычырган.
Росздравшиҥжӱниҥ Алтай Республика аайынча талалык башкартузыныҥ јааны Ирина Нонукованыҥ јуунда айтканыла, улустыҥ 2017 јылда баштанулары, оныҥ алдындагы јылга кӧрӧ, 1,4 катапка кӧптӧгӧн.

Эл-јонныҥ баштануларыныҥ 22% (медучреждениелердиҥ ижиле, эмчилердиҥ кылык-јаҥыла колбулу комыдалдар) АР-дыҥ су-кадыкты корыыр министерствозына аайы-бажына чыгарга аткарылган. Арткан баштанулар ла комыдалдар аайынча ишти Росздравшиҥжӱниҥ ишчилери бойы ӧткӱрет. «Комыдалдардыҥ 70% тӧзӧлгӧлӱ болгоны јарталат» — деп, Ирина Нонукова темдектеген.

Аҥылу ајаруны Росздравшиҥжӱниҥ бистиҥ тергеедеги башкартузыныҥ башкараачызы эл-јонды эмдерле јеткилдеер ишке эткен. Ол аймактардыҥ тӧс эмчиликтерине, јурттарда амбулаторияларга ла ФАП-тарга улусты эмдерле јеткилдеер тап-эрик бергениле эмдер алар аргалар јеҥилгенин темдектеген. Бу ок ӧйдӧ кӧп саба ФАП-тарда садылган эм-тустыҥ јӱзӱни ас, улус бого комыдап јат.
Jеҥилтелӱ эмдер алып турган улуска керектӱ эмдер ӧйинде јетирилбей турганы — база бир ӧҥзӱре сурак.

Jеҥилтелӱ эмдер алар тап-эриктӱ улустыҥ 80% «соцпакеттеҥ» мойножып, эмниҥ ордына акча алар кӱӱнин угусканын Ирина Нонукова темдектеген. Jӱк јаан баалу эмдер алган улус тооломдо артып јат.

Оорып, эмчиликке кирген улусты 8-10 кӱннеҥ, јазылгалакта да, чыгарып турган учуралдар керегинде АР-дыҥ башчызыныҥ сурагына: «Ооруны эмдеер стандарттар (ээжилер) бар. Jе олор кӱӱнземел-рекомендация кептӱ — деп, Росздравшиҥжӱниҥ талалык бӧлӱгиниҥ јааны јартаган. — Оору кижи јазылбаган болзо, оны эмчиликтеҥ чыгарар кандый да некелте јок, јазылганча јадар аргалу. Jе эмденерин улалтары нениҥ учун керектӱ болгоны оорузы јанынаҥ бичикте јарт бичилер учурлу».

Кыйалтазы јок медициналык страхованиениҥ Алтай Республикадагы кӧмзӧзиниҥ (ТФОМС) јааны Ольга Корчуганова бу сурак аайынча база чокым јартамал эткен: 2017 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 1-кы кӱнинде медициналык биригӱлер јаан учурлу јӧпкӧ келген — оорыган кижи эмчиликте јадатан темдектелген ӧй јок, канча кире јадары кижиниҥ оорузынаҥ ла ого кандый медболуш эдери керектӱ болгонынаҥ камаанду. Jӧптӧлгӧн ээжилерди чын тузаланза, ОМС оору кижиниҥ эмденгени учун бааны тӧлӧп јат.

Алтай Республиканыҥ бириктирилген профсоюзтарыныҥ јааны, «Албаты фронты» деген текшироссиялык кыймыгуныҥ республикан бӧлӱгиниҥ башкараачыларыныҥ бирӱзи Андрей Ищенконыҥ јуунда айтканыла, ОНФ-тыҥ ӧткӱрген шиҥжӱлериле, ороондо јаткан эл-јонныҥ јӱк ӱчинчи ӱлӱӱзи поликлиникалардыҥ ижин јарадат. Мындый ок айалга бистиҥ тергееде.
Ол медјеткилдештиҥ баштамы ӱйезине — ФАП-тардыҥ, поликлиникалардыҥ ижине, мында ишти јакшы тӧзӧӧрине ајару эткен. «Поликлиникаларда эмчилер једишпези, чокым оорулар аайынча специалисттерге улус узак ӧйгӧ кирип болбой турганы, эмчилердиҥ ачынган-кыртыштанган кылык-јаҥы — бу ончозы оору улустыҥ комыдалдарын кӧптӧдӧт — деп, Андрей Ищенко айткан. — Алтай Республикада эмчилерле јеткилделгени аайынча кӧргӱзӱ Россия Федерацияныҥ кӧргӱзӱзинеҥ бийик деп, биске айдып јат. Ондый болордо, једикпестӱ иштиҥ шылтагы коомой тӧзӧлгӧнинде болор бо? Буудак неде болгоныныҥ аайы-бажына чыгар керек».

«Земский доктор» деген программаныҥ турултазы јабыс. Бӱгӱн Шабалин, Кӧксуу-Оозы, Чамал ла ӧскӧ дӧ аймактардыҥ тӧс эмчиликтеринде специалисттер јетпей јат, јурттардыҥ ФАП-тарында иштеер улус јок. Темдектезе, медколледжти Шабалин аймактаҥ 16 кижи ӱренип божоткон, је бу јииттер тӧрӧл јерине келип иштеер кӱӱни јок.

Чой аймактыҥ тӧс эмчилигиниҥ баш врачы Александр Хряпенковтыҥ јуунда темдектегениле, иштеер улус керегинде сурак бӱгӱн тӧс сурак болуп јат. «Бистиҥ аймакта «Земский доктор» деген программала иштеген тӧрт специалист ижин тӱгезип јат — деп, ол куучындаган. — Олордоҥ эки кижи республикан медучреждениелерге иштеерге барып јат, экӱзи — јаан ишјал аларга, Сахалин јаар. Мен ӧткӧн беш јылга бу улусты узын бийиктедер ӱредӱлерге 12 катап ийгем, кандый ла кӱӱнин бӱдӱргем. Jе бир биле программала алган миллион салковой акчазына Ставропольеде, экинчизи Горно-Алтайскта тура туткан. Олор Чойдо артарга сананбаган да…»

Мындый ок айалга, уккажын, јурт јерде иштеерге «Земский доктор» деген программала келген, 1 миллион салковой акчаны алган ӧскӧ дӧ эмчилерле болуптыр. Темдектезе, Шабалин аймакта «миллионщик» деген сегис эмчидеҥ бежӱзи темдектелген беш јылды иштеп, республиканыҥ ла оныҥ тыштында тергеелердиҥ медучреждениелерине иштеп јӱре берген. Ӱч кижи тӱндӱк талаларга иштеп барган.

Андрей Ищенконыҥ айтканыла, бу программадаҥ артык эм тургуза не де јок, оныҥ учун оны тузаланар керек. Jурттагы эмчиликтер беш те јылга керектӱ специалисттӱ болоры учурлу.
Jурт јерлерде иштеген эмчилерди јадар јерле јеткилдеери керегинде Александр Хряпенковтыҥ тургускан сурагын јаҥ уккан деп айдар керек. «Кажы ла аймакта медишчилерге 4 квартира тудар акчаны республика чыгарар, ӱстине муниципал тӧзӧлмӧлӧр бир квартирага акча чыгарзын» — деп, АР-дыҥ башчызы шӱӱлте эткен ле ол јуунныҥ јӧбине кирген.

Jуунда республикан эмчиликтиҥ хирургия бӧлӱгиниҥ јааны Игорь Вострокнутов эмчиликтерде «хирургический» деген орындардыҥ тоозын кӧптӧдӧр суракты кӧдӱрген.
Улаган аймакта ветерандардыҥ совединиҥ јааны Александра Кончубаева видеоколбу ажыра аймактагы эмчиликтиҥ ле поликлиниканыҥ коомой айалгазы, јиит эмчилердиҥ јабыс ишјалы керегинде куучындаган.

РФ-тыҥ президентиниҥ Федерал Jуунга быјыл эткен Баштанузында су-кадыкты корыыр бӧлӱкте темдектелген тӧс иштер керегинде јетирӱни јуунда АР-дыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министри Владимир Пелегенчук эткен.

Онойдо, энениҥ капиталын тӧлӧӧр программа 2021 јылга јетире узадылганын, биледе баштапкы, экинчи, ӱчинчи бала туулганыла колбой адылу тӧлӧмирлер эдилерин министр куучындаган. Ороондо балдардыҥ поликлиникаларын ла эмчиликтерде поликлиникалык бӧлӱктерди јаҥыртар јаҥы программа ижин баштап јат. Алтай Республикага поликлиникалардыҥ материально-технический тӧзӧлгӧзин јаҥыртарына 29 млн салковой субсидия акча темдектелген.

Россияныҥ президенти ороондо јаткан эл-јонныҥ јажаган орто јажын 80-ге јетирер амаду тургускан. Владимир Пелеганчуктыҥ айтканыла, 2016 јылда Алтай Республикада улустыҥ јажаган орто јажы 70 јыл болгон, быјылгы јылда бу кӧргӱзӱни 74,6 јашка јетирери темдектелген. Министрдиҥ айтканыла, кан-тамырлардыҥ ооруларынаҥ, рак оорулардаҥ, јолдордо болгон јеткерлердеҥ улустыҥ корооры республикада астаган, анайда ок улустыҥ божооры јанынаҥ текши кӧргӱзӱлер јабызаган.

2019-2024 јылдарда су-кадыкты корыырына чыгаратан акчаныҥ кеми эки катапка бийиктеерин президент Баштанузында айткан. Быјылгы јылда АР-дыҥ бюджединде су-кадыкты корыыр бӧлӱкке чыгарып јаткан акчаныҥ текши кеми 4 млрд салковой, 2024 јылда бу тоо 8 млрд салковойго једер деп, Владимир Пелеганчук айткан.

Jуунда ӧткӧн эрмек-куучынныҥ турулталарыла баштамы медболуш јетирер јурт эмчиликтердиҥ тоозын элбедери, специалисттердиҥ кадровый резерв-кӧмзӧзин тӧзӧӧри, Jеткер-тӱбекте болуш јетирер медицинаныҥ республикан тӧс јеринде (Центр медицины катастроф) тӱни-тӱжи иштеер телефон колбу тӧзӧӧри (оныла кандый ла кижи комыдалын угузар аргалу болор) јӧптӧлгӧн. Аймактардыҥ баш врачтарына эл-јонныҥ сурактарын угар прием ӧткӱрер, эмчилерге эл-јон ортодо јартамал ишти элбедер шӱӱлте эдилген. Улустыҥ кӧп комыдалдары билбезинеҥ болуп јат.

Республикада јуук ӧйлӧрдӧ бӱдӱретен тӧс иштердиҥ тоозында тергеениҥ башкараачызы Улаган ла Кан-Оозы аймактарда тӧс эмчиликтерди, республикада перинатальный тӧс јерди јаҥырта тударын, онкологиялык оорулардыҥ диспансерин ачарын ла о. ӧ. адаган.

«Кижиниҥ су-кадыгынаҥ јаан неме јок — деп, Александр Бердников айткан. — Албатыны корыыры аайынча слер ончогор сӱрекей јаан иш бӱдӱрип јадыгар. Слерге быйаным айдып, акту јӱрегеердеҥ иштегер деп кӱӱнзейдим».

Светлана КЫДЫЕВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина